Karamanlı Nizâmî Dîvânı’nın Mükerrer Neşrine Doğru: Yeni Nüshalar ve Yeni Manzumeler

Yıl 2023, Cilt: 31 Sayı: 31, 323 - 369, 25.12.2023

Sercan Kadaş Enes İlhan

Öz

Divan şiiri, Fatih Sultan Mehmet’in saltanatında gelişerek klasik bir kimliğe kavuşmuştur. Karamanlı Nizâmî, 15. yüzyılın ikinci yarısında kaleme aldığı manzumelerle anılan dönemin öne çıkan temsilcilerinden biridir. Kaynaklara göre Karamanoğulları beyliğinde, Konya’da dünyaya gelmiş; beyliğin yöneticilerine medhiyeler sunmuştur. Kaleme aldığı manzumelerin ünü, pek çok sanatçıyı himaye ederek mahfil oluşturan Mahmud Paşa’ya ulaşmış; sadrazam, genç şairi saraydan uzaklaştırılan, dönemin en ünlü şairi Ahmed Paşa’nın yerini doldurmak kendisini üzere saraya davet etmiştir. Kaynaklar, Nizâmî’nin padişaha sunmak amacıyla hazırladığı manzumelerle yola çıktığı ancak başkente ulaşamadan vefat ettiğini bildirmiştir. Nizâmî’nin şiirlerinin toplandığı mürettep divanın şair hayattayken bir araya getirildiğine dair kayıt bulunmamaktadır. Karamanlı Nizâmî Dîvânı hakkındaki ilk bilimsel neşir çalışması Haluk İpekten tarafından hazırlanmıştır. İstanbul kütüphanelerindeki 6 nüsha ile 4 nazire mecmuasının kullanıldığı karşılaştırmalı metin, 1974 ve 2020’de yayımlanmıştır. Dîvân’ın İpekten neşrinde kullanılmayan, çoğu yurt dışındaki kütüphanelerde bulunan 8 yeni nüshası daha tespit edilmiştir. Hazırladığımız çalışmada Karamanlı Nizâmî Dîvânı’nın 6 nüshası ilk kez tanıtılarak nüshalarda tespit edilen yeni şiirler ve neşirdeki manzumelerde bulunmayan beyitler çeviri yazılarıyla sunulmuştur. Şairin yeni nüshalarda ilk kez açığa çıkan manzumeleri, hayatı ve sanatının farklı yönlerine ışık tutan verilere ulaşılabildiği için önem taşımaktadır. Ayrıca, tenkitli neşir nazariyesinin temel amaçlarından biri olan nüshalar arası ilişki ağının ortaya konduğu nüsha şecereleri hazırlanmış, bütün nüshalar bir grubun parçası olarak tanımlanmıştır. Yeni şiirlerin Karamanlı Nizâmî’ye aidiyeti, “tarama ve tanıklama” yöntemi ile sorgulanmış; binin üzerinde divan, mecmua ve mesnevi taranmıştır. Makalede metin tenkidinin makale sınırlarında yapılması, bir model sunarak alana katkı sağlanması amaçlanmıştır

Anahtar Kelimeler

Karamanlı Nizâmî, Dîvân, tenkitli neşir

Kaynakça

• AÇIL, Berat (2018), “Ali Nihat Tarlan'ın Tenkitli Neşir Yöntemi ve Gelişimi”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi Prof. Dr. Ali Nihat Tarlan Özel Sayısı, 86-108.
• AÇIL, Berat, Sadık Yazar, Kadir Turgut, Özgür Kavak (2022), Tenkitli Neşir Kılavuzu (Osmanlı Türkçesi Metinleri İçin), İstanbul: İsam Yayınları.
• ANDREWS, Walter G. ve Gülşah Taşkın (2018), “The Fourth Wave: The Digital Future of Ottoman Manuscripts, Manuscript Transcription, Edition and Textual Studies”. O. Kolbaş, & O. Üçer (ed.), Âb-ı Hayâtı Aramak Gönül Tekin'e Armağan içinde (s. 345-373). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• AY SAY, Ümran ve Merve Günan (2023), “Karamanlı Nizâmî Dîvânı’ndaki Farsça Şiirler”, M. A. Yekta Saraç Armağanı içinde (s. 261-320), İstanbul: DBY Yayınları.
• BİLGİN, A. Azmi (2001), Karamanlı Nizâmî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 24, 453-454.
• BORDALEJO, Barbara (2011), “Metin Tenkidi Yöntemlerinden Stemmatik Yaklaşımın Tarihi”. Stemmatik Tenkitli Metin Neşrinde Soy-Ağacı Yaklaşımı (M. Bedir, Çev.) içinde (s. 47-69), İstanbul: Küre.
• BOZYİĞİT, Esra (2015), Topkapı Sarayı Kütüphanesi Revan No: 1972’de Kayıtlı Mecmû’a-i Eş’âr (vr. 280b-360a), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• BOZYİĞİT, Esra (2021), Taşlıcalı Yahyâ Bey Divanı (İnceleme - Tenkitli Metin - Nesre Çeviri - Sözlük), Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• CANIM, Rıdvan (2011), Divan Edebiyatında Türler, Ankara: Grafiker Yayınları.
• ÇELİK VURAL, Büşra (2021), Hayâlî Bey Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dil İçi Çeviri). Doktora Tezi, Antalya: Akdeniz Üniversitesi.
• ECE, Selami (2015), Klasik Türk Edebiyatı Araştırma Yöntemleri. Erzurum: Eser Basım Yayınları.
• ERÜNSAL, İsmail E. (2006), “Divan Neşirlerinde Karşılaşılan Güçlükler I: Güvenilir Bir Metin Tesisi”, Osmanlı Araştırmaları, 27, 17-45.
• GÖK, Bilal (2022), Karamanoğulları Tarihi, İstanbul: Çıra Akademi.
• GÖKALP, Haluk (2006), Eski Türk Edebiyatında Manzum Sergüzeşt-Nâmeler, Doktora Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi.
• GÜLÜM, Emrah (2021), Ahmedî Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Tıpkıbasım), Doktora Tezi, Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• İİLHAN, Enes (2023a), Necati Bey Divanı: Metin - Bağlamlı Dizin-İşlevsel Sözlük, Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• İLHAN, Enes (2023b), “Necâtî Örnekleminde Şiir Mecmualarında Yer Alan Bilinmeyen Şiirlerin Aidiyetine Dair Yöntem Teklifi”, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 8(1), 191-226.
• İPEKTEN, Haluk (1974), Karamanlı Nizâmî, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı. Ankara: Sevinç Matbaası.
• KADAŞ, Sercan (2022), Ahmed Paşa Dîvânı: Tenkitli Metin-Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• KESİK, Beyhan. "Dîvân (Nizâmî)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-nizami. [Erişim: 02. 08. 2023].
• KORTANTAMER, Tunca (1993), “Genç Edebiyat Araştırmacısının Yanlışları”, Türklük Araştırmaları Dergisi, Âmil Çelebioğlu Armağanı, (7), 337-365.
• MACİT, Muhsin (2017), “Şah İsmail Ahmet Paşa Divanı’nı okudu mu?”, Bilig, 80, 265-278.
• MUSLUOĞLU, Ferhat (2022), Hayretî Dîvânı (Tenkitli Metin – Dil İçi Çeviri). Çanakkale: Paradigma Yayınları.
• ÖNTÜRK, Tolga ve Murat Aslan (2019). “Eski Türk Edebiyatı Sahasında Yapılmış Doktora Tezlerinin Genel Değerlendirilmesi”. Z. Taştan (ed.). Türk Dili ve Edebiyatı Alanında Hazırlanan Doktora Tezlerinin Dünü Bugünü içinde (s. 215-219). İstanbul: Hiperyayın.
• POLAT, Salahattin (2008), “Çok Anlamlı, Çok Boyutlu ve Disiplinlerarası Bir Kavram: Metin Tenkidi Kavramı”, Hadis Tetkikleri Dergisi, 6(1), 7-28.
• POLAT, Salahattin (2015), Metin Tenkidi, İstanbul: İFAV Yayınları.
• TEKİNDAĞ, Şehabettin (2003), “Mahmud Paşa, Osmanlı Veziriazamı", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 27, 376-378.
• TOSUN, Murat Dursun (2021), Karamanoğulları (Şikârî Târihi), İstanbul: Depo Print Dijital Baskı ve Reklam Sanayii ve Tic.Ltd.Şti.
• TURAN, Veysi (2021), “Karamanlı Nizâmî Divanında Ayet İktibasları”, International Journal Of Filologia, 4(5), 123-140.
• TURPCU, Fuat (2016), Karamanlı Nizâmî Divanı'nın Yeni Bir Nüshası (Metin - Nesre Çeviri - Tıpkıbasım), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Arel Üniversitesi.
• UZUN, Kadir (2019), Câmî Divanı İnceleme-Metin-İndeks, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.