Folk Beliefs in Ahmed Ridvan’s Hüsrev ü Şirin Masnavi

Yıl 2023, Cilt: 31 Sayı: 31, 269 - 295, 25.12.2023

Ayşegül Ekici

Öz

Material or moral elements that society produces and owns are within the scope of culture. Folk beliefs, which extend from folklore to history of religions and have a multi-layered structure relating to several structures such as literature, history, psychology, and sociology, make up a significant number of cultural elements. It is possible to come across folk beliefs in many of the literary products. In particular, masnavi, which are the continuation of epics and tales after Islam, and extending to stories and novels, can form the basis for studies of folk beliefs. Hüsrev ü Şirin, a tragic love story that takes its topic from history, was encountered in Taberî Tarihi for the first time, which was prepared by Arabic geographers. Seen as a poem in Firdevsî’s Şehnâme, Masnavi of Hüsrev ü Şirin was written by several poets, especially Şeyhî, in the Anatolian field whereas Ahmet Rıdvan’s work has a larger scope in terms of folk beliefs. Moreover the vividness of the depictions, especially that of the witch, and the richness of the images, as well as the narrative features of mythological elements and beliefs bring Rıdvan’s Masnavi forward. In this study, it is stated that folk beliefs, which are a part of culture, are among the sources of classical Turkish literature and it is aimed to contribute to the history of literature and culture by explaining the beliefs in the masnavi.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Literature, folk beliefs, Hüsrev ü Şirin, masnavi.

Ahmed Rıdvan’ın Hüsrev ü Şirin Mesnevisinde Halk İnanışları

Öz

Toplumun üretip sahip olduğu maddȋ veya manevȋ her unsur, kültür kapsamındadır. Kültür unsurlarından önemli bir bölümünü halk inanışları oluşturur. Halk inanışları folklordan dinler tarihine kadar uzanıp edebiyat, tarih, psikoloji ve sosyoloji gibi pek çok bilim dalını yakından ilgilendiren çok katmanlı bir yapıya sahiptir. Edebî ürünlerin pek çoğunda halk inanışlarına rastlamak mümkündür. Özellikle İslamiyetten önce destanların ve sonrasında masalların devamı olup hikȃye ve romana kadar uzanan mesnevȋler halk inanışları çalışmalarına zemin oluşturabilmektedir. Bu türdeki mesnevilerden biri de XVI. yüzyılda yaşamış olan Ahmed Rıdvan’ın Hüsrev ü Şirin adlı mesnevisidir. Konusunu tarihten alan ve trajik bir aşk hikȃyesi olan Hüsrev ü Şirin’e ilk olarak Arap coğrafyacılarının hazırladığı Taberȋ Tarihi’de rastlanılmıştır. Firdevsȋ’ nin Şehnȃme’ sinde şiir olarak görülür. Anadolu sahasında Hüsrev ü Şirin mesnevisi, başta Şeyhî olmak üzere pek çok şair tarafından kaleme alınmakla birlikte Ahmet Rıdvan’ın eseri halk inanışları açısından daha geniş bir yelpazeye sahiptir. Ayrıca tasvirlerin daha canlı ve imajların zengin olması, mitolojik ögelerin ve inançların anlatım özellikleri Rıdvan’ın mesnevisini ön plana taşır. Bu çalışmada kültürün bir parçası olan halk inanışlarının klasik Türk edebiyatının kaynakları arasında yer alması belirtilmiş ve mesnevide geçen inanışlar açıklanarak edebiyat ve kültür tarihine katkı sağlanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, halk inanışları, Hüsrev ü Şirin, mesnevi.

Kaynakça

• Abdülaziz Bey (1995), Osmanlı Adet, Merasim ve Tabirleri, İkinci Kitap, (Hazırlayanlar: Kazım Arısan, Duygu Arısan Güney), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• ALP, Kafiye Özlem (2009), Orta Asya’dan Anadolu’ya Sembollerle Giriş, Ankara: Eflȃtun.
• ANDI, Muhammed Fatih (1999), “Cahit Zarifoğlu’nun Şiirlerinde Bir Kötülük Ögesi Olarak Yılan Sembolü”, İlmȋ Araştırmalar Dergisi, 8, s. 9-24.
• AYDEMİR, Abdullah (1996), İslȃmȋ Kaynaklara Göre Peygamberler, Ankara: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• BAYAT, Fuzuli (2018), Türk Kültüründe Deli ve Delilik, Ankara: Ötüken.
• BORATAV, Pertev Naili (1973), Türk Halk Bilimi I, II 100 Soruda Türk Folkloru, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• —————— (2015), 100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar), Ankara: BilgeSu.
• BOYRAZ, Şeref (2006), Fal Kitabı,(Melhemeler ve Türk Halk Kültürü), İstanbul: Kitabevi.
• ÇAĞLAR, Arife (2019), “Şeyhî’nin Hüsrev ü Şîrîn Mesnevisinde Sosyal Hayat”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 22, 171-260.
• ÇELEBİOĞLU, Amil (1998), Kültür ve Edebiyatımızda Ay, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• ÇELİK, Ömer, Mustafa. ÖZTÜRK ve Murat KAYA (2006). Üsve-i Hasene, (I cilt), İstanbul: Erkam.
• ÇEVİK, Mehmet (2010). Altay Destanlarında “Sudur Biçik” Motifi, Dede Korkut ve Geçmişten Geleceğe Türk Destanları Uluslararası Sempozyumu, 25-28 Ekim 2010, Lefkoşa-KKTC, 239-248.
• ÇIBLAK, Nilgün (2004), “Halk Kültüründe Nazar, Nazarlık İnancı ve Bunlara Bağlı, Uygulamalar”, Türklük Bilimi Araştırmaları (TÜBAR) Dergisi, 15, s. 103-125.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2015), Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları, Ankara: Akçağ.
• DEMİRCİ, Ümit Özgür (2014), “Tarihi Lehçelerde Yılan”, Turkish Studies, 9/5, s. 679-687.
• DİLÇİN, Cem (1999). “Türk Kültürü Kaynağı Olarak Divan Şiiri”, Türk Dili, 57, s. 618-626.
• ELİADE, Mircea (1992), İmgeler Simgeler, Çev. M. A. Kılıçbay, Ankara: Gece.
• İSEN, Mustafa (1998), Sehȋ Bey Tezkiresi, Ankara: Akçağ.
• KAZAN, Şevkiye (2005), “Klasik Türk Şiirinde Nazar: Göz Değmesi”, Milli Folklor, 17/68, s. 166-179.
• KÖPRÜLÜ, M. F. (1989 ). Edebiyat Araştırmaları, (I cilt), İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• LEVEND, Agâh Sırrı (1984), Divan Edebiyatı: Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• KAZAN NAS, Şevkiye (2012), Celȋlȋ’ nin Hüsrev ü Şȋrȋn Mesnevȋsi, İnceleme-Metin, Isparta: Fakülte Kitabevi.
• ONAY, Ahmet Talat (2013), Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, (Hazırlayan: Cemal Kurnaz), Ankara: Akçağ.
• ÖZKAN, Ömer (2006). Divan Şiirinin Penceresinden Osmanlı Toplum Hayatı, İstanbul: Kitabevi.
• ÖZTEKİN, Özge (2006), Divanlardan Yansıyan Görüntüler (XVIII. Yüzyıl Divan Şiirinde Toplumsal Hayatın İzleri), Ankara: Ürün.
• PAKALIN, Mehmet Zeki (1983), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• PALA, İskender (2004). Ansiklopedik Divȃn Şiiri Sözlüğü, İstanbul. Kapı.
• PARLATIR, İsmail (2012). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı.
• SEZER, Sennur (1998), Osmanlıda Fal ve Falnameler, İstanbul: AD Kitapçılık AŞ.
• SİPAHİ, Abdülkadir (2006), Türk Halk İnançlarında Büyü ve Büyü İle İlgili Uygulamalar, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı (Dinler Tarihi), Yüksek Lisans Tezi.
• TAVUKÇU, Orhan Kemal (2000), Ahmed Rıdvan’ın Hüsrev ü Şirin Mesnevȋsi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, http://ekitap.ktb.gov.tr/ (12.04.2023)
• TEMİZKAN, Mehmet (2007), “Bir Kur’ȃn Falı”, Milli Folklor, 74, s.70-74.
• TİMURTAŞ, Faruk Kadri (1998), Şeyhȋ’nin Hüsrev ü Şirin’i, İnceleme-Metin, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• URAZ, Murat (1994), Türk Mitolojisi, Ankara: Hera.
• YEKBAŞ, Hakan (2010), Klasik Türk Şiirinde Bazı Halk İnanışları, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20/1, 155-184.
• ZAVOTÇU, Gencay (2013), Klasik Türk Edebiyatı Sözlüğü (Kişiler-Hayvanlar-Bitkiler-Tabiat Güçleri, Kişileştirilmiş Varlık ve Kavramlar), İstanbul: Kesit.