Yahya Nazîm Çelebi’nin Hayatına Dair Yeni Bilgiler

Yıl 2023, Cilt: 31 Sayı: 31, 153 - 164, 25.12.2023

Engin Çetin

Öz

Klasik Türk edebiyatının en önemli naat şairlerinden ve Türk musikisinin büyük bestekârlarından Yahya Nazîm Çelebi’nin (ö. Cemâziyelâhir 1139/Ocak 1727) hayatına dair bilinenler, temelde şairin Dîvân-ı Belâgat-Unvân-ı Nazîm adlı eseri ile devrin şuara tezkireleri ve çeşitli biyografi derlemelerine dayanmaktadır. Uzun süredir bu temel kaynaklara dayalı olarak inşa edilmiş olan biyografisine herhangi bir katkı sunulmamıştır. Bu makalede ilk defa arşiv vesikalarından hareketle Nazîm’in kariyeri, maaş işlemleri, akraba ve yakınları ile ikamet ettiği ev hakkında yeni tespit edilen bilgiler ele alınmıştır. Mevcut biyografilerdeki bir kısım boşlukları dolduran, kimi bilgileri teyit ve bazı yanlışlıkları tashih eden bu verilerin şairin yaşamı gibi sanatı için de son derece mühim olduğu Dîvân’ında yer alan mazmun ve teşbihlerle görevleri arasındaki münasebetten de anlaşılmaktadır. Osmanlı eliti olarak tarif edilen kimselerin esasen büyük oranda bürokrat olmaları hasebiyle benzer isimlerin biyografisi için başvurulması gereken kaynakların başında Osmanlı arşiv belgelerinin geldiği Nazîm örneği üzerinden gösterilmeye çalışılmıştır. Haliyle bu incelemenin Yahya Nazîm Çelebi’nin biyografisine katkı sunmanın yanında edebiyat tarihi araştırmaları için arşiv vesikalarının önemini hatırlatmak gibi dolaylı bir amacı da bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yahya Nazim Çelebi, biyografi, Edebiyat tarihi, Osmanlı bürokrasisi

Kaynakça

• 1.)Arşiv Kaynakları 1.a) Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Ali Emiri Tasnifi Sultan III. Ahmed Evrakı, nr. 41/4077. Atik Şikayet Defterleri, nr. 108. İbnüelemin Tasnifi Dahiliye Evrakı, nr. 12/1154; nr. 30/2654. İbnülemin Tasnifi Hatt-ı Hümayun Evrakı, nr. 2/155. Kamil Kepeci Tasnifi (KK), nr. 3421; nr. 3435; nr. 3437. Maliyeden Müdevver Defterler Tasnifi (MAD), nr. 5967; nr. 6082. Sadaret Defterleri (A.d), nr. 2937.
• 1.b) İslam Araştırmaları Merkezi Kütüphanesi Rumeli Kazaskerliği Mahkemesi Sicillleri, nr. 201. 2.) Kaynak Eserler ve Araştırmalar
• AFYONCU, Erhan (2006), “Müşaherehorân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXXII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• AFYONCU, Erhan (2023), “Üsküdarlı Câbî Ömer Efendi'nin Hayatına Dair Yeni Bilgiler”, XI Uluslararası Üsküdar Sempozyumu Bildiriler Kitabı, ed. Coşkun Yılmaz, III, s. 12-29.
• AHISHALI, Recep (2023), Osmanlı Devlet Teşkilatında Reisülküttâblık (XVIII. Yüzyıl), İstanbul: Timaş Akademi Yayınları.
• AHISHALI, Recep (2022), “Divan Şairi ve Tarihçi Süheylî Ahmed ile Babası Hemdem Kethudâ Hakkında Arşiv Belgeleri”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, XXIX, s. 1-80.
• AKTAN, Hamza (2013), “Zevi’l-erhâm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XLIV, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ÇAKIR, Mustafa Sefa (2018), Yahyâ Nazîm Divanı (İnceleme-Tenkidli Metin), Doktora Tezi: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÇAKIR, Mustafa Sefa (2020), Yahyâ Nazîm Divanı, Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• ÇETİN, Engin (2023), Osmanlı Bürokrasisinde Başmuhasebe Kalemi (XVIII. Yüzyıl), Doktora Tezi: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• DARLİNG Linda (1990), “Ottoman Salary Registers as a Source for Economic and Social History”, Turkish Studies Association Bulletin, XIV(1), 13-33.
• ERÜNSAL, İsmail E. (2016), Edebiyat Tarihi Yazılar: Arşiv Kayıtları, Yazma Eserler ve Kayıp Metinler, İstanbul: Dergah Yayınları.
• GEDİK, Nusret (2022), “Arşiv Belgelerine Göre Türkçe Yazılmış II. Bayezid Medhiyyeleri”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, XLVIII, s. 153-224.
• GEDİK, Nusret (2023), “Arşiv Belgelerine Göre Kanuni Sultan Süleyman’a Sunulmuş Bazı Türkçe Manzumeler-I”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, X/26, s. 25-55.
• İPEKTEN, Halûk (1964), “Nazîm”, Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi, IX, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• [KAM], Ruşen Ferit (1933), Bestegâr-Şair Nazîm Hayatı, Eserleri Hakkında Tetkikat, İstanbul: Hilal Matbaası.
• KAM, Ruşen Ferit (1935), Nazîm: Hayatı ve Eserleri Hakkında Bir Tedkikat, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Mezuniyet Tezi.
• UZUN, Mustafa İsmet ve Nuri Özcan (2006), “Nazîm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXXII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.