Öğretmen ve Öğretmen Adaylarının Sosyal Bilgiler Dersinde Adalet Algısı

Yıl 2023, Sayı: 51, 47 - 62, 30.12.2023

Serdar Yeşil Ahmet Yayla Gürol Zırhlıoğlu

Öz

Bu araştırmanın temel amacı, ilk ve ortaokullarda sosyal bilgiler derslerini veren öğretmenler ile gelecekte verecek olan öğretmen adaylarının adalet değerine yönelik algılarının belirlenmesidir. Karma yöntemin kullanıldığı bu araştırmanın modeli sıralı açıklayıcı desendir. Bu araştırmanın evrenini, 2019–2020 eğitim-öğretim yılında, Van ili merkezindeki ilk ve ortaokullarda görev yapan sınıf ve sosyal bilgiler öğretmenleri ile Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nde öğrenim gören sınıf eğitimi ve sosyal bilgiler eğitimi bölümü öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırmanın verileri araştırmacı tarafından geliştirilen “Kişisel Bilgi Formu”, “Adalet Algısı Ölçeği” ve “Yarı
Yapılandırılmış Görüşme Formu” kullanılarak toplanmıştır. Ölçek formları ile toplanan nicel verilerin analizinde, parametrik testler kullanılmıştır. Araştırmanın nitel boyutundaki verilerin analiz edilmesinde içerik çözümlemesi tekniği kullanılmıştır. Araştırmanın nicel sonuçlarına bakıldığında, öğretmen ve öğretmen adaylarının adalet değerine ilişkin algılarının yüksek düzeyde olduğu belirlenmiştir. Araştırmanın nitel sonuçları incelendiğinde, öğretmen ve öğretmen adaylarının “adalet
ve adaletli birey” olgularını en çok “hakk aniye t/hak kaniy etli olma” ile ilişkilendirdikleri belirlenmiştir. Katılımcıların kendilerini genelde adaletli olarak değerlendirdikleri, adaletli olmadıklarını ya da olamadıklarını düşünen katılımcıların ise bu şekilde düşünmelerini; insanlarla ilişkilerinin bozulmasını istememe, zarar görme kaygısı, karşıdaki kişinin de adaletli olmaması gibi nedenlerle açıkladıkları tespit edilmiştir. Öğretmen ve öğretmen adaylarının adalet değeri konusunda doğru beslenebilmelerini temin etmek üzere, adalet değeri ve eğitimi odaklı eser üretme ve yayın çalışmalarına gidilmesi sağlanabilir.

Anahtar Kelimeler

Adalet, algı, değer, öğretmen, öğretmen adayı, sosyal bilgiler

Kaynakça

• Aristoteles. (2015). Nikomakhos’a etik (S. Babür, Çev.). Bilgesu Yayıncılık.
• Balcı, F. A., & Yanpar Yelken, T. (2010). İlköğretim öğretmenlerinin “değer” kavramına yükledikleri anlamlar. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39, 81–90.
• Beldağ, A. (2012). İlköğretim yedinci sınıf sosyal bilgiler dersindeki değerlerin kazanılma düzeyinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Erzurum ili örneği) (Doktora tezi). Atatürk Üniversitesi.
• Bursa, S. (2015). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin sosyal adalet algı ve deneyimleri (Yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi.
• Çakmak, M. M. (2016). Ortaokul öğrencilerinin adalet, dürüstlük, saygı, sorumluluk ve barış değerleri hakkındaki algıları (Diyarbakır ili örneği) (Yüksek lisans tezi). Dicle Üniversitesi.
• Çengelci Köse, T., Gürdoğan Bayır, Ö., Köse, M., & Yıldırım Polat, A. (2019). Öğretmen adaylarının bakış açısıyla adalet değeri. Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 9(1), 67–93.
• Chory-Assad, R. M. (2002). Classroom justice: Perceptions of fairness as a predictor of student motivation, learning and aggression. Communication Quarterly, 50(1), 58–77. [CrossRef]
• Çıvgın, A. G. (2018). Platon’un adalet ve filozof kral anlayışı. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7(1), 212–229.
• Creswell, J. W. (2013). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches. Sage.
• Creswell, J. W. (2019). Karma yöntem araştırmalarına giriş (M. Sözbilir, Çev.). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Dinç, E., & Üztemur, S. S. (2016). Ortaokul 8. sınıf öğrencilerinin demokratik değer algılarının karikatürler aracılığıyla incelenmesi. İlköğretim Online, 15(3), 974–988.
• Doğan, O. (2020). Ortaokul 6. sınıf öğrencilerinin hukuk ve adalet kavramlarına ilişkin algılarının incelenmesi (Yüksek lisans tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• Gander, M. J., & Gardiner, H. W. (1993). Çocuk ve ergen gelişimi (Yayına Haz. Bekir Onur). İmge Kitabevi Yayınları.
• Glesne, C. (2014). Nitel araştırmaya giriş (A. Ersoy & P. Yalçınoğlu, Çev.). Anı Yayıncılık.
• Gravetter, F. J., & Wallnau, L. B. (2000). Statistic for the Behavioral Sciences. Thomson Learning.
• Gündoğan, A. O. (2005). Hak ve adalet. Hukuk Felsefesi ve Sosyoloji Arkivi, 9, 82–87.
• Güriz, A. (2001). Adalet kavramının belirsizliği. In A. Güriz (Ed.), Adalet kavramı. Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları.
• Güriz, A. (2004). Adalet kavramı üzerine. Hukuk Felsefesi ve Sosyoloji Arkivi, 9, 19–33.
• Hökelekli, H. (2011). Ailede, okulda, toplumda değerler psikolojisi ve eğitimi. Timaş Yayınları.
• İnel, Y., Urhan, E., & Ünal, A. İ. (2018). Ortaokul öğrencilerinin adalet kavramına ilişkin metaforik algıları. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 8(2), 379–402.
• Kabadayı, T. (2010). Adalet tasarımları (p. 20). HFSA.
• Kabadayı, T. (2013). “Hakkaniyet” adaletin temelidir. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, 49–57.
• Kan, Ç. (2010). Sosyal bilgiler dersi ve değerler eğitimi. Milli Eğitim Dergisi, 187, 138–145.
• Karacelil, S. (2013). Ailede adalet eğitimi. Journal of Academic Social Science Studies, 6(8), 253–278.
• Karasar, N. (1995). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel Yayın Dağıtım.
• Kılınç, B. (2013). Kendi kendini açıklayan bir kavram. In Adalet & M. Balcı (Eds.), Genç Hukukçular hukuk Okumaları, Birikimler IV (pp. 29–49). Fakülteler Matbaası.
• MEB. (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı. Milli Eğitim Bakanlığı. http: //muf redat .meb. gov.t r/ Erişim tarihi: 11.06.2020.
• Memişoğlu, S. P., & Taşkın, S. (2019). Öğretmenlerin adalet kavramına ilişkin metaforik algıları. International Journal of Social Sciences and Education Research, 5(2), 178–201. [CrossRef]
• Miles, M., B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook. Sage.
• Özgen, M. K. (2018). Farabi’nin adalet anlayışı (Hak, Liyakat ve Pay Teorisi). Temaşa, 8, 43–63.
• Platon. (2007). Devlet (H. Demirhan, Çev.). Palme Yayıncılık. Rawls, J. (1985). A theory of justice. Oxford University Press.
• Safi, İ. (2018). Adalet ve siyaset ilişkisi üzerine. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 12, 63–74.
• Smith, H. W. (1991). Strategies of social research. Holt, Rheinhart, Winston.
• TDK. (2021). Güncel Türkçe sözlük. Erişim Tarihi: 14.10.2021. https://sozluk. gov.tr/.
• Topakkaya, A. (2008). Adalet kavramı bağlamında Aristoteles-Platon karşılaştırması. Süleyman Demirel Üniversitesi Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 6, 27–49.
• Turgut, Ü., Salar, R., Aksakallı, R., & Gürbüz, F. (2016). Bireysel farklıkların öğretim sürecine yansımasına dair öğretmen görüşlerinin incelenmesi: Nitel bir araştırma. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(2), 431–444.
• Urhan, V. (2016). Siyaset felsefesinde adalet, eşitlik, özgürlük. Kaygı Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, 26, 103–119. [CrossRef]
• Yaraş, İ. (2015). Sınıf öğretmenlerinin beşinci sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programında yer alan hoşgörü ve adil olma değerlerine sahip olma boyutunda değerlendirilmesi (Yüksek lisans tezi). Mustafa Kemal Üniversitesi.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.