TÜRKİYE’DE KADINLARIN YÜKSEKÖĞRENİM HAKKINI ELDE ETMESİ: DARÜLFÜNUN’DA KADIN VE İNAS DARÜLFÜNUNU

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 1, 66 - 92, 03.06.2020

Çağhan Uyar Esen Ertuğrul

Öz

İkinci Meşrutiyet Dönemi’nde yönetme erkini elinde bulunduran İttihat ve Terakki Fırkası, kendi idealindeki toplum yapısını teşkil etmek üzere eğitime yönelik reformları da içeren çağdaşlaşma politikası izlemiştir. İttihat ve Terakki, bu modernleşmenin gerçekleşmesini kadınların da erkekler kadar eğitim almasına bağlamıştır. Kadınların yükseköğrenim düzeyinde eğitim alması, öncelikle Darülfünun bünyesindeki konferanslar ile başlamıştır. Kadın öğretmen ihtiyacındaki artış ve kadın hareketlerinin etkisiyle, kadınların üniversite eğitimine kabul edilmesine imkân verilmiştir. Bu bağlamda İnas Darülfünunu doğmuştur.
İnas Darülfünunu, Zükur Darülfünunu ile birlikte Darülfünun bünyesinde birleştirilmesinin ardından üniversite düzeyine ulaşmıştır. Türkiye’de kadınların yükseköğrenim hakkını elde etmesi, Tanzimat sürecinin öngördüğü toplumsal modernizasyon yönünde atılmış bir adım olarak ortaya çıkmıştır. Darülfünun’da kadınlara yönelik derslerin açtığı yol, İnas Darülfünunu’na ve Darülfünun’da kadının olgusal varlığına uzanan bir köprü oluşturmuştur. Bu da, Tanzimat’ın hedeflediği, aydın Osmanlı-Türk kadını tipolojisine ulaşılmasını sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Darülfünun, İnas Darülfünunu, Zükur Darülfünunu, İttihat ve Terakki, Türk Modernleşmesi

WOMEN’S ATTAINMENT OF HIGHER EDUCATION IN TURKEY: WOMEN IN DARÜLFÜNUN AND İNAS DARÜLFÜNUNU

Öz

The Committee of Union and Progress, which had the power to govern during the Second Constitutional Monarchy Period, pursued a policy of modernization, including educational reforms, to form the ideal social structure. The Committee attributed the realization of said modernization to the education of women as much as men. The education of women at higher level started with the conferences within Darülfünun. The increase in the need for female teachers and the effect of women's movements allowed women to be admitted to university education. Thus, İnas Darülfünunu was born.
Inas Darülfünunu, together with Zükur Darülfünunu, has reached to the university level after they were merged within Darülfünunun. The women’s right to obtain higher education in Turkey, as foreseen by the Tanzimat period has emerged as a step towards social modernization. The path opened by the lectures towards women in Darülfünun, has led to Inas Darülfünunu and created a bridge to the factual existence of women in Darülfünun. This ensured that the typology of enlightened Ottoman-Turkish women, which was aimed by the Tanzimat, was achieved.

Anahtar Kelimeler

Darülfünun, İnas Darülfünunu, Zükur Darülfünunu, The Committee of Union and Progress, Turkish Modernization

Kaynakça

• Kaynakça
• 1. Arşiv Malzemeleri
• T. C. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (COA), Fon: MF. ALY., Kutu: 103, Sıra: 55, Gömlek: 0.
• T. C. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (COA), Fon: MF. ALY., Kutu: 115, Sıra: 13, Gömlek: 0.
• 2. Kitaplar
• Akşin, Sina, 31 Mart Olayı, İmge Kitabevi, Ankara, 2015.
• __________, Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İmge Kitabevi, Ankara, 2017.
• __________, Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2015.
• Akyıldız, Ali, Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İletişim Yayınları, İstanbul, 2004.
• Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, “M.Ö. 1000 – M. S. 2007”, Pegem Yayıncılık, Ankara, 2007.
• Arslan, Ali, Darülfünun’dan Üniversite’ye, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 1995.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, “Bugünkü Dille”, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2006.
• Ayda, Adile, Böyle İdiler Yaşarken, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1984.
• Banguoğlu, Tahsin, Türkçenin Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2015.
• Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yayına Hazırlayan: Ahmet Kuyaş, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2016.
• Bora, Tanıl, Cereyanlar, “Türkiye’de Siyasi İdeolojiler”, İletişim Yayınları, İstanbul, 2017.
• Boratav, Korkut, Türkiye İktisat Tarihi, “1908-2009”, İmge Kitabevi, Ankara, 2015.
• Çakır, Serpil, Osmanlı Kadın Hareketi, Metis Yayınları, İstanbul, 1996.
• Doğan, Gürkan, Cumhuriyet Döneminde Genç Bakışlar, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2008.
• Dölen, Emre, Türkiye Üniversite Tarihi, “Osmanlı Döneminde Darülfünun (1863-1922)”, C. 1, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2009.
• Ergün, Mustafa, İkinci Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri, “1908-1914”, Ocak Yayınları, Ankara, 1996.
• Ertan, Temuçin Faik, Başlangıçtan Günümüze Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2014.
• Evsile, Mehmet, Atatürk’ün Söylev ve Demeçlerinin Konular İndeksi, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1999.
• Gözler, Kemal, Anayasa Hukukuna Giriş, Ekin Kitabevi Yayınları, Bursa, 2004.
• Gürüz, Kemal, 21. Yüzyılın Başında Türk Milli Eğitim Sistemi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2008.
• Hacımirzaoğlu, Ayşe, 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1998.
• Heper, Metin, Türkiye’de Devlet Geleneği, Çeviren: Nalan Soyarık, Doğu Batı Yayınları, Ankara, 2018.
• İnalcık, Halil ve Seyitdanlıoğlu, Mehmet, Tanzimat, “Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu”, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2017.
• İnalcık, Halil, Atatürk ve Demokratik Türkiye, Kırmızı Yayınları, İstanbul, 2017.
• İnalcık, Halil vd., Neden Geri Kaldık?, “Bitmeyen Kavga: Çağdaşlaşma”, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2013.
• İnalcık, Halil, Osmanlı ve Modern Türkiye, Timaş Yayınları, İstanbul, 2017.
• Kahraman, Hasan Bülent, Türk Siyasetinin Yapısal Analizi, “Kavramlar, Kuramlar, Kurumlar”, C. 1, Agora Kitaplığı, İstanbul, 2008.
• Kaplan, Leyla, Cemiyetlerde ve Siyasi Teşkilatlarda Türk Kadını, “1908-1960”, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1998.
• Karpat, Kemal H., Türk Demokrasi Tarihi, “Sosyal, Kültürel, Ekonomik Temeller”, Timaş Yayınları, İstanbul, 2015.
• Kocatürk, Utkan, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi, “1918-1938”, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.
• Kongar, Emre, 21. Yüzyılda Türkiye, “2000’li Yıllarda Türkiye’nin Toplumsal Altyapısı”, Remzi Kitabevi, (basım yeri ve basım tarihi belirtilmemiş).
• Kurnaz, Şefika, II. Meşrutiyet Döneminde Türk Kadını, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1996.
• Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çeviri: Boğaç Babür Turna, Arkadaş Yayınevi, Ankara, 2013.
• Mardin, Şerif, Türkiye, İslam ve Sekülarizm, Çevirenler: Elçin Gen ve Murat Bozluolcay, İletişim Yayınları, İstanbul, 2017.
• ____________, Türk Modernleşmesi, Derleyenler: Mümtaz’er Türköne ve Tuncay Önder, İletişim Yayınları, İstanbul, 2017.
• Mütercimler, Erol, Fikrimizin Rehberi Gazi Mustafa Kemal, Alfa Basım Yayın, İstanbul, 2016.
• Okumuş, Ejder, Türkiye’nin Laikleşme Serüveninde Tanzimat, İnsan Yayınları, İstanbul, 2017.
• Özakman, Turgut, 1881-1938 Atatürk, Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet Kronolojisi, “Açıklamalar, Kaynaklar, Temel Belgeler ve Devrim Yasaları”, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2015.
• Öztürk, Cemil, İmparatorluktan Ulus Devlete Türk İnkılâp Tarihi, Pegem Akademi Yayıncılık, Ankara, 2007.
• Palmer, Alan, Osmanlı İmparatorluğu’nun Gerileyiş ve Çöküş Tarihi, Çeviren: Belkıs Çorakçı Dişbudak, Alfa Basım Yayın Dağıtım, İstanbul, 2014.
• Sakaoğlu, Necdet, Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Tarihi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2003.
• Shaw, Stanford J. ve Kural Shaw, Ezel, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, “Reform, Devrim ve Cumhuriyet: Modern Türkiye’nin Doğuşu 1808-1975”, C. 2, Çeviren: Mehmet Harmancı, E Yayınları, İstanbul, 2010.
• Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, “Latin Harfleriyle”, Hazırlayanlar: Raşit Gündoğdu, Niyazi Adıgüzel ve Ebul Faruk Önal, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul, 2017.
• Taşkıran, Tezer, Cumhuriyetin 50. Yılında Türk Kadın Hakları, Başbakanlık Basımevi, Ankara, 1973.
• Tekeli, İlhan, Tarihsel Bağlamı İçinde Türkiye’de Yükseköğretimin ve YÖK’ün Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2010.
• Timur, Taner, Toplumsal Değişim ve Üniversiteler, İmge Kitabevi, Ankara, 2000.
• ___________, Türk Devrimi: Tarihi Anlamı ve Felsefe Temeli, Sevinç Matbaası, (basım yeri belirtilmemiş), 1968.
• Toprak, Zafer, Türkiye’de Milli İktisat, “1908-1918”, Doğan Kitap, İstanbul, 2017.
• ____________, Türkiye’de Yeni Hayat, “İnkılap ve Travma 1908-1928”, Doğan Kitap, İstanbul, 2017.
• Toynbee, Arnold J. ve Kirkwood, Kenneth P., Türkiye Bir Devletin Yeniden Doğuşu, Hazırlayan: Nurer Uğurlu, Örgün Yayınevi, İstanbul, 2017.
• Tunaya, Tarık Zafer, Hürriyetin İlanı: İkinci Meşrutiyet’in Siyasi Hayatına Bakışlar, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2004.
• Turan, Şerafettin, Mustafa Kemal Atatürk, “Kendine Özgü Bir Yaşam ve Kişilik”, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2008.
• ______________, Türk Devrim Tarihi, “İmparatorluğun Çöküşünden Ulusal Direnişe”, C. 1, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2008.
• Unat, Faik Reşit, Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi, Ankara, 1964.
• Uyar, Hakkı, Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi, Boyut Yayıncılık, İstanbul, 2012.
• Ülken, Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2017.
• Yakut, Esra, Şeyhülislamlık, “Yenileşme Döneminde Devlet ve Din”, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2005.
• Yalçın, Durmuş vd., Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, C. 1, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2014.
• Yetim, Fahri, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türk Düşüncesinde Arayışlar, Tezkire Yayıncılık, İstanbul, 2017.
• Yıldırım, Nuran, Sağlık Alanında Türk Kadını, “Cumhuriyet’in ve Tıp Fakültesi’ne Kız Öğrenci Kabulünün 75. Yılı”, Novartis Yayınları, İstanbul, 2000.
• Yıldız, Ahmet, Cumhuriyetin Demokrasiyle İmtihanı, Etkileşim Yayınları, İstanbul, 2012.
• Zilfi, Madeline C., Modernleşmenin Esiğinde Osmanlı Kadınları, Çeviren: Necmiye Alpay, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2000.
• Zürcher, Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çeviren: Yasemin Saner, İletişim Yayınları, İstanbul, 2016.
• ________________, Savaş, Devrim ve Uluslaşma, “Türkiye Tarihinde Geçiş Dönemi (1908-1928)”, Çeviren: Ergun Aydınoğlu, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2009
• 3. Makaleler
• Arslan, Ali ve Akpınar, Özlem, “İnas Darülfünunu (1914-1921)”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, C. 6, S. 2, 2005, s. 225-234.
• Aydın, Harun, “Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Türkiye’de Kadın”, Current Research in Social Sciences, C. 1, S. 3, 2015, s. 84-96.
• Aydın, Mustafa, “Arap Dili”, İstanbul Aydın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, C. 4, S. 1, 2018, s. 1-18.
• Baskın, Bahar, “II. Meşrutiyet’te Kadın Eğitimine Yönelik Bir Girişim: İnas Darülfünunu”, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, No: 38, Mart 2008, s. 89-109.
• Berktay, Fatmagül, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Feminizm”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, “Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi”, C. 1, İletişim Yayınları, İstanbul, 2009, s. 348-361.
• Dölen, Emre, “II. Meşrutiyet Döneminde Darülfünun”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, C. 10, S. 1, 2008, s. 1-46.
• __________, “İnas Darülfünunu Üzerine”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, C. 7, S. 2, 2006, s. 181-183.
• Güneş, Mehmet, “Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımları ve Bu Sayımları İçeren Kayıtların Tahlili”, Akademik Bakış, C. 8, S. 15, Kış 2014, s. 221-240.
• Günergün, Feza ve Kadıoğlu, Sevtap, “İstanbul Üniversitesi’nin Yerleşim Tarihçesi Üzerine Notlar”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, C. 8, S. 1, 2006, s. 135-163.
• Güzel, Şehmus, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Toplumsal Değişim ve Kadın”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 3, İletişim Yayınları, İstanbul, 1985, s. 858-864.
• Işık, İhsan, “Şükufe Nihal”, Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi, Elvan Yayınları, Ankara, 2004, s. 1686.
• Işın, Ekrem, “Tanzimat, Kadın ve Gündelik Hayat”, Tarih ve Toplum, Cilt VIII, No:51, Mart 1988, s. 150-155.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin, “Dârülfünun”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 8, İstanbul, 1993, s. 521-525.
• ____________________, “Darülfünun Tarihçesine Giriş”, Belleten, C. LIV, S. 210, Ağustos 1990, s. 699-746.
• ____________________, “Darülfünun Tarihçesine Giriş (II)”, Belleten, C. LVII, S. 218, Nisan 1993, s. 201-241.
• Özkul, Ahmet Sait ve Baysal, Hatice, “Son Dönem Osmanlı Kadın Yükseköğretiminde Girişimcilik Kodları: Dârülmuallimât, İnas Dârülfünûnu ve Ticâret Mekteb-i Âlîsi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 41, Ağustos 2017, s. 1-20.
• Öztürk, Cemil, “Dârülmuallimât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 8, İstanbul, 1993, s. 549-550.
• Sakaoğlu, Necdet, “İnas Darülfünunu”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C. 4, T. C. Kültür Bakanlığı ve Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Ortak Yayını-Numune Matbaacılık, İstanbul, 2003, s. 170.
• Sanay, Eyyüp, “ÜLKEN, Hilmi Ziya (1901-1974) Son Dönem Türk Bilim ve Fikir Adamı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 42, İstanbul, 2012, s. 291-293.
• Şahin, Muhammet ve Tokdemir, M. Ahmet, “II. Meşrutiyet Döneminde Eğitimde Yaşanan Gelişmeler”, Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, Güz, 2011, s. 851-876.
• Tümer, Yasemin, “II. Meşrutiyet Dönemi Fikir ve Edebiyat Hayatında Kadın Eğitimi”, Türklük Araştırmaları Dergisi, S. 10, Eylül 2001, s. 57-89.
• Yılmaz, Mehmet Serhat, “Darülfünun Reformu- Darülfünun’dan İstanbul Üniversitesine Geçiş Süreci (1863-1933)”, Kastamonu Eğitim Dergisi, Cilt:9, No:1, Mart 2001, s. 245-260.
• Yüksel, Ece, “II. Meşrutiyet Sonrasında Osmanlı Toplumunda Kadın”, Yeditepe Üniversitesi Tarih Bölümü Araştırma Dergisi, C. 2, S. 5, 2018, s. 77-92.
• 4. Tezler Arslan, Ali, Darülfünun’dan Üniversite’ye Geçiş, T. C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkiye Cumhuriyeti Anabilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul, 1992.
• Baskın, Bahar, 2. Meşrutiyet’te Eğitim, Kadın ve İnas Darülfünunu (İlk Kadın Üniversitesi), T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı Siyaset ve Sosyal Bilimler Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2007.
• Burus, Duygu, Milli Mücadele’de Darülfünun, T. C. Kocaeli Üniversitesi Tarih Anabilim Dalı Tarih Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli, 2019.
• Demirtaş, Aydın, Darülfünun’dan Üniversiteye Öğretim Üyelerinin Toplumsal Profilleri (1900-1946), T. C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul, 2018.
• İpek, Muammer, Bir Eğitim Bakanı Olarak Emrullah Efendi’nin Eğitim Felsefesi, Politikaları ve Uygulamaları (1908-1914), T. C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı (Din Eğitimi), Doktora Tezi, Ankara, 2002.
• Selçuk, Mustafa, İstanbul Darülfünun Edebiyat Fakültesi (1900-1923), T. C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul, 2010.
• 5. Süreli Yayınlar
• Çakır, Serpil, “Osmanlı Feministleri”, Milliyet, 6 Mart 1996, s. 4.
• Güreli, Nail, “21. Yüzyıla Doğru Kadınlarımız Dünyanın Neresinde?”, Milliyet, 9 Mart 1993, s. 17.
• Soysal, İlhami, “Türkiye’de Demokrasinin Gelişimi (Siyasal Hareketler ve Partiler)”, Milliyet, 4 Şubat 1983, s. 6.