Ev Hanımı Mı İş Kadını Mı? Türk Modernleşmesinin Bir Unsuru Olarak Kız Enstitüleri Ve Necatibey Kız Enstitüsü

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 156 - 195, 30.11.2023

Batuhan Alişoğlu

https://doi.org/10.47437/esogutd.1365005

Öz

Türkiye Cumhuriyeti, kuruluşundan itibaren birçok yapısal reforma imza atmıştır. Eğitim alanında girişilen temel reformlardan biri ise modern Türkiye’nin düşünce yapısını yansıtacak eğitim kurumlarının kurulması olmuştur. Kız Enstitüleri, bu hususta kurulan başlıca eğitim kurumlarındandır. Çağdaş “cumhuriyet kızları” yetiştirme amacıyla kurulan bu eğitim kurumlarında çoğunlukla Batılı metotlar benimsenmiş ve uygulamaya konulmuştur. Bursa Necatibey Kız Enstitüsü, ilk açılan kız enstitülerinden biri olarak alanında öncü eğitim kurumlarından biri olmuştur. Bu çalışmada, cumhuriyetin erken yıllarında kadın eğitimine örnek teşkil eden kız enstitülerinin tarihi, düşünce yapısı ve Bursa’da kurulmuş olan Necatibey Kız Enstitüsü’nün süreç içerisindeki gelişimi konu edilmiştir. Çalışmada, Atatürkçü düşünce ışığında oluşturulmaya çalışılan çağdaş kadın algısında kız enstitülerinin rolünün ve uygulanan eğitimin niteliğinin anlaşılması amaçlanmıştır. Çalışma sırasında Necatibey Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi arşivi, basın kaynakları ve konu hakkındaki nitelikli araştırma-inceleme eserlerinden yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Necatibey Kız Enstitüsü, kız enstitüleri, eğitim, Türk modernleşmesi

Destekleyen Kurum

Necatibey Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30-18-1-2 / 9-15-14 (23.03.1930). BCA, 30-18-1-2 / 34-12-5 (27.02.1933). BCA, 30-18-1-2 / 40-76-18 (05.11.1933). BCA, 30-18-1-2 / 47-52-4 (15.07.1934). BCA, 30-18-1-2 / 63-23-13 (26.03.1936). BCA, 30-18-1-2 / 64-31-15 (21.04.1936). BCA, 30-18-1-2 / 67-63-8 (23.07.1936). BCA, 30-18-1-2 / 71-7-20 (27.01.1937). BCA, 30-18-1-2 / 77-64-1 (08.07.1937). BCA, 30-18-1-2 / 82-16-2 (08.03.1938). BCA, 30-18-1-2 / 84-82-16 (14.09.1938). BCA, 30-18-1-2 / 85-109-15 (30.12.1938). BCA, 30-18-1-2 / 88-84-15 (04.09.1939).
• Altıncı Maarif Şûrası (18-23 Mart 1957), Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1991; ttkb.meb.gov.tr/dosyalar/suralar/dokumanlar/6_sura.pdf (Siteye erişim: 12.01.2021).
• Devlet Planlama Teşkilatı, İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 1968-1972, Ankara, 1967.
• Necatibey Kız Enstitüsü 1932-1933 Sınıf Geçme Defteri.
• Necatibey Kız Enstitüsü 1936-1937 Sınıf Geçme Defteri.
• Necatibey Kız Enstitüsü 1950-1951 Diploma ve Sınıf Geçme Defteri.
• Necatibey Kız Enstitüsü Sicil Defteri, t.y.
• TBMM 242 No’lu Komisyon Raporu, Meslekî teknik okullar açılması ve mevcutlarının büyütülmesi hakkında kanun lâyihası ve Maarif, Nafia ve Bütçe encümenleri mazbataları (1/850).
• Üçüncü Millî Eğitim Şurası (2-10 Aralık 1946), Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1991; ttkb.meb.gov.tr/dosyalar/suralar/dokumanlar/3_sura.pdf (Siteye erişim: 12.01.2021).
• Akşam Bursa Sesleri Cumhuriyet Hakimiyet-i Milliye Hakimiyet Milletindir Hakkın Sesi Meslekî ve Teknik Öğretim Dergisi Milliyet Servet-i Fünun (Resimli Uyanış) Yeni Sabah
• Akşit, Elif Ekin, Kızların Sessizliği: Kız Enstitülerinin Uzun Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2015.
• Akurgal, Ekrem, Türkiye’nin Kültür Sorunları, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1998.
• Arat, Yeşim, “Türkiye’de Modernleşmenin Projesi ve Kadınlar”, Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik, ed. Sibel Bozdoğan, Reşat Kasaba, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1998.
• Bayram, Edibe, Cumhuriyetin Kızları, Akis Kitap, İstanbul, 2011.
• Bora, Aksu, Kadınların Sınıfı: Ücretli Ev Emeği ve Kadın Öznelliğinin İnşası, İletişim Yayınları, İstanbul, 2010.
• Bursa’nın Köklü Eğitim Kurumları: Necatibey Meslek Lisesi (Bursa Necatibey Kız Enstitüsü), ed. Sibel Gök, Bursa Araştırmaları Merkezi, Bursa, 2012.
• Caporal, Bernard, Kemalizm’de ve Kemalizm Sonrasında Türk Kadını II (1919-1970), çev. Ercan Eyüboğlu, Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık, İstanbul, 1999.
• Caporal, Bernard, Kemalizm’de ve Kemalizm Sonrasında Türk Kadını III (1919-1970), çev. Ercan Eyüboğlu, Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık, İstanbul, 1999.
• Doğan, İsmail, Türk Eğitim Tarihi, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara, 2018.
• Doğramacı, Emel, Atatürk’ten Günümüze Sosyal Değişmede Türk Kadını, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1993.
• Geçmişten Günümüze Fotoğraflarla Meslekî ve Teknik Eğitim (11. yy – 21. yy), haz. Selvinaz Aydın, Ülkü Özdemir, Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara, 2019.
• Giorgetti, Filiz Meşeci, “Erken Cumhuriyet/Atatürk Dönemi Eğitim (1920-1938), Kronolojik ve Tematik Türk Eğitim Tarihi, ed. Mustafa Gündüz, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul, 2020.
• Gök, Fatma, “Kız Enstitüleri: “Ev Kadını Yetiştiren Asri Bir Müessese”, 75 Yılda Eğitim, ed. Fatma Gök, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, Haziran 1999.
• Güven, İsmail, Türk Eğitim Tarihi, Pegem Akademi, Ankara, 2014.
• Hikmet, Nazım, Piraye’ye Mektuplar, der. Memet Fuat, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2015, s. 432.
• Kaya, Yahya Kemal, İnsan Yetiştirme Düzenimiz, Pegem Akademi, Ankara, 2015.
• Kurtkan, miran, Sosyolojik Açıdan Eğitim Yolu ile Kalkınmanın Esasları, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1972.
• Kurtkan Bilgiseven, miran, Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1987.
• Okçabol, Rıfat, “Cumhuriyet’in 75. Yılında Ortaöğretim Sistemimiz”, 75 Yılda Eğitim, ed. Fatma Gök, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, Haziran 1999.
• Özkılınç, Güney, Yüzümde Nâzım İzi Var: Nâzım’ın Bursa’daki İnsanları, Evrensel Basım Yayın, İstanbul, 2012.
• Özkılınç, Güney, Nâzım’ın Bursa Yılları, Evrensel Basım Yayın, İstanbul, 2012.
• Sancar, Serpil, Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti: Erkek Devlet, Kadınlar Aile Kurar, İletişim Yayınları, İstanbul, 2014.
• Türk, Ercan – Katırcı, Meral, Cumhuriyet Döneminde Türk Milli Eğitim Sistemindeki Gelişmeler (1920-2010), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2010.
• Akgüngör, Gözde, “Kız Enstitüleri: Hayal Gücü, Batı Medeniyeti, “Yeni Hayat” Madu..”, Pazartesi, S. 105, Eylül 2005.
• Alpagut, Leyla, “Erken Cumhuriyet Döneminde Kızların Eğitimi için Ankara’da İki Önemli Yapı: İsmet Paşa Kız Enstitüsü ve Kız Lisesi”, Mimarlık Dergisi, S. 351, Ocak-Şubat 2010.
• Arığ, Ayten Sezer, “Ankara’da Modanın Öncüsü Bir Okul: İsmet Paşa Kız Enstitüsü”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl: 7, S. 14, Güz 2011.
• Arığ, Ayten Sezer, “Türkiye’de Kız Enstitüleri: Gelenekten Geleceğe”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 20, 2014.
• Büyükçınar, Ayça – Turan, Gülname, “Kız Teknik Okulları Üretimleri ile Cumhuriyet Modernleşmesi İlişkisi (1945-1975), Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi II. Uluslararası Felsefe, Eğitim, Sanat ve Bilim Tarihi Sempozyumu, 3-7 Mayıs 2017. Cevizliler, Nilüfer – Cevizliler, Erkan, “Amerika Büyükelçisi Charles H. Sherrill’in Raporuyla İsmet Paşa Kız Enstitüsü (Ankara), Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 9, 2004.
• Cindoğlu, Dilek – Toktaş, Şule, “Empowerment and Resistance Strategies of Working Women in Turkey: The Case of 1960-70 Graduates of the Girls’ Institutes”, European Journal of Women’s Studies, C. 9, S. 1, 2002.
• Coşğun Kandal, Sena, “Zehirli Gaz Saldırılarına Karşı Halkın Bilinçlendirilmesi ve Eğitimdeki Yansıması: Gazdan Korunma Dersi (1931-1940), Türk Tarih Eğitimi Dergisi, C. 5, S. 2, Güz 2016.
• Cunbur, Müjgân, “Atatürk Döneminde Kadın Eğitimi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 8, S. 23, 1992.
• Çağlayan, Ercan, “Kemalizm’in “Medeniyet Fabrikası”: Kız Enstitüleri”, Tarih ve Gelecek, C. 4, S. 3, Aralık 2018.
• Çetin, Sıdıka, “Erken Cumhuriyet Dönemi Kız Enstitüleri’nin Türkiye’deki Modernleşme Sürecine Etkileri”, Yapı Dergisi, S. 395, Ekim 2014.
• Demir Bulut, Rahime – Kumru, Filiz, “75’inci Yılında Olgunlaşma Enstitüleri”, AnadoluJet Magazin Dergisi, S. 123, Kasım 2019.
• Demir, Mine, “Erken Cumhuriyet Döneminde Mesleki ve Teknik Okulların Sergi Düzenleme Geleneği: 1938 Yılı Kız Enstitüleri ve Sanat Okulları Sergisi Örneği”, Tarih ve Günce, S. 7, 2020.
• Dinçer, Nahit, “Orta Öğretim Reformu ve İmam-Hatip Okulları”, Diyanet Dergisi, C. 10, S. 104-105, Şubat-Mart 1971.
• Doğan, Ayhan – Kılınç, Mustafa, “Cumhuriyet Dönemi Türk Kadınının Modernleşmesine Öncü Bir Kurum: İsmet Paşa Kız Enstitüsü (1928-1938)”, OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, C. 16, S. 29, Eylül 2020.
• Erdem, Ali Rıza, “Atatürk’ün Kadına ve Kadın Eğitimine Verdiği Önem”, Belgi, S. 9, 2015.
• Eser, Gülşah – Orak, Abdullah, “Cumhuriyet Döneminde Kadın Eğitiminde Bir Atılım: Urfa Kız Enstitüsü”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 8, S. 41, Aralık 2015.
• Gürçayır Teke, Selcan, “Seçkinleştirilen El Sanatları ve Geleneğin Sınırları: Olgunlaşma Enstitüleri Örneği, Milli Folklor, C. 29, S. 116, 2017.
• Himam, F. Dilek – Tekcan, Elif, “Erken Cumhuriyet Dönemi Terzilik Kültürü ve Ulusal Maddi Kültürün İnşası”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl: 10, S. 20, Güz 2014.
• İleri, Turgut, “Cumhuriyet Dönemi Eğitim Politikaları Bağlamında Kız Enstitüleri’nin Türk Modernleşmesindeki Yeri ve Önemi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 65, Güz 2019.
• Koçak, Orhan, “1920’lerden 1970’lere Kültür Politikaları”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm, ed. Ahmet İnsel, C. 2, İletişim Yayınları, İstanbul, 2009.
• Marım, Yüksel – Sam, Rıza, “1950-1960 Arası Amerikalı Uzman Raporları Bağlamında Türk Eğitim Sistemine Çizilen Yol Haritası”, Kaygı. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, S. 30, 2018.
• Navaro-Yaşın, Yael, “Evde Taylorizm: Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Yıllarında Evişinin Rasyonelleşmesi (1928-40), Toplum ve Bilim, S. 84, Bahar 2000.
• Odabaş, Sevim, “Beden ve Toplumsal Değişme: Erken Cumhuriyet Döneminde Kadın Bedenine Yönelik Söylem ve Pratikler”, Muhafazakar Düşünce Dergisi, S. 4, Bahar 2005.
• Okur, Mehmet, “Milli Mücadele ve Cumhuriyetin İlk Yıllarında Milli ve Modern Bir Eğitim Sistemi Oluşturma Çabaları”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 5, S. 1, 2005.
• Özen, Uğur Ozan, “Bursa’da Tiyatroya Emek Veren Kadınlar”, Bursa Günlüğü, S. 1, Mart 2018.
• Özkiraz, Ahmet – Arslanel, M. Nazan, “İkinci Meşrutiyet Döneminde Kadın Olmak”, Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, C. 3, S. 1, 2011.
• Pullukçuoğlu Yapucu, Olcay, “İsmet İnönü ve Kadın”, Ulusal Kahraman Devlet Adamı İsmet İnönü Sempozyumu Bildirileri, haz. Engin Berber, Konak Belediyesi Yayınları, İzmir, 25 Ekim 2018.
• Saktanber, Ayşe, “Kemalist Kadın Hakları Söylemi”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm, ed. Ahmet İnsel, C. 2, İletişim Yayınları, İstanbul, 2009.
• Sarısaman, Sadık, “Trabzon’un İlk Kadın Milletvekili Seniha Hızal’ın TBMM’deki Faaliyetleri”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 67, Güz 2020.
• Soydan, Aynur, “Kadın Kimliğinin Oluşması Çerçevesinde Mesleki Teknik Eğitim (Cumhuriyet İdeolojisinin Kuruluş Sürecinde Kız Enstitüleri 1923-1940), Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, S.1, 2002.
• Toparlak, Bahar, “1930’lu Yıllarda Türkiye – Bulgaristan Arasında Sosyo-Kültürel ve Eğitim Amaçlı Seyahatler”, Tarih ve Gelecek, C. 2, S. 2, Ağustos 2016.
• Tuna, Semiha, “Köy Enstitüleri’nde Kadın Olmak”, Fe Dergi, C. 1, S. 1, 2009.
• Yaşayanlar, İsmail, “Bir Anadolu Şehrinde Frenk Kolonizasyonu: Bursa’da Fransız Varlığı (1834-1926)”, Türklük Bilgisi Araştırmaları Dergisi, C. 43, Aralık 2015.
• Yılmaz, Ahmet, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e: Kadın Kimliğinin Biçimlendirilmesi”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. 9, S. 20, 2010.
• Akkuş, Turgay, Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Bursa Kent Tarihinde Gayrımüslimler, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir, 2008.
• Demir, Mine, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kadın Eğitiminde Biçki Dikişin Yeri (1908-1952), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya, 2017.
• Ekşi, Çağlar, Hudavendigar Vilayeti Salnamelerine Göre Bursa’da Eğitim-Öğretim, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa, 2017.
• Soran, Volkan, Türk Eğitim Sisteminde Amerikan Etkisi (1945-1960), Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana, 2010.
• Bursa Protestan Kilisesi, bursakilisesi.com/hakkinda/ibadet-yerimiz/ (22.09.2023).
• Doğan Hızlan, “Örnek bir devlet adamı”, Hürriyet, www.hurriyet.com.tr/ornek-bir-devlet-adami-7260666 (22.09.2023).