Çevresel Etki Değerlendirme Yönetmeliğinden Muafiyet Sağlayan Geçici Maddenin Çevreci Anlayış Açısından Analizi

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 1, 46 - 56, 30.12.2023

Mahmut Özdemirkol

Öz

Çevre koruma anlayışının tarihi, eski olmakla birlikte uluslararası alanda ve devletlerin yasalarında yer almaya başlamasına ilişkin süreç, Birleşmiş Milletler tarafından 1972 yılında, konunun gündeme alınması ile başlamıştır. Çevre korumaya ilişkin düzenlemelerin dünyadaki gelişmelere paralel olarak Türkiye’de de, 1980’li yıllara denk geldiği görülmektedir. 1983 yılında Çevre Kanunu kabul edilmiştir. 1993 yılında ise çevre korumada önemli bir enstrüman olan Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) Yönetmeliği kabul edilmiştir. Anılan yönetmeliğe geçici bir madde eklenerek yönetmeliğin kabul tarihinden önce gerekli izin veya onayları alan projelerin çevresel etki değerlendirme sürecinden muaf tutulmuştur. Bu geçici maddeden dolayı söz konusu tarihten önce onaylanan veya izini alınan özel veya kamu faaliyetleri hakkında çevresel etki değerlendirme yapılmamıştır. Bu madde ile faaliyete başlamamış olsa dahi söz konusu projelerin çevresel etkilerinin göz ardı edilmesi sonucunu getirmektedir. Bu yaklaşım çevre koruma anlayışı ile uyuşmadığı gibi çevre kanununa da aykırıdır. Muafiyet sağlayan hüküm Türkiye’de kimi çevreci sivil toplum kuruluşları (STK) ve aktivistler tarafından mahkemelere taşınarak, iptaline ilişkin kararlar alınmaya çalışılmıştır. Danıştay muafiyet sağlayan geçici maddeyi çevre kanunu ve çevre koruma ilkeleriyle uyuşmadığı gerekçesi ile iptal etmiştir. Ancak idarenin mahkeme kararına rağmen geçici maddeden vaz geçmediği görülmüştür. Birçok sefer değiştirilen ÇED Yönetmeliğinde korunan maddelerin başında muafiyet sağlayan geçici madde geldiği görülmektedir. STK ve mahkemelerin geçici maddeyi çevre kanununa aykırı bulup iptal etmesi süreçlerinden dolayı hükümet muafiyet sağlayan maddeyi çevre kanununun kapsamına almıştır.
Bu çalışmada çevresel etki değerlendirme sürecinden muafiyet sağlayan geçici madde, geçici madde hakkında mahkeme kararları ve hükümetin tutumu değerlendirilmiştir. Geçici maddenin ÇED yönetmeliğinden çevre kanununa uzanan sürecinde hükümetin tutumu çevre anlayışı ile değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çevresel Etki Değerlendirme, Çevre Koruma, Çevreci Anlayış

Kaynakça

• Alıca, S. S. (2011). Çevresel etki değerlendirmesinin yargı kararları çerçevesinde irdelenmesi. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 15(3), 97-130.
• Anton, D. K., ve Shelton, D. L. (2011). Environmental protection and human rights. Publised: Cambridge University Press.
• Aykul, Ö., & Topçu, D. (2021). Türkiye’de çevresel etki değerlendirme hukuku ve son çed Yönetmeliği. http://www.aykultopcu.com/habervemakele-187-turkiyede-cevresel-etki￾degerlendirme-hukuku-ve-son-ced-yonetmeligi.
• AYM. (2012). Anayasa Mahkemesi Kararı (2011/110 E., 2012/79 K.).
• AYM. (2014). Anayasa Mahkemesi Kararı (2013/89 E. 2014/116 K.).
• Anayasa Mahkemesi Kararı, Esas Sayısı : 2006/99, Karar Sayısı : 2009/9, Karar Günü : 15.1.2009, https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/Dosyalar/Kararlar/KararPDF/2009-9- nrm.pdfAYM 15.01.2009 tarihinde davayı 2006/99 Esas., 2009/9 Karar
• Anayasa Mahkemesi Kararı, Esas Sayısı: 2013/89, Karar Sayısı: 2014/116, Karar Tarihi: 3.7.2014, RG. Tarih ve Sayısı: 04.07.2015-29406 https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/Dosyalar/Kararlar/KararPDF/2014-116-nrm.pdf
• Bı̇lgı̇lı̇, M. Y. (2015). Anayasal bir hak olarak çevre hakkı. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(2), 563-584.
• Çevre ve Orman Bakanlığı. (2006, Ekim 2). B 18.0.ÇED.0.01.03/228-07 -8070 sayılı Avukat Noyan Özkan’a verilen Cevap [Kişisel iletişim].
• Çevresel Etki Değerlendirme Yönetmeliği, 7 Şubat 1993 tarih ve 21489 sayılı Resmi Gazete, https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/21489.pdf
• Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği, 17 Temmuz 2008 ve 26939 sayılı Resmi Gazete, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2008/07/20080717-3.htm
• Çevre Kanunu, Kanun Numarası: 2872, Kabul Tarihi: 9/8/1983, Yayımlandığı Resmi Gazete Tarih: 11/8/1983 https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.2872.pdf
• Erdoğan, M. (2018). İnsan hakları teorisi ve hukuku. Hukuk Yayıncılık.
• Hayward, T. (2005). Constitutional environmental rights. Publisher: Oxford Universty Press.
• K. Sommer, B. (2019). Türk hukukunda çevre hakkının bireysel başvuru yoluyla korunması. Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, 2, 169-188.
• Kocataş, A. (2012). Ekoloji çevre biyolojisi. Bursa: Dora Yayıncılık.
• Mickwitz, P. (2003). A framework for evaluating environmental policy instruments: context and key concepts. Evaluation, (9/4), 415-436.
• Nations, U. (1973). Report of the united nations conference on the human enviroment (5-16 June 1972). United Nations. https://research.un.org/en/docs/environment/conferences
• Pallematers, M. (1997). Stocholm’den rio’ya uluslararası çevre hukuku geleceğe doğru geri adım mı? (B. Duru, Çev.). Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 52(1-4), 613-632.
• Özdemirkol M. (2023). Çevre hakkı açısından ılısu barajı ve hes projesi hakkında bir alan araştırması. Detay Yayıncılık: Ankara.