Kolektif Belleğin Aktarıcısı Olarak Sinema: Persepolis Filminin Feminist Bellek Bağlamında İncelenmesi

Yıl 2023, Sayı: 2, 65 - 90, 31.12.2023

Fulya Asıl

https://doi.org/10.26650/Filmvisio.2023.0014

Öz

Persepolis (2007), İran Devrimi’ne tanıklık etmiş bir genç kızın, yani Marjane Satrapi’nin, tarih kitaplarında aktarılmayan biçimde kendi deneyimlerini, anılarını aktardığı bir eserdir. Sanatçı bu otobiyografik, çizgi romanından uyarladığı filmiyle, tanıklık ettiği, deneyimlediği olayları geniş kitlelere aktarabilmiş ve böylece filmin kendisi de geçmişe dair bir hatırlatıcı haline gelmiştir. Olayların nasıl hatırlanması gerektiğine dair de bir yönlendirici olan filmde izleyici, olaylara kadın bir yönetmenin, karakterin, aktaranın ve olayların tanığının gözünden bakmaktadır. Bu bağlamda film, feminist bellek kavramı çerçevesinde betimsel analiz yöntemi ile incelenmiştir. Filmin analizi için feminist bellek ile bir çerçeve oluşturulmuş, bu çerçeve kapsamında kategoriler belirlenmiş ve bulgular bu kategoriler altında yorumlanmıştır. Yorumlar sonucunda filmin, eril olan egemen kolektif belleğe, kadın karakterin hafızasından bakmakta ve feminist bakışla eleştirel bir şekilde yaklaşmakta olduğu görülmüştür. Dolayısıyla bireysel anılarla kolektif belleğe alternatif bir bakış açısı ortaya çıkarmıştır. Bu alternatif bakış açısı da feminist bellek olarak tanımlanmaktadır. Feminist bellek, bireysel bellekten yola çıkılarak geçmişe dönük bir sorgu ve eleştiri başlatarak oluşmaktadır. Dolayısıyla bu eleştirel yaklaşım ile hegemonik kolektif bellek yok sayılarak erkek bakışından inşa edilmiş tarih, kadının bakış açısına dönüştürülmekte ve feminist bellek oluşturulmaktadır. Kolektif belleğin ve kültürel belleğin arşivleme ve hatırlatma yollarıyla gelecek nesillere aktarılabildiği bilinmektedir. Persepolis filmiyle de Satrapi, anılarını arşivlemiştir ve böylece anıları film yoluyla tüm dünyada, birbirinden uzakta birçok kadın için erişilebilir olmuştur. Böylece bu filmde oluşturulan feminist belleğin, gelecek nesillere aktarımı da sağlanmıştır. Feminist belleğin amacı, kolektif belleğin unutturduğu öyküleri hatırlatma ve karşı bir kolektif bellek oluşturmaktır. Böylece, unutturulan, hatırlatılmayan ve anlatılmaya değer bulunmayan kadın deneyimleri, erkek egemen tarihte kendine yer edinebilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Feminist bellek, kolektif bellek, kültürel bellek, hafıza, hatırlama

Cinema as a Transmitter of Collective Memory: Analyzing Persepolis Through the Lens of Feminist Memory

Öz

Persepolis (2007) is a film in which Marjane Satrapi, a young girl who witnessed the Iranian Revolution, conveys her personal experiences and memories in a way that differs from traditional historical accounts. Through this autobiographical film based on her graphic novel of the same name, Satrapi is able to share her unique perspective with a wide audience, making the film itself a powerful reminder of the past. Not only does the film offer a subjective lens of historical events, but it also serves as a guide for remembering them through the eyes of a female director, character, narrator, and witness. From this perspective, this article analyzes the film using a descriptive analysis within the framework of the concept of feminist memory. The interpretations reveal the film to have critically approached the dominant, patriarchal collective memory from the perspective of the female character by employing a feminist lens. This approach offers an alternative perspective to a collective memory that is defined as feminist memory through individual memories. Feminist memory arises from questioning and critiquing the past through individual experiences. This critical approach challenges the hegemonic collective memory and transforms the male-constructed history to one based on a woman’s perspective, thereby creating feminist memory. Collective memory and cultural memory can be transmitted to future generations through archiving and reminding. Satrapi uses the film Persepolis to archive her memories, making them accessible to women across the globe. In so doing, the feminist memory created in the film can be transmitted to future generations. The aim of feminist memory is to recall the stories forgotten by collective memory and to build a counter-narrative. This process allows women’s experiences that are often forgotten, unremembered, or deemed unworthy of telling to find their place in a traditionally male-dominated history.

Anahtar Kelimeler

Feminist memory, collective memory, cultural memory, memory, remembering

Kaynakça

• Althusser, L. (2002). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları (Y. Alp, & M. Ozışık, Çev.) İletişim Yayınları. google scholar
• Assmann, A. (2008). Canon and archive. In A. Erll, & A. Nünning (Eds.), Cultural memory studies: An international and interdisciplinary handbook (pp. 97-108). Walter de Gruyter. google scholar
• Assmann, A. (2008). Collective memory and collective identity. Social Research, 75(1), 49-72. https://www.jstor. org/stable/40972052 google scholar
• Assmann, A. (2013). Transformations of the modern time regime. In C. Lorenz, & B. Bevernage (Eds.), Breaking up time: Negotiating the borders between present, past and future (pp. 39-56). Vandenhoeck & Ruprecht. google scholar
• Assmann, J. (1995). Collective memory and cultural identity (J. Czaplicka, Trans.). New German Critique, 65, 125133. https://doi.org/10.2307/488538 google scholar
• Assmann, J. (2008). Communicative and cultural memory. In A. Erll, & A. Nünning (Eds.), Cultural memory studies: An international and interdisciplinary handbook (pp. 109-118). Walter de Gruyter. google scholar
• Bergson, H. (2007). Madde ve bellek (I. Ergüden, Çev.). Dost Yayınevi. google scholar
• Berliner, D. (2005). Social thought & commentary: The abuses of memory: Reflections on the memory boom in anthropology. Anthropological Quarterly, 75(1), 197-211. https://www.jstor.org/stable/4150896 google scholar
• Bilgin, N. (2013). Tarih ve kolektif bellek. Bağlam Yayınları. google scholar
• Bommas, M. (2011). Series preface. In M. Bommas (Ed.) Cultural memory and identity in ancient societies (pp. vii-ix). Continuum International Publishing Group. google scholar
• Butler, J. (1999). Cinsiyet belası (B. Ertür, Çev.). Metis Yayınları. google scholar
• Chidgey, R. (2013). Reassess your weapons: The making of feminist memory in young women’s zines. Women’s History Review, 22(4), 658-672. https://doi.org/10.1080/09612025.2012.751773 google scholar
• Chidgey, R. (2018). Feminist afterlives: Assemblage memory in activist times. Palgrave Macmillan. google scholar
• Çakır, S. (2011). Feminist tarih yazımı: Tarihin kadınlar için, kadınlar tarafından yeniden inşası. S. Sancar (Ed.), Birkaç arpa boyu: 21. yüzyıla girerken Türkiye’de feminist çalışmalar Prof. Dr. Nermin Abadan Unat’a armağan (s. 505-534). Koç Üniversitesi Yayınları. google scholar
• Çalışkan, Ö. S. (2023). 2010 sonrası Türk sinemasında feminist belleğin oluşumu ve kadın imgesi (Tez No. 782938) [Doktora Tezi, Ege Üniversitesi]. Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. google scholar
• Çavdar, O. (2017). Mekan ve kolektif bellek: Sivas Katliamı ve Madımak Oteli. Moment Dergi, 4(1), 237-257. https:// dergipark.org.tr/tr/pub/moment/issue/36383/411588 google scholar
• Erll, A. (2008). Literature, film, and the mediality of cultural memory. In A. Erl, & A. Nünning (Eds.), Cultural memory studies: An international and interdisciplinary handbook (pp. 389-399). Walter de Gruyter. google scholar
• Garde-Hansen, J. (2011). Media and memory. Edinburgh University Press. google scholar
• Halbwachs, M. (2007). Kolektif bellek ve zaman (Ş. Demirkol, Çev.). Cogito, 50, 55-76. google scholar
• Halbwachs, M. (2017). Kolektif hafıza (B. Barış, Çev.). Heretik Yayınları. google scholar
• Hamilton, C. (2009). Feminist testimony in the internet age: Sex work, blogging and the politics of witnessing. google scholar
• Journal of Romance Studies, 9(3), 86-101. https://doi.org/10.3828/jrs.9.3.86 google scholar
• İlhan, M. E. (2018). Bellek çalışma kılavuzu veya “Unutulanlar, unutanları asla unutmazlar!”. International Journal of Social Inquiry, 11(2), 153-170. http://hdl.handle.net/11452/7449 google scholar
• Laslett, B. (1991). Biography as historical sociology: The case of William Fielding Ogburn. Theory and Society, 511538. https://www.jstor.org/stable/657689 google scholar
• Leydesdorff, S. (2017). Introduction to the transaction: Gender and memory ten years on. In S. Leydesdorff, L. Passerini, & P. Thompson (Eds.), Gender & memory (pp. vii-xviii). Routledge. google scholar
• Mencütekin, M. (2014). Lacan ve sinema sanatı. Arı Sanat Yayınları. google scholar
• Nienass, B., & Poole, R. (2011). The limits of memory. International Social Science Journal, 62(203-204), 89-102. https://doi.org/10.1111/j.1468-2451.2011.01796.x google scholar
• Nora, P. (1989). Between memory and history: Les lieux de memoire (M. Roudebush, Trans.). Representations, 24, 7-24. https://doi.org/10.2307/2928520 google scholar
• Nora, P. (2006). Hafıza mekânları. Dost Kitabevi Yayınları. google scholar
• Olick, J. K. (2014). Kolektif bellek: İki farklı kültür (M. Güneşdoğmuş, Çev.). Moment Dergi: Hacettepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Kültürel Çalışmalar Dergisi, 1(2), 175-211. https://doi.org/10.17572/mj2014.2.175211 google scholar
• Ricoeur, P. (2012). Hafıza, tarih, unutuş (E. M. Özcan, Çev.). Metis Yayınları. google scholar
• Satrapi, M., & Paronnaud, V. (Yönetmen). (2007). Persepolis [Film]. Sony Pictures Classics. google scholar
• Schacter, D. L. (1995). Memory distortion: History and current status. In D. L. Schacter (Ed.), Memory distortion: How minds, brains and societies reconstruct the past. Harvard University Press. google scholar
• Schacter, D. L., Gutchess, A. H., & Kensinger, E. A. (2009). Specificity of memory: Implications for individual and collective remembering. In P. Boyer, & J. V. Wertsch (Eds.), Memory in mind and culture (pp. 83-116). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511626999.006 google scholar
• Schudson, M. (1995). Distortion in collective memory. In D. L. Schacter (Ed.), Memory distortion: How minds, brains, and societies reconstruct the past (pp. 346-364). Harvard University Press. google scholar
• Scott, J. W. (1988). Gender and the politics of history. Columbia University Press. google scholar
• Sontag, S. (2004). Başkalarının acısına bakmak (O. Akınhay, Çev.). Agora Kitaplığı. google scholar
• Stephens, J. (2010). Our remembered selves: Oral history and feminist memory. Oral History, 38(1), 81-90. https:// www.jstor.org/stable/40650318 google scholar Tura, S. M. (2010). Freud’dan Lacan’a psikanaliz. Kanat Kitap. google scholar