Kars kentinde deprem hasar risk potansiyeli taşıyan alanların CBS tabanlı AHP analizlerine dayalı olarak belirlenmesi

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 123 - 140, 15.04.2024

Mucip Demir Namık Tanfer Altaş

https://doi.org/10.29128/geomatik.1375650

Öz

Dünya ve Türkiye’nin birçok yerinde meydana gelebilecek depremlerdeki olası kayıpların önlenmesine yönelik tedbirler alınması için deprem hasar risk potansiyeli taşıyan alanların ve bu alanlara ait özelliklerin belirlenmesi gerekmektedir. Bu amaca yönelik olarak son yıllarda Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV) yöntemlerinin kullanımı giderek önem kazanmaktadır. Bu çalışmada, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) tabanlı Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV) yöntemlerinden Analitik Hiyerarşi Süreci (AHP) kullanılarak Kars kenti belediyesi idari sınırları dâhilindeki deprem hasar risk potansiyeli taşıyan sahaların ve bu sahalara ait özelliklerin mekânsal olarak tespit edilmesi hedeflenmiştir. Çalışmanın veri analiz aşamasında, araştırma kriterlerinin ağırlık değerlerinin belirlenmesi amacıyla AHP ikili karşılaştırmaları yapılmıştır. Elde edilen ağırlık değerlerinin kullanılmasıyla CBS yazılımı üzerinde Weighted Overlay analizi yapılarak araştırma sahasında deprem hasar risk potansiyeli taşıyan alanlar haritalandırılarak tespit edilmiştir. Çalışma sonucunda, 7152 km2 alana sahip Kars kentindeki toplam arazi varlığının %’51,5’ini oluşturan kısmının deprem hasar risk potansiyeli taşıdığı belirlenmiş olup bu özellikteki arazilerin başta Gölyeri ve Paşaçayırı mahallerinde yoğunlaştığı anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Deprem, Deprem Hasar Riski, GIS, AHP, Kars

Kaynakça

• AFAD (2023). Deprem Nedir? T.C. İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı https://www.afad.gov.tr/deprem-nedir
• AFAD (2023). Türkiye Deprem Tehlike Haritaları İnteraktif Web Uygulaması https://tdth.afad.gov.tr/TDTH/main.xhtml
• Aghataher, R., Delavar, M. R., Nami, M. H., & Samnay, N. (2008). A fuzzy-AHP decision support system for evaluation of cities vulnerability against earthquakes. World Applied Sciences Journal, 3(1), 66-72.
• Al Garni, H. Z., & Awasthi, A. (2017). Solar PV power plant site selection using a GIS-AHP based approach with application in Saudi Arabia. Applied energy, 206, 1225-1240. https://doi.org/10.1016/j.apenergy.2017.10.024
• Al-Harbi, K. M. A. S. (2001). Application of the AHP in project management. International Journal of Project Management, 19(1), 19-27. https://doi.org/10.1016/S0263-7863(99)00038-1
• Aydın, F., & Sağdıç, M. (2020). Yeri Şekillendiren iç kuvvetler: Deprem ve Volkanizma. Pegem Akademi. Ankara.
• Bağcı, G., Yatman, A., Özdemir, S., & Altın, N. (1991). Türkiye'de hasar yapan depremler. Deprem Araştırma Bülteni, 18(69), 113-126.
• Bozkuş, C (2002), Kars ve Yakın Çevresinin Sismotektoniği. Akhaltsikhe-Kars Bilim Sempozyumu, Akhaltsikhe-Gürcistan
• Ceylan, Ş., & Yılmaz, I. (2020). Orta ölçekli yerleşime uygunluk planlarının CBS tabanlı analitik hiyerarşi süreci (AHS) kullanılarak hazırlanması: Sivas il merkezi örneği. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 26(3), 545-558. https://doi.org/10.5505/pajes.2019.98975
• Civelekler, E., & Afacan, K. B. (2023). Yeraltı suyunun spektral davranışa etkisi. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 12(1), 256-264. https://doi.org/10.28948/ngumuh.1187363
• Coşkun, M., & Toprak, F. (2023). Coğrafi bilgi sistemleri (CBS) tabanlı orman yangını risk analizi: Bartın İli örneği. Geomatik, 8(3), 250-263. https://doi.org/10.29128/geomatik.1192219
• Demir, M. (2013). Kars Kent Coğrafyası. (Yayın no: 326848), [Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi],
• Demir, M. (2015). Kars ilinin nüfus gelişimi ve başlıca demografik özellikleri. Doğu Coğrafya Dergisi, 20(34), 127-156. https://doi.org/10.17295/dcd.76933
• Demir, M., & Alım, M. (2017). Fonksiyonel özellikleri bakımından Kars kenti. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(2), 537-560.
• Douglas, J. (2003). Earthquake ground motion estimation using strong-motion records: a review of equations for the estimation of peak ground acceleration and response spectral ordinates. Earth-Science Reviews, 61(1-2), 43-104. https://doi.org/10.1016/S0012-8252(02)00112-5
• DSİ (2014). Kars Ovaları Hidrojeolojik Etüt Raporu, Kars.
• Erden, T., & Karaman, H. (2012). Analysis of earthquake parameters to generate hazard maps by integrating AHP and GIS for Küçükçekmece region. Natural Hazards and Earth System Sciences, 12(2), 475-483. https://doi.org/10.5194/nhess-12-475-2012
• Goepel, K. D. (2018). Implementation of an online software tool for the analytic hierarchy process (AHP-OS). International journal of the analytic hierarchy process, 10(3), 469-487. https://doi.org/10.13033/ijahp.v10i3.590
• Gündüz, T, (2008). “Kars”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, https://islamansiklopedisi.org.tr/kars
• Güven, İ. T., & Gerçek, D. (2017). Değirmendere’nin CBS Tabanlı Deprem Risk ve Erişebilirlik Analizi. Resilience, 1(1), 31-45. https://doi.org/10.32569/resilience.364276
• Hoşgören, M. Y. (1993). Jeomorfolojinin Ana Çizgileri-I (4. Baskı). İstanbul: İstanbul Üniversite Yayın, (3822).
• Işık, E., Karasin, İ. B., & Ulu, A. E. (2020). Eğimli Zeminlerde İnşa Edilen Betonarme Binaların Deprem Davranışlarının İncelenmesi. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (20), 162-170. https://doi.org/10.31590/ejosat.757763
• Jena, R., Pradhan, B., Al-Amri, A., Lee, C. W., & Park, H. J. (2020). Earthquake probability assessment for the Indian subcontinent using deep learning. Sensors, 20(16), 4369. https://doi.org/10.3390/s20164369
• Karimi, M., ve Najafi, E., (2015). Earthquake Risk Assessment Using AHP-FUZZY Combined Model in Urban Security (Case Study: Region1 of Tehran metropolitan). Research And Urban Planning, 6(20), 17-34.
• Kars Belediyesi (2017). Kars Belediyesi İmar Planı.
• Köksalan, M. M., Wallenius, J., & Zionts, S. (2011). Multiple criteria decision making: from early history to the 21st century. World Scientific. ISBN-13 978-9814335584
• Kuşçu, İ., Kopar, İ., & Bakırtaş, İ. (2019). Erzurum ilinde (Türkiye) 1907-2018 yılları arasında kaydedilen M≥ 3.0 depremlerin mekânsal analizi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(4), 1607-1624.
• Ocak, F. ve Bahadır, M. (2022). CBS teknikleri kullanılarak deprem duyarlılık analizi için Analitik Hiyerarşi Prosesi: Samsun Ladik Gölü Havzası örneği, Türkiye. Kesit Akademi Dergisi, 8 (33), 322-348.
• Özkazanç, S., Siddiqui, S. D., & Güngör, M. (2020). Sensitivity analysis of earthquake using the analytic hierarchy process (AHP) method: Sample of Adana. İdealkent, 11(30), 570-591. https://doi.org/10.31198/idealkent.716402
• Özşahin, E. (2014). Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ve Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) kullanılarak Tekirdağ ilinde deprem hasar riski analizi. Journal of Human Sciences, 11(1), 861-879.
• Özşahin, E., & Eroğlu, İ. (2019). Erzincan kentinde yerel zemin özelliklerinin deprem duyarlılığına etkisi. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 5(1), 41–57. https://doi.org/10.21324/dacd.428012
• Panahi, M., Rezaie, F., & Meshkani, S. A. (2014). Seismic vulnerability assessment of school buildings in Tehran city based on AHP and GIS. Natural Hazards and Earth System Sciences, 14(4), 969-979. https://doi.org/10.5194/nhess-14-969-2014
• Prachi, J, (2021) What is analytical hierarchy process (AHP) and how to use it. https://www.managementstudyguide.com/analytica l-hierarchy-process.htm
• Saaty, T. L. (1980) The Analytic Hierarchy Process, New York: McGraw Hill. Pittsburgh: RWS Publications ISBN: 0070543712, 9780070543713
• Saaty, T. L. (2008). Decision making with the analytic hierarchy process. International journal of Services sciences, 1(1), 83-98. https://doi.org/10.1504/IJSSCI.2008.017590
• Sarı, F., & Sen, M. (2017). Least cost path algorithm design for highway route selection. International Journal of Engineering and Geosciences, 2(1), 1-8. https://doi.org/10.26833/ijeg.285770
• Sarvar, H., Amini, J., & Laleh-Poor, M. (2011). Assessment of risk caused by earthquake in region 1 of Tehran using the combination of RADIUS, TOPSIS and AHP models. Journal of Civil Engineering and Urbanism, 1(1), 39-48.
• Shawon, T. A., Mahmud, M. A., Rahman, M. M., Ubaura, M., & Rashied, M. (2021). Evaluating earthquake vulnerability using Analytical Hierarchy Process (AHP) and social appraisal of retrofitting in Lalmatia, Dhaka. 1st Croatian Conference on Earthquake Engineering, 1CroCEE, Zagreb, Croatia, 145-156. https://doi.org/10.5592/CO/1CroCEE.2021.199
• Siyahi, B., Çetin, K. Ö., & Bilge, H. T. (2013). Geoteknik deprem mühendisliği açısından zemin-temel-yapı etkileşimine kritik bakış. Türkiye Mühendislik Haberleri, 484, 41-50.
• Sümengen, M. (2009). 1:100.00 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları Kars H50 paftası, no 108. Jeolojik Etütler Dairesi Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara
• Tavana, M., Soltanifar, M., & Santos-Arteaga, F. J. (2023). Analytical hierarchy process: Revolution and evolution. Annals of operations research, 326(2), 879-907. https://doi.org/10.1007/s10479-021-04432-2
• Taherdoost, H., & Madanchian, M. (2023). Multi-criteria decision making (MCDM) methods and concepts. Encyclopedia, 3(1), 77-87. https://doi.org/10.3390/encyclopedia3010006
• USGS, (2023), Earthquake lists, maps, and statistics, U.S. Geological Survey, https://www.usgs.gov/natural-hazards/earthquake-hazards/lists-maps-and-statistics
• Yavaşoğlu, F., & Özden, Ç. V. (2017). Coğrafi bilgi sistemleri tabanlı analitik hiyerarşi süreci kullanılarak deprem hasar riski analizi: Kadıköy örneği. TÜBAV Bilim Dergisi, 10(3), 28-38.
• Yemenicioglu, C., Kaya, Ş., & Seker, D. Z. (2016). Accuracy of 3D (three-dimensional) terrain models in simulations. International Journal of Engineering and Geosciences, 1(1), 34-38. https://doi.org/10.26833/ijeg.285223
• Yılmaz, D., Akkaya, S., & Vaheddoost, B. (2023). Gemlik İlçesi rüzgâr enerji santrali potansiyel yer analizi. Geomatik, 8(3), 264-276. https://doi.org/10.29128/geomatik.1209940