The Relationship Between Women’s Health Literacy Level and Their Healthbeliefs on Breast Cancer Screening

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 1, 1 - 10, 29.04.2024

Büşra Erkılıç Sevil Albayrak

Öz

Aim: The study was conducted as a correlational screening model to determine the relationship between women's health literacy level and their health beliefs about breast cancer screening.
Method: The research was conducted with 766 women aged 20 and over who applied to 12 family health centers in Kırşehir city center between June-October 2019 and agreed to participate in the research. When the equation n_0=(t^2 PQ)/d^2 is used when calculating the sample and the p significance value is taken as 0,05, since pq = 0,25 and the corresponding t value in the table is 1,96, n_0=384,16 at the 0.05 significance level. It is calculated as. When n_(0 )is substituted in the formula; It was calculated as 382. In order to prevent possible data loss, 766 women were included in the research sample. Personal Information Questionnaire, Turkey Health Literacy Scale and Champion's Health Belief Model Scale in Breast Cancer Screening were used to collect data. The obtained data were evaluated in computer environment by number, percentage, mean, independent groups t test, One-way analysis of variance, Pearson correlation analysis and Post Hoc Tukey test.
Results: In this study, as a result of examining the Turkey Health Literacy Scale score of women according to age groups, the highest score was found in the 20-25 age group with 100,64±14,09. It was determined that he got the highest score from the Efficiency, Mammography Benefits and Barriers sub-dimensions and there was a statistically significant relationship (p<0,05).
Conclusion: In this study, there was a negative correlation between the breast cancer belief levels of women in the mammography barriers sub-dimension and the literacy levels of the general health literacy scale and its sub-factors, while it was positively low-level significant in the sensitivity, health motivation, clinical breast examination benefits and self-efficacy and mammography benefit sub-dimension. It has been determined that the health literacy level of women affects their health belief levels towards breast cancer screening.

Anahtar Kelimeler

health literacy, breast cancer, health belief model

Kadınların Sağlık Okuryazarlık Düzeyi İle Meme Kanseri Taramasına Yönelik Sağlık İnançları Arasındaki İlişki

Öz

Amaç: Araştırma, kadınların sağlık okuryazarlık düzeyi ile meme kanseri taramasına yönelik sağlık inançları arasındaki ilişkinin belirlenmesi amacı ile ilişkisel tarama modeli tipinde yapıldı.
Yöntem: Araştırma, Haziran-Ekim 2019 tarihleri arasında Kırşehir il merkezinde bulunan 12 aile sağlığı merkezine başvuran ve araştırmaya katılmayı kabul eden 20 yaş ve üzeri 766 kadın ile gerçekleştirilmiştir. Oluşabilecek veri kayıplarını önlemek amacıyla 766 kadın araştırma örneklemine dahil edilmiştir. Veri toplamada kişisel bilgi anketi, Türkiye Sağlık Okuryazarlık Ölçeği ve Champion’un Meme Kanseri Taramalarında Sağlık İnanç Modeli Ölçeği kullanıldı. Elde edilen veriler bilgisayar ortamında sayı, yüzde, ortalama, bağımsız gruplarda t testi, tek yönlü varyans analizi, Pearson korelasyon analizi ve Post Hoc olarak Tukey testi ile değerlendirildi.
Bulgular: Bu araştırmada kadınların Türkiye Sağlık Okuryazarlık Ölçeği puanının yaş gruplarına göre incelenmesi sonucunda en yüksek puanın 100,64±14,09 ile 20-25 yaş grubunda olduğu, 20-25 yaş grubu kadınların duyarlılık, önemseme, kendi kendine meme muayenesi engel ve öz etkililiği, mamografi yararları ve engelleri alt boyutlarından en yüksek puanı aldığı ve istatistiksel olarak anlamlı ilişki olduğu belirlenmiştir (p<0,05).
Sonuç: Bu araştırmadan mamografi engelleri alt boyutunda kadınların meme kanseri inanç düzeyleri ile sağlık okuryazarlık ölçeğinin geneli ve alt faktörlerine ait okuryazarlık düzeyleri arasında negatif yönde, duyarlılık, sağlık motivasyonu, klinik meme muayenesi yararları ve öz etkililik ve mamografi yarar alt boyutunda pozitif yönde düşük düzeyde anlamlı ilişki olduğu, kadınların sağlık okuryazarlık düzeyinin meme kanseri taramasına yönelik sağlık inanç düzeylerini etkilediği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

sağlık okuryazarlığı, meme kanseri, sağlık inanç modeli

Kaynakça

• Akpınar, Ö.F. (2019). Erişkin Hastalarda Sağlık Okuryazarlığı Düzeyinin Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerini Kullanımı Üzerine Etkisi, (Tıpta Uzmanlık Tezi), Sağlık Bilimleri Üniversitesi, İstanbul. 22-38. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Aktan, G.V.ve Özdemir, F. (2020). Klimakterik Dönemdeki Kadınların Sağlık Okuryazarlığı Düzeyi. Çukurova Medical Journal, 45(1), 352-361. https://doi.org/10.17826/cumj.641709
• Alvur, T.M., Çınar, N., Zengin, H. (2019). Health Belief Model and Breast Canser in Sakarya: A Cross Sectional Study. Uluslararası Hakemli Akademik Spor Sağlık ve Tıp Bilimleri Dergisi, 1(30), 52-67.
• American Cancer Society -ACS. (2021a). (2021, 03 Mart). Breast Cancer Early Detection and Diagnosis.2021a. Erişim adresi: https://www.cancer.org/cancer/breast-cancer/screening-tests- and-early-detection/american-cancer-society-recommendations-for-the-early-detection-of- breast-cancer.html
• American Cancer Society-ACS. (2021b). (2021, 17 Şubat). Breast Cancer Risk and Prevention. Erişim adresi: https://www.cancer.org/cancer/breast-cancer/risk-and-prevention.html
• Arslan, E. (2016). Çalışan Kadınlarda Meme Kanseri Tarama Davranışları ve Sağlık İnançları, (Tıpta Uzmanlık Tezi), Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli. 55-78. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Bakır, N. ve Demir, C. (2020). Hemşirelerin Meme Kanseri, Kendi Kendine Meme Muayenesi ve Mamografiye İlişkin İnançlarının Belirlenmesi. Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 7(3), 266-271. https://doi.org/10.34087/cbusbed.657109
• Berkman, N.D., Sheridan, S.L., Donahue, K.E., Halpern, D.J. & Crotty, K. (2011). Low Health Literacy and Health Outcomes: An Updated Systematic Review. Annals of Internal Medicine, 155(2), 97-107. 10.7326/0003-4819-155-2-201107190-00005
• Bulut, A. ve Bulut, A. (2017). Knowledge, Attitudes and Behaviors of Primary Health Care Nurses and Midwives in Breast Cancer Early Diagnosis Applications. Breast Cancer: Targets and Therapy, 9,163-9. 10.2147/BCTT.S126124
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E.K., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2012). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Yayınları. Champion, V.L. (1984). Instrument Development for Health Belief Model Constructs. Advance in Nursing Science, 6(3),73-85. 10.1097/00012272-198404000-00011 Champion, V.L. (1993). Instrument Refinement For Breast Cancer Screening Behaviors. Nursing Researh, 42(3), 139-143.
• Champion, V. L. & Scott, C. R. (1997). Reliability and Validity of Breast Cancer Screening Belief Scales in African American Women. Nursing research, 46(6), 331-337. 10.1097/00006199-199711000-00006
• Champion, V.L. (1999). Revised Susuceptibility. Benefits and Barriers Scale for Mammography Screening. Research in Nursing and Health, 22,341-348. 10.1002/(sici)1098-240x(199908)22:4<341::aid-nur8>3.0.co;2-p
• Chen, X., Hay, J.L., Waters, E.A., Kiviniemi, M.T., Biddle, C., Schofield, E., L.i, Y., Kaphingst, K. & Orom, H. (2018). Health Literacy and Use and Trust in Health İnformation. Journal of Health Communication, 23(8), 724-734. 10.1080/10810730.2018.1511658 Corrarino, JE. (2013). Health Literacy and Women’s Health: Challenges and Opportunities. Journalof Midwifery Womens Health, 58(3), 64-257. 10.1111/jmwh.12018
• Çopurlar, K.C. & Kartal, M. (2016). Sağlık Okuryazarlığı Nedir? Nasıl Değerlendirilir? Neden önemli?. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 10(1), 42-47. https://doi.org/10.5455/tjfmpc.193796
• Değer, M.S. & Zoroğlu, G. (2021). Birinci Basamak Sağlık Kuruluşuna Başvuranlarda Sağlık Okuryazarlığı ile Kanser Bilgi Yükü İlişkisi. Anatolian Clinic the Journal of Medical Sciences, 26(1). 108-117. https://doi.org/10.21673/anadoluklin.760739
• Demirli, P. (2018). Bireylerin Sağlık Okuryazarlığı Üzerine Bir Araştırma: Edirne İli Örneği, (Yüksek Lisans Tezi), Trakya Üniversitesi, Edirne. 52-64.
• Dilli, Z. (2016). Evli Kadınların (18-65 yaş arası) Servikal Kansere İlişkin Bilgi Düzeyi ile Öz-Etkililik ve Sağlık Okuryazarlığı Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, (Yüksek Lisans Tezi), İzmir Katip Çelebi Üniversitesi, İzmir. 67-71.
• Doung, T.V., Aringazina, A., Baisunova, G., Pham, T.V., Pham, K.M., Truong, T.Q., Nguyen, K.T., Oo, W.M., Mohamad, E., Su, T.T. & Huang, H.L. (2017). Measuring Health Literacy in Asia: Validation of The HLS-EU-Q47 Survey Tool in Six Asian Countries. Journal of Epidemiology, 27(2), 80-86. 10.1016/j.je.2016.09.005
• Fouladi, N., Pourfarzi, F., Mazaheri, E., Asl, H.A., Rezaie, M., Amani, F., Nejad, M.R. (2013). Beliefs and Behaviors of Breast Cancer Screening in Women Referring to Health Care Centers in Northwest Iran According to the Champion Health Belief Model Scale. Asian Pacific Journal of Cancer Preventio, 14(11), 6857-6862. 10.7314/apjcp.2013.14.11.6857
• GLOBOCAN, New Global Cancer Data-2020. (2020, 12 Aralık). Erişim adresi: https://www.uicc.org/news/globocan-2020newglobalcancer
• Gözüm, S. & Aydin, I. (2004). Validation Evidence for Turkish Adaptation of Champion’s Health Belief Model Scales. Cancer Nursing, 27, 1-6.
• Gözüm. S., Karayurt, Ö. ve Aydin, I. (2004). Meme Kanseri Taramalarında Champion’un Sağlık İnanç Modeli Ölçeğinin Türkçe Uyarlamalarına İlişkin Sonuçlar. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi, (1), 71-85.
• Heuser, C., Diekmann, A., Kowalski, C., Enders, A., Conrad, R., Pfaff, H. & Ansmann, L. (2019). Breast Cancer Care: A Multilevel Modeling Approach. BMC Cancer, 19(1), 1-8. 10.1186/s12885-019-5546-z
• Karayurt, Ö. (2003). Champion Sağlık İnanç Modeli Ölçeğinin Türkiye İçin Uyarlanması ve Kendi Kendine Meme Muayenesi Uygulama Sıklığını Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi,78-92, (Doktora Tezi), Ege Üniversitesi, İzmir.
• Kartal, A., İnci, F.H., Koştu, N. ve Çınar, Ö.İ. (2017). Kadınlara Ev Ortamında Verilen Bireysel Eğitimin Kendi Kendine Meme Muayenesi Uygulamasına Yönelik Sağlık İnançlarına Etkisi. Pamukkale Tıp Dergisi, 1, 7-13.
• Kirag, N. & Kızılkaya, M. (2019). Application of the Champion Health Belief Model to Determine Beliefs and Behaviors of Turkish Women Academicians Regarding Breast Cancer Screening: A Cross Sectional Descriptive Study. BMC Women's Health, 19(1), 1-10. 10.1186/s12905-019-0828-9
• Kutner, M., Greenberg, E. & Baer, J.(2005). First Look at the Literacy of America's Adults in the 21st Century. U.S. Department of Education. National Center for Education Statistics. Washington. DC: U.S. Government Printing Office. A (NCES 2006-470).
• Malatyalı, İ. (2018). Üniversite öğrencilerinin sağlık okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas. 42-74.
• Masoudiyekta, L., Bayatiyani, H.R., Dashtbozorgi, B., Gheibizadeh, M., Malehi, A.S. & Moradi, M. (2018). Effect of Education Based on Health Belief Model on The Behavior ofbreast Cancer Screening in Women. Asia Pacific Journal of Oncology Nursing, 5(1) 114-120. 10.4103/apjon.apjon_36_17
• Mazor, K.M., Williams, A.E., Roblin, D.W., Gaglio, B., Cutrona, S.L., Costanza, M.E, Han, P.K., Wagner, J.L., Fouyazi, H. & Field, T.S. Health Literacy and Pap Testing in İnsured Women. Journal of Cancer Education. 2014; 29(4), 698-701. 10.1007/s13187-014-0629-7 National Library of Medicine-2020. (2020, 13 Mayıs). Erişim Adresi: www.nnlm.gov.2020,
• Okudan, Ü. (2019). Kadınların Meme Kanseri Tarama Yöntemleri Hakkında Bilgi. Tutum. Davranışları ve Meme Kanseri Risk Düzeylerinin Değerlendirilmesi. (Tıpta Uzmanlık Tezi), Selçuk Üniversitesi, Konya. 62-80.
• Okyay, P., Abacıgil, F. Ve Harlak, H. (2016). Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği-32 (TSOY-32). Okyay P. Abacıgil F. (Eds.) Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ölçekleri Güvenilirlik ve Geçerlilik Çalişması. Ankara: Anıl Reklam Matbaa. 43-62.
• Oldach, R., Katz, M. (2014). Health Literacy and Cancer Screening: A Systematic Review. Patient Education and Counseling, 94,149-157. 10.1016/j.pec.2013.10.001
• Özdemir, Y. (2018). Aile Sağlığı Merkezlerine Başvuran Hastaların Sağlık Okuryazarlığının Değerlendirilmesi: Kahramanmaraş İli Örneği, (Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi, Ankara. 42-70.
• Rakhshkhorshid, M., Navaee, M., Nouri, N. & Safarzaii, F. The Association of Health Literacy with Breast Cancer Knowledge, Perception and Screening Behavior. European Journal of Breast Health. 2018; 14(3), 144-147. 10.5152/ejbh.2018.3757
• Roh, S., Burnette, CE., Lee, YS., Jun, JS., Lee, HY. & Lee, KH. (2018). Breast Cancer-Literacy and Health Beliefs Related to Breast Cancer Screening among American Indian Women. Social Work in Health Care, 57(7), 465-482. 10.1080/00981389.2018.1455789
• Seçginli, S.ve Nahcivan, N.Ö. (2003). Meme kanserinde erken tanıya yönelik tutum ve davranışlar: Bir rehber olarak Sağlık İnanç Modeli’nin kullanımı. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 7(2), 35-38.
• Svendsen, M.T., Bak, C.K., Sørensen, K., Pelikan, J., Riddersholm, S.J., Skals, R.K. & Torp-Pedersen, C. (2020). Associations of Health Literacy with Socioeconomic Position, Health Risk Behavior, and Health Status: A Large National Population-Based Survey Among Danish Adults. BMC Public Health, 20(1), 1-12. 10.1186/s12889-020-08498-8
• T. C. Sağlık Bakanlığı Kanser Taramaları-2017a. (2020, 05 Mayıs) Erişim Adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/kanser-taramalari
• T. C. Sağlık Bakanlığı. Meme Kanseri Tarama Programı Ulusal Standartları-2017b. (2020, 18 Mayıs). Erişim Adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/mevzuat/genel-nitelikli-yaz%C4%B1-ve-g%C3%B6r%C3%BC%C5%9Fler/184-meme-kanseri-tarama-program%C4%B1-ulusal-standartlar%C4%B1.html
• Talley, C.H. & Williams, P.K. (2015). Impact of Age and Comorbidity On Cervical and Breast Cancer Literacy Of African Americans. Latina and Arab Women. Nursing Clinics of North America, 50(3),545-563. 10.1016/j.cnur.2015.05.008
• Tanrıöver, M.D., Yıldırım, H.H., Ready, N.D., Çakır, B. ve Akalın, E. (2014). Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Araştırması, Ankara, Sağlık-Sen Yayınları.
• Taşcı, D. (2020). 40 Yaş ve Üzeri Kadın Hastalarda Meme Kanseri Tarama Yöntemlerini Kullanma Durumlarının Sağlık İnanç Modeli Ölçeği İle Değerlendirilmesi, (Tıpta Uzmanlık Tezi), Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Ankara. 29-37.
• The European Health Literacy Project: 2009-2012. (2020, 13 Ekim). Comperative Report on Health Literacy in eight EU Member States Maastricht. HLS-EU-Q Consortium. Erişim Adresi. www.healthliteracy.eu
• Uzan, S.S. (2015). Adana Havutlu beldesindeki 20 yaş ve üstü kadınların meme kanseri ve kendi kendine meme muayenesi hakkındaki bilgi, tutum ve davranışlarının araştırılması, (Tıpta Uzmanlık Tezi), Çukurova Üniversitesi. Adana. 71-80.
• Üçpunar, E. (2014). Yetişkinlerde İşlevsel Sağlık Okuryazarlığı Testinin Uyarlama Çalışması, (yüksek lisans tezi), Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara. 47-54.
• WHO, Cancer- 2020. (2020, 13 Mart). Erişim Adresi: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/cancer#:~:text=Key%20facts,nearly%20one%20in%20six%20deaths
• Yakar, B., Gömleksiz, M. ve Pirinççi, E. (2019). Bir Üniversite Hastanesi Polikliniğine Başvuran Hastaların Sağlık Okuryazarlığı Düzeyleri ve Etkileyen Faktörler. Eurasian Journal of Family Medicine (EJFM), 8(1), 27-35.
• Yılmazel, G. Ve Çetinkaya, F. (2016). Sağlık Okuryazarlığının Toplum Sağlığı Açısından Önemi. TAF Preventive Medicine Bullletin, 15(1), 69-74.
• Yılmazel, G. (2018). Health Literacy. Mammogram Awareness and Screening Amongtertiary Hospital Women Patients. Journal of Cancer Education, 33(1), 89-94. https://doi.org/10.33721/by.947918