Türkiye İktisat Kongresi’ni Lozan Görüşmeleri Üzerinden Okumak

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 2, 273 - 292, 10.05.2024

Coşkun Türkan

https://doi.org/10.9737/historystudies.1422317

Öz

I. Dünya Savaşı sonunda Osmanlı İmparatorluğu’nun çözülmesi ve işgallerin başlaması, Anadolu’da yerel ve bölgesel direniş örgütlerini gündeme getirdi. Bu durum, mücadeleyi ulusal boyuta taşımaya çalışan Mustafa Kemal Paşa liderliğindeki askerî-bürokratik kadronun kitleyle bütünleşmesini kolaylaştırdı. Diğer bir ifadeyle, millî burjuvazinin ve etkin bir işçi sınıfının bulunmadığı Anadolu’da, askerî bürokratik kadro, geleneksel bir söylem ve dinsel bir ideolojinin kitle seferberliğinde etkili olduğunun bilinciyle hareket etti. Anadolu’da millî egemenliğe dayalı bağımsız bir Türk ulus-devletinin kurulmasına yönelik anti-emperyalist bir mücadele yürütülürken, bir yandan da mücadele edilen devletlerin siyasal-toplumsal-ekonomik sisteminin benzeri bir yapı inşa edilmeye çalışıldı. Nitekim Mustafa Kemal Paşa’nın Başkomutan sıfatıyla dile getirdiği “Ordular İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!” emri, Yunan ordularının Anadolu’dan atılması dışında Akdeniz üzerinden mücadele edilen dünyayla buluşma iradesinin de bir göstergesiydi. Bu makalenin amacı, Millî Mücadeleyi yürüten koalisyonun niteliği ve ideolojisinin, mücadelenin gidişatını tayin ettiğini ortaya koymak ve bunu Lozan Görüşmelerinin ilk devresi ve İzmir’de toplanan iktisat kongresi üzerinden ele almaktır.

Anahtar Kelimeler

Milli Mücadele, Ulus-devlet, Muasırlaşma, Lozan Görüşmeleri, Türkiye İktisat Kongresi

Reading the Turkish Economic Congress through the Lausanne Negotiations

Öz

The dissociation of the Ottoman Empire and the beginning of occupations at the end of World War I brought local and regional resistance organizations on in Anatolia. This situation facilitated the integration of the military-bureaucratic staff led by Mustafa Kemal Pasha, who tried to take the struggle to a national level, with the mass. In other words, in Anatolia, where there was no national bourgeoisie and no active working class, the military bureaucratic staff acted with the awareness that a traditional discourse and a religious ideology were effective in mass mobilization. While an anti-imperialist struggle was being waged for the establishment of an independent Turkish nation-state based on national sovereignty in Anatolia, on the other hand, an attempt was made to build a structure similar to the political-social-economic system of the states that were fought against. As a matter of fact, Mustafa Kemal Pasha, as the Commander-in-Chief, said: "Armies, your first target is the Mediterranean, forward!" The order was an indication of the willpower to meet the struggling world through the Mediterranean apart from expelling the Greek armies from Anatolia as well. The purpose of this article is to reveal that the quality and ideology of the coalition that carried out the National-Struggle determined the course of the struggle, and then to examine this through the first period of the Lausanne Negotiations and the economic congress held in Izmir.

Anahtar Kelimeler

Nation Sturggle, Nation-state, Modernization, Lausanne Negotiations, Turkish Economic Congress

Kaynakça

• Afetinan, A. İzmir İktisat Kongresi 17 Şubat-4 Mart 1923. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1990.
• Ağır, Seven ve Eyüp Özveren. “Türkiye’ye Özgü Bir Keynes Etkisi: Versay Sulhu’nun Netayic-i İktisadiyesi.” John
• Maynard Keynes… Yine Yeniden, Derleyen Deniz Taner Kılınçoğlu ve Emre Özçelik, 205-234. İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.
• Akşin, Sina. Kısa Türkiye Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2010.
• Akçura, Yusuf. Siyaset ve İktisat. Hazırlayan Erol Kılınç, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2015.
• Atagenç, İhsan Ömer. “İzmir İktisat Kongresi’nin Türk Dış Politikasının İnşasındaki Rolü.” Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 6, no. 5 (2017): 91-101.
• Atatürk, Mustafa Kemal. Nutuk (1919-1927). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1997.
• Atatürk’ün Söylev Demeçleri II (1906-1938). Derleyen Nimet Arsan, Ankara: Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları, 1997.
• Avcıoğlu, Doğan. Millî Kurtuluş Tarihi 1838’den 1995’e, 3. Cilt. İstanbul: Tekin Yayınevi, 1991.
• Avcıoğlu, Doğan. Türkiye’nin Düzeni Dün-Bugün-Yarın, I. Kitap. İstanbul: Tekin Yayınevi, 1976.
• Aydemir, Şevket Süreyya. İnkılâp ve Kadro. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1990.
• Batı Basınında Lozan Türk Basınında Batı Basınından Yapılan Tercümeler (1922-1923). Hazırlayan Nuri Sağlam, İstanbul: Albaraka Yayınları, 2023.
• Boratav, Korkut. Türkiye İktisat Tarihi. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2007.
• Bulutoğlu, Kenan. 100 Soruda Türkiye’de Yabancı Sermaye. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1970.
• Çavdar, Tevfik. “Cumhuriyet Döneminde Türk İktisadi Düşüncesi”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi Cilt 4. İstanbul: İletişim Yayınları, 1983, 1074-1084.
• Demirci, Sevtap. Belgelerle Lozan Taktik-Strateji-Diplomatik Mücadele 1922-1923. Çeviren Mehmet Moralı, İstanbul: Alfa Yayınları, 2011.
• Emiroğlu, Kudret ve Erman Harun Karaduman. “Sunuş.” John Maynard Keynes, Versay Sulhu’nun Netâyic-i İktisadiyesi “Versay Barışı’nın İktisadi Sonuçları.” Çeviren Ali Fethi Okyar, Yayına Hazırlayan Kudret Emiroğlu ve Erman Harun Karaduman, 9-27. İstanbul: Islık Yayınları, 2018.
• Glasneck, Johannes. Kemal Atatürk ve Çağdaş Türkiye. Çeviren Arif Gelen, Ankara: Onur Yayınları, 1976.
• Goloğlu, Mahmut. Milli Mücadele Tarihi I Erzurum Kongresi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2011.
• Goloğlu, Mahmut. Milli Mücadele Tarihi II Sivas Kongresi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2011.
• Gönlübol, Mehmet ve Cem Sar. “1919-1939 Dönemi.” Olaylarla Türk Dış Politikası, Mehmet Gönlübol vd. 31-34. Ankara: Siyasal Kitabevi, 1996.
• Hafızoğulları, Zeki. “İzmir-İktisat Kongresi Görüşler ve Değerlendirmeler.” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi XVI, no. 46 (2000): 289-311.
• İlkin, Selim. “Türkiye Millî İthalat ve İhracat Anonim Şirketi.” ODTÜ Gelişme Dergisi, no. 2 (1971): 199-231.
• İsmet İnönü Hatıralar, 2. Kitap. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1992.
• İnalcık, Halil. İmparatorluktan Cumhuriyete. İstanbul: Kronik Kitap, 2021.
• Karacan, Ali Naci. Lozan Konferansı ve İsmet Paşa. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1993.
• Kazancıgil, Ali. Türkiye Üzerine Basmakalıp Düşünceler. Çeviren Şirin Tekeli, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2010.
• Kemal, Mustafa. Eskişehir-İzmit Konuşmaları (1923). İstanbul: Kaynak Yayınları, 1993.
• Kepenek, Yakup. Gelişimi, Üretim Yapısı ve Sorunlarıyla Türkiye Ekonomisi. İstanbul: Verso Yayıncılık, 1990.
• Keser, İhsan. Türkiye’de Siyaset ve Devletçilik. Ankara: Gündoğan Yayınları, 1993.
• Keynes, John Maynard. Versay Sulhu’nun Netâyic-i İktisadiyesi “Versay Barışı’nın İktisadi Sonuçları.” Çeviren Ali
• Fethi Okyar, Yayına Hazırlayan Kudret Emiroğlu ve Erman Harun Karaduman, İstanbul: Islık Yayınları, 2018.
• Kuruç, Bilsay. Mustafa Kemal Döneminde Ekonomi Büyük Devletler ve Türkiye. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Kürkçüoğlu, Ömer. Türk-İngiliz İlişkileri (1919-1926). Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1978.
• Kürkçüoğlu, Ömer ve Çağrı Erhan. “Lozan Gelişmeleri.” Yaşayan Lozan, Editör Çağrı Erhan, 17-107. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2003.
• Lozan Barış Konferansı Tutanaklar-Belgeler Birinci Takım, Cilt I, Kitap II. Çeviren Seha L. Meray, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001.
• Lozan Barış Konferansı Tutanaklar-Belgeler Birinci Takım, Cilt II. Çeviren Seha L. Meray, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001.
• Lozan Barış Konferansı Tutanaklar-Belgeler Birinci Takım, Cilt III. Çeviren Seha L. Meray, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001.
• Oran, Baskın. Atatürk Milliyetçiliği, Resmi İdeoloji Dışı Bir İnceleme. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1990.
• Oran, Baskın. “Dönemin Bilançosu.” Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar Cilt I: 1919-1980, Editör Baskın Oran, 97-109. İstanbul: İletişim Yayınları, 2003.
• Oran, Baskın. “Lausanne Barış Antlaşması.” Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar Cilt I: 1919-1980, Editör Baskın Oran, 215-238. İstanbul: İletişim Yayınları, 2003.
• Owen, Roger ve Şevket Pamuk. 20. Yüzyılda Ortadoğu Ekonomileri Tarihi. Çeviren Ayşe Edirne, İstanbul: Sabancı Üniversitesi Yayınları, 2002.
• Ökçün, A. Gündüz. Türkiye İktisat Kongresi 1923-İzmir Haberler-Belgeler-Yorumlar. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1971.
• Özgür, Özlem. 100 Soruda Türkiye’de Kapitalizmin Gelişmesi. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1972.
• Sander, Oral. “Lozan’ın Uluslararası Tarih Açısından Yorumu.” 70. Yılında Lozan Barış Antlaşması Uluslararası Seminer 1993, 11-14. İstanbul: İnönü Vakfı, 1994.
• Savran, Sungur. Bir İhtilal Olarak Millî Mücadele. İstanbul: Yordam Kitap, 2023.
• Sencer, Oya. Türk Toplumun Tarihsel Evrimi. İstanbul: Hobora Kitabevi Yayınları, 1969.
• Sezgin, Ömür. Türk Kurtuluş Savaşı ve Siyasal Rejim Sorunu. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2005.
• Steinhaus, Kurt. Atatürk Devrimi Sosyolojisi. Çeviren M. Akkaş, İstanbul: Sarmal Yayınevi, 1995.
• Şamsutdinov, A. M. Mondros’tan Lozan’a Türkiye Ulusal Kurtuluş Savaşı Tarihi 1918-1923. Çeviren Ataol Behramoğlu, İstanbul: Doğan Kitap, 1999.
• Şimşir, Bilâl N. “Lozan ve Çağdaş Türkiye’nin Doğuşu.” 70. Yılında Lozan Barış Antlaşması Uluslararası Seminer 1993, Yayına Hazırlayan Mehmet Aközer, 25-44. Ankara: İnönü Vakfı, 1994.
• Şimşir, Bilâl N. Lozan Telgrafları I (1922-1923). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1990.
• Tanör, Bülent. Türkiye’de Kongre İktidarları (1918-1920). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2009.
• Tanör, Bülent. Kurtuluş Kuruluş. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları, 2009.
• Tezel, Yahya Sezai. Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1994.
• Tezel, Yahya Sezai. “Birinci Büyük Millet Meclisinde Yabancı Sermaye Sorunu Bir Örnek Olay.” AÜ. SBF Dergisi XXV, no. 1 (1970): 239-251.
• Timur, Taner. Türk Devrimi ve Sonrası. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2013.
• Toprak, Metin. “İzmir İktisat Kongresi: Bir Gelecek Perspektifi.” İktisat İşletme ve Finans 19, no. 214 (2004): 115-131.
• Toprak, Zafer. Atatürk Kurucu Felsefenin Evrimi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
• Tunaya, Tarık Zafer. Türkiye’de Siyasal Gelişmeler (1876-1938) İkinci Kitap Mütareke, Cumhuriyet ve Atatürk. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2002.
• Tunçay, Mete. Tek-Parti Yönetimi’nin Kurulması. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1999.
• Turan, Şerafettin. Türk Devrim Tarihi 2. Kitap Ulusal Direnişten Türkiye Cumhuriyeti’ne. Ankara: Bilgi Yayınları, 1992.
• Türkan, Coşkun. “Millî Mücadele Dönemi Söyleminde Millet ve Milliyetçilik (1919-1923).” Tarih ve Günce, no. 8 (2021/Kış): 159-194.
• Uzgel, İlhan. “Fransa’yla İlişkiler.” Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar Cilt I: 1919-1980, Editör Baskın Oran, 147-151. İstanbul: İletişim Yayınları, 2003.
• Uzgel, İlhan. “İtalya’yla İlişkiler.” Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar Cilt I: 1919-1980, Editör Baskın Oran, 151-153. İstanbul: İletişim Yayınları, 2003.
• Uzgel, İlhan ve Ömer Kürkçüoğlu. “İngiltere’yle İlişkiler.” Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar Cilt I: 1919-1980, Editör Baskın Oran, 139-147. İstanbul: İletişim Yayınları, 2003.
• Yerasimos, Stefanos. Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye Dünya Savaşından 1971’e Kitap 3. Çeviren Babür Kuzucu, İstanbul: Belge Yayınları, 1992.
• Yerasimos, Stefanos. Kurtuluş Savaşı’nda Türk-Sovyet İlişkileri (1917-1923). İstanbul: Boyut Kitapları, 2000.
• Zürcher, Erik Jan. Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. Çeviren Yasemin Saner Gönen, İstanbul: İletişim Yayınları, 1995.
• Zürcher, Erik Jan. Savaş, Devrim ve Uluslaşma Türkiye Tarihinde Geçiş Dönemi (1908-1928). Çeviren Ergun Aydınoğlu, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2005.