Derleme Sözlüğünde Geçen Akrabalık Adları

Yıl 2024, Sayı: 35, 355 - 364, 31.01.2024

Mehmet Emin Tuğluk

https://doi.org/10.54600/igdirsosbilder.1388142

Öz

Bir dildeki söz varlığı o dil konuşurlarının yaşam tarzları, gelenek görenekleri, kültürel değerleri, hayata karşı takındıkları tutumları hakkında bilgi verir. Dolayısyla toplumda ve toplumu oluşturan bireylerin yaşamlarında olan değişiklikler dili de etkilemektedir. Dilde bir kavramla ilgili kullanılan sözcüklerin azlığı, çokluğu veya kullanım sıklığı bu kavramın toplumdaki yerini anlamamıza yardımcı olur. Akrabalık, kan ve evlilik yoluyla insanların birbirine yakın olma durumunu ifade eden bir kavramdır. Türk toplumu akrabalık ilişkilerine dayalı bir toplum olup akrabalık ilişkilerine değer veren, kültürel değerlerine bağlı bir yapıya sahiptir. Bundan dolayı Türk toplumunun sosyal yaşamında akrabalık terimleri gündelik dilde önemli bir yer tutmaktadır. Ölçünlü Türkçede ve Türkiye Türkçesi ağızlarında da çok sayıda akrabalık adı kullanılmaktadır. Türkiye Türkçesi ağızlarını oluşturan Derleme Sözlüğü akrabalık adları açısından zengin bir söz varlığına kaynaklık etmektedir. Bu söz varlığının tespit edilmesi Türkçede akarabalıkla ilgili söz varlığı çalışmalarına katkı sağlayacaktır. Bu çalışmada Derleme Sözlüğünde yer alan akrabalık ile ilgili adlar kan bağıyla akrabalık bildiren sözcükler, evlilik bağıyla akrabalık bildiren sözcükler ve akrabalıkla ilgili diğer sözcükler olmak üzere üç başlıkta sınıflandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Akrabalık adları, aile adları, Derleme Sözlüğü, Türkiye Türkçesi ağızları

Kinship Names in the Compilation Dictionary

Öz

The vocabulary of a language provides information about the lifestyles, traditions, customs, cultural values and attitudes towards life of the speakers of that language. Therefore, changes in the society and in the lives of the individuals who make up the society also affect the language. Therefore, the scarcity, abundance or frequency of use of concepts related to a concept in the language helps us to understand the place of these concepts in the social life of that society. Kinship is a concept that expresses the state of being close to each other through blood and marriage. Turkish society is a society based on kinship relations and has a structure that values kinship relations and adheres to cultural values. Therefore, in the social life of Turkish society, kinship terms have an important place in everyday language. A large number of kinship names are used in Standard Turkish and dialects of Turkish in Turkey. The Compilation Dictionary, which constitutes the dialects of Turkish dialects of Turkey, is the source of a rich vocabulary in terms of kinship names. Determining this vocabulary will contribute to the studies on the vocabulary of kinship in Turkish. In this study, the nouns related to kinship in the Compilation Dictionary are classified under three headings: words indicating kinship by blood, words indicating kinship by marriage and other words related to kinship.

Anahtar Kelimeler

Kinship names, family names, Compilation Dictionary, Türkiye Turkish dialects

Kaynakça

• Emiroğlu S. (2012). Türkçe sözlükteki adlarının tasnifi. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 7 (4), 1691-1710.
• Gömeç, S. (2001). Köktürkçe belgelerdeki bazı akrabalık isimleri. Türk Dünyası Tarih Dergisi (173), 1-6.
• Gülensoy T. (1973-1974). Altay dillerindeki akrabalık adları üzerine notlar. TDAY Belleten, s. 283-318.
• Güllüdağ, N. (2012). Karay Türklerinde akrabalık adları. The Journal of Academic Social Science Studies 5 (6), 205-217.
• Hunutlu, Ü. ve Yıldırım, M. (2023). Köktürk ve Eski Uygur yazılı ürünlerinde akrabalık adları. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 4(1), 1-26.
• Karahan, Leyla (2009). Türkçede dinî anlamlı bazı kişi adlarını ekle değiştirme geleneği. Dil Araştırmaları Dergisi (4), 17-24.
• Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de halk ağzından derleme sözlüğü, I, TDK Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de halk ağzından derleme sözlüğü, II. TDK Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de halk ağzından derleme sözlüğü, III. TDK Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de halk ağzından derleme sözlüğü, IV. TDK Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de halk ağzından derleme sözlüğü, V. TDK Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de halk ağzından derleme sözlüğü, VI. TDK Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük. TDK Yayınları.
• Türk, O. ve Koç, F. (2021). Manzûme-i Ferâiz adlı eserde geçen akrabalık adları üzerine bir değerlendirme. Asya Studies-Academic Social Studies / Akademik Sosyal Araştırmalar 5(18), 125-130.
• Yavuz, S. (2013a). Türkiye Türkçesi ağızlarında akrabalık adları. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 23(2), 71-91.
• Yavuz, S. (2013b). Dîvânü Lügâtit-Türk’teki akrabalık adları ve bu adların Türkiye Türkçesi ağızlarındaki karşılıkları. EKEV Akademi Dergisi (56), 345-360.