Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Yıl 2023, Sayı: 20, 1 - 45, 31.12.2023

Halil Sarı

Öz

embraced the fundamental beliefs and principles of the Mu'tazila school in theo-logical and doctrinal matters. He represented the final link in the Behshemiyya school after Qāḍī ʿAbd al-Jabbār, both by embracing the theological system of Abū ʿAlī al-Jubbāʾī (d. 303/916) and Abū Hāshim al-Jubbāʾī (d. 321/933) and by taking lessons from numerous students of Qāḍī ʿAbd al-Jabbār (d. 415/1025). Al-Jushamī expressed a deep interest in the Mu'tazili exegesis literature that preceded him, and he manifested this interest in many parts of his Tafsir. Al-Jushamī's tafsīr, extensively incorporates explanations related to do interpretation of the Quran of Mu‘tezili commentators such as Abū Bakr al-Asamm (d. 200/816), Abu Ali al-Jubbai (d. 303/916), Abu Muslim al-Isfahani (d. 322/934), most of whose works have been lost and have not reached our time. Additionally, the views and interpreta-tions of theologians affiliated with the Mu‘tazila in Basra and Baghdad have also been utilized as sources in al-Tahzīb fi al-Tafsīr.

Anahtar Kelimeler

History of Islam Gazwa Seriyyah War Deceit.

Kaynakça

  • Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed. el-Fark beyne’l-firak. thk. Muhammed Osmân Alkhoşt. Kahire: Mektebetü İbn Sînâ, ts.
  • Cebeci, Lütfullah. “Ebû Müslim el-İsfahânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansik-lopedisi. 22/509. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Cüşemî, Kâdî Ebû Sa’d el-Muhassin b. Muhammed b. Kerrâme el-Hâkim. U’yûnu’l-mesâil fi’l-usûl. thk. Ramazan Yıldırım. İstanbul: Dâru’l-İhsân, 1439/2018.
  • Cüşemî, Kâdî Ebû Sa‘d el-Muhassin b. Muhammed b. Kerâme el-Hâkim. et-Tehzîb fi’t-tefsîr. thk. Abdurrahmân b. Süleymân es-Sâlimî. 10 Cilt. Kahire-Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye-Dâru’l-Kütübi’l-Lübnâniyye, 1440/2019.
  • Çelebi, Kâtip Keşfü’z-zünûn an esmâi’l-kütüb ve’l-fünûn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t- Türâsi’l-‘Arabî, 1359/1941.
  • Çınar, Muhammed. “Müteahhir Dönem Mu‘tezile Kelâmı: Hâkim el-Cüşemî’nin Mu‘tezilî Düşüncedeki Yeri ve Görüşleri”. Bartın Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 19 (Haziran 2023), 100-105, https://orcid.org/0000-0001-7290-6109.
  • Dâvûdî, Şemsüddîn Muhammed b. Alî. Tabakâtü’l-müfessirîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1403/1983.
  • Fâsî, Taküyyiddîn Muhammed b. Ahmed b. Alî el-Hasenî, el-‘İkdü’s-semîn fî târîhi’l- beledi’l-emîn. thk. Fuâd Seyyid. 8 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
  • Ebû Ömer, Ebû Ömer el-Hüseynî b. Ömer b. Abdürrahîm. “Mukaddime”. Kubûlu’l-ahbâr ve ma‘rifeti’r-ricâl. mlf. Ebû’l-Kâsım Abdullâh b. Ah-med b. Muhammed el-Kâ‘bî el-Belhî. 1/15. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
  • Ebû’r-Ricâl, Ahmed b. Sâlih. Matliu’l-budûr ve mecmau’l-buhûr. thk. Abdü’r-Rakîb Muthir Muhammed Hicr. 4 Cilt. Yemen: Merkezi Ehl-i Beyt’i-Dirâseti’l-İslâmiyyeti, 1424/2004. Eroğlu, Mehmet. “Hâkim el-Cüşemî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedi-si. 15/185-187. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
  • Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh. Mu‘cemu’l-buldân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1397/1977.
  • Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh. Mu‘cemu’l-üdebâ. thk. İhsân Abbâs. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1413/1993.
  • İbn Funduk, Ebû’l-Hasen Zâhîrüddîn Ali b. Zeyd el-Beyhâkî. Târîhu Beyhakî. thk. Yûsuf el-Hâdî. Dimeşk: Dâru İkra, 1424/2004.
  • İbn Hacer, Ebû’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Lisânü’l-mizân. thk. Selmân Abdül Fettâh el-Gudde. 10 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Matba‘ati’l-İslâmiyye, 1422/2002.
  • İbn Miftâh, Ebû’l-Hasen Abdullâh. el-Muntazau’l-muhtâr mine’l-gaysi’l-midrâr el-ma‘rûf bi şerhi’l-ezhâr. 10 Cilt. Beyrut: Mektebetü’t-Türâsi’l-İslâmî, 2. Basım, 1435/2014.
  • İbn Tağriberdî, Cemâleddîn Ebûl-Mehâsin Yûsuf b. Tağriberdî el-Atabekî. en-Nücûmu’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kâhire. 16 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1352/1933.
  • İbn Tâvûs, Radıyyüddîn Alî b. Mûsâ b. Ca‘fer b. Tâvûs. Sa‘dü’s-su’ûd li’n-nufûs. thk. Merkezü’l-Ebhâs ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye. Kum: Mektebetü’l-‘A’lâmi’l-İslâmî, 1422/2001.
  • İbn Teymiyye, Ebû’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm. Mukaddimetü fî usûli’t- tefsîr. thk. Adnân Zerzûr. b.y.: y.y., 2. Basım, 1392/1972.
  • İbn Teymiyye, Ebû’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm. Minhâcuhu’s-sünneti’n- nebeviyye. thk. Muhammed Reşâd Sâlim. 9 Cilt. b.y.: y.y., 1406/1986.
  • İbnü’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân, el-Muntezam fî târîhi’l-mülûk ve’l- ümem. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ-Mustafâ Ab-dülkâdir Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1995.
  • İbnü’l-İmâd, Ebû’l-Felâh Abdülhay b. el-İmâd el-Hanbelî. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbârî men zeheb. thk. Abdülkâdir el-Arnâvût-Muhammed el-Arnâvût 10 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1410/1989.
  • İbnü’n-Nedîm, Muhammed b. Ebî Ya‘kûb. el-Fihrist. thk. Rıdâ Teceddüd. 2 Cilt. b.y.: y.y., ts.
  • İbnü’l-Murtazâ, Mehdî-Lidînillâh Ahmed b. Yahyâ. Tabakâtü’l-Mu‘tezile. thk. Susanna Diwald Wilzer. Beyrut: y.y., 1380/1961.
  • Kâdî Abdülcebbâr, Ebû’l-Hasen Kâdî Abdülcebbâr b. Ahmed el-Hemedânî. Şerhu’l-usûli’l- hamse. thk. Abdülkerîm Osmân. Kahire: Mektebetü’l-Vehmiyye, 3. Basım, 1416/1996.
  • Kâdî Abdülcebbâr, Ebû’l-Hasen Kâdî Abdülcebbâr b. Ahmed el-Hemedânî. Fadlu’l-i‘tizâl ve tabakâtü’l-Mu‘tezile. thk. Fuâd Seyyid. Beyrut: Dâru’l-Fârâbî, 1439/2007.
  • Kâdî Abdülcebbâr, Ebû’l-Hasen Kâdî Abdülcebbâr b. Ahmed el-Hemedânî. el-Muğnî. thk. Hıdr Muhammed Nebhâ. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1433/2012.
  • Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemu kabâili’l-arabi’l-kadîme ve’l-hadîse. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1417/1997.
  • Kıftî, Ebû’l-Hasen Cemâlüddîn Alî b. Yûsuf. İnbâhu’r-ruvât. thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhîm. Kahire-Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî-Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfeti, 1406/1987.
  • Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddîn Abdülkâdir Hanefî. Cevâhiru’l-mudiyye fî tabakâtü’l- Hanefiyye. thk. Abdülfettâh Muhammed el-Hulvî. 5 Cilt. Ka-hire: Dâru Hicr, 2. Basım, 1413/1993.
  • Malatî, Ebû’l-Hüseyin Muhammed b. Ahmed. et-Tenbîh ve’r-red alâ ehli’l-ehvâ ve’l-bid‘â. thk. S. Dedering. Beyrut: el-Ma’hedu’l-Almânî li’l-Ebhâsi’ş-Şerkıyye, 1430/2009.
  • Muhammed Tâhir, Mevlânâ. Neylü’s-sâirîn fî tabakâti’l-müfessirîn. Pakistan: Dâru’l- Kur’ân . 3. Basım, 1421/2000.
  • Müeyyid-Billah, İbrâhîm b. el-Kâsım el-İmâm. Tabakâtü’z-Zeydiyyeti’l-kübrâ. thk. Abdüsselâm b. Abbâsi’l- Vecihî. Ammân: Müessesetü’l-İmâmü Zeyd b. Alî es-Sekâfî, 1421/2001.
  • Nebhâ, Hıdr Muhammed. Mevsûatü tefâsîri’l-Mu‘tezileti tefsîru Ebî Bekr el-Esamm thk. Rıdvân Seyyîd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1428/2007.
  • Sâbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Hilâl el-Kâtib. Ahbâru’l-eimmeti’z-Zeydiyye. Beyrut: Dâru’n- Neşr, 1407/1987. Safedî, Salâhuddîn Halîl b. Aybeg. el-Vâfî bi’l-vefeyât, thk. Ahmed el-Arnâvûd-Türkî Mustafâ. 29 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1420/2000.
  • Sâlimî, Abdurrahmân Süleymân. “Mukaddime”. et-Tehzîb fi’t-tefsîr. mlf. Kâdî Ebû Sa‘d el- Muhsin b. Muhammed b. Kerâme el-Hâkim el-Cüşemî. 1/41. Beyrut-Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye-Dâru’l-Kütübi’l-Lübnâniyye. 1440/2019.
  • Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr, el-Ensâb. thk. Ab-durrahmân b. Yahyâ el-Muâlimî el-Yemânî. 13 Cilt. Kahire: el-Fûrûku’l-Hadîseti lit’-tibâati ve’n- nüşûr, 1397/1977.
  • Subhî, Ahmed Mahmûd. Fî ilmi’l-kelâm, “Zeydiyye”. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l- Arabiyye, 3. Basım, 1411/1991.
  • Sübkî, Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî. Tabkâtü’ş-Şâfi’iyyeti’l-kübrâ. thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî-Abdülfettâh Muhammed el-Hulvî. b.y.: Dâru’l-Ahyâi’l- Kütübi’l-Arabiyyeti, ts.
  • Sünbül, Cemal. Mu‘tezilî Müfessir Hâkim el-Cüşemî ve et-Tehzîb fi’t-Tefsîr Adlı Eserinin Tefsir Literatüründeki Yeri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
  • Süyûtî, Ebû’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân. Tabakâtü’l-müfessirîn. thk. Alî Muhammed Umeyr. Kahire: Mektebetü Vehbiyye, 1396/1976.
  • Tabatabâî, Hüseyin el-Müderrisî. “Mukaddime”. Risâletü iblîs ilâ ihvânihî menâhîs, mlf. Kâdî Ebû Sa‘d el-Muhsin b. Muhammed b. Kerâme el-Hâkim el-Cüşemî. 1/9. New York: Elmer Holmes Bobst Library, 1406/1986.
  • Tahrânî, Âgā Büzürg-i. ez-Zeri‘a ilâ tesânîfi’ş-Şi’a. 25 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Advâ, 1403/1983.
  • Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kur,ân. thk. Âgā Büzürg-i Tahrânî. 9 Cilt. Beyrut: İhyâu’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
  • Vecihî, Abdüsselâm b. Abbâs. A‘lâmu’l-müellifîne’z-Zeydiyye. 2 Cilt. San‘a: Mü-essesetü’l-İmâmü Zeyd b. Alî es-Sekâfî, 2. Basım, 1439/2018.
  • Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyretü a‘lâmi’n-nübelâ, thk. Şuayb el-Arnaûd, Ekrem el-Bûsî. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 11. Basım, 1417/1996.
  • Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Tezkiratü’l-huffâz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts. Zerzûr, Adnân. el-Hâkim el-Cüşemî ve menhecuhû fî tefsîri’l-Kur’ân. Beyrut: Mü-essesetü’r Risâle, 1398/1971.
  • Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn. el-‘A‘lâm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmi’l-Malâyîn, 15. Basım, 1422/2002.

Hâkim el-Cüşemî’nin et-Tehzîb Fi’t-Tefsîr Adlı Eserinde Mu‘tezilî Müfessir ve Kelâmcıların Görüş ve Yorumları

Yıl 2023, Sayı: 20, 1 - 45, 31.12.2023

Halil Sarı

Öz

Hâkim el-Cüşemî (öl. 494/1101) kelâmî-itikâdî meselelerde Mu‘tezile’nin temel inanç ve esaslarını benimsemiş bir müfessir ve kelamcıdır. Gerek Cübbâî (303/916) ve Ebû Hâşim’in (öl. 321/933) kelâmî sistemini benimsemesi gerekse Kâdî Abdülcebbâr’ın (öl. 415/1025) birçok öğrencisinden dersler alması sebebiyle Kâdî Abdülcebbâr’dan sonra Behşemiyye ekolünün son halkasını temsil etmiştir. Cüşemî, kendinden önceki Mu‘tezilî tefsir literatürüne derin bir alâka duymuş ve et-Tehzîb fi’t-tefsîr adlı tefsirinin birçok yerinde bu alâkasını izhar etmiştir. Cüşemî’nin et-Tehzîb fi’t-tefsîr’i, çoğu kaybolmuş ve günümüze ulaşmamış özellikle Ebû Bekir el-Esamm (öl. 200/816), Ebû Ali el-Cübbâî (öl. 303/916), Ebû Müslim el-İsfahânî (öl. 322/934) gibi Mu‘tezilî müfessirlerinin Kur’ân tefsirine dair geniş ölçüde izahlarını ihtiva etmiştir. Bunun yanında Basra ve Bağdat Mu‘tezilesine mensup kelamcıların görüş ve yorumları da et-Tehzîb fi’t-tefsîr’de kaynak olarak kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mu‘tezile Behşemiyye Cübbâî Hâkim el-Cüşemî et-Tehzîb fi’t-tefsîr.

Kaynakça

  • Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed. el-Fark beyne’l-firak. thk. Muhammed Osmân Alkhoşt. Kahire: Mektebetü İbn Sînâ, ts.
  • Cebeci, Lütfullah. “Ebû Müslim el-İsfahânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansik-lopedisi. 22/509. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Cüşemî, Kâdî Ebû Sa’d el-Muhassin b. Muhammed b. Kerrâme el-Hâkim. U’yûnu’l-mesâil fi’l-usûl. thk. Ramazan Yıldırım. İstanbul: Dâru’l-İhsân, 1439/2018.
  • Cüşemî, Kâdî Ebû Sa‘d el-Muhassin b. Muhammed b. Kerâme el-Hâkim. et-Tehzîb fi’t-tefsîr. thk. Abdurrahmân b. Süleymân es-Sâlimî. 10 Cilt. Kahire-Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye-Dâru’l-Kütübi’l-Lübnâniyye, 1440/2019.
  • Çelebi, Kâtip Keşfü’z-zünûn an esmâi’l-kütüb ve’l-fünûn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t- Türâsi’l-‘Arabî, 1359/1941.
  • Çınar, Muhammed. “Müteahhir Dönem Mu‘tezile Kelâmı: Hâkim el-Cüşemî’nin Mu‘tezilî Düşüncedeki Yeri ve Görüşleri”. Bartın Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 19 (Haziran 2023), 100-105, https://orcid.org/0000-0001-7290-6109.
  • Dâvûdî, Şemsüddîn Muhammed b. Alî. Tabakâtü’l-müfessirîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1403/1983.
  • Fâsî, Taküyyiddîn Muhammed b. Ahmed b. Alî el-Hasenî, el-‘İkdü’s-semîn fî târîhi’l- beledi’l-emîn. thk. Fuâd Seyyid. 8 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
  • Ebû Ömer, Ebû Ömer el-Hüseynî b. Ömer b. Abdürrahîm. “Mukaddime”. Kubûlu’l-ahbâr ve ma‘rifeti’r-ricâl. mlf. Ebû’l-Kâsım Abdullâh b. Ah-med b. Muhammed el-Kâ‘bî el-Belhî. 1/15. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
  • Ebû’r-Ricâl, Ahmed b. Sâlih. Matliu’l-budûr ve mecmau’l-buhûr. thk. Abdü’r-Rakîb Muthir Muhammed Hicr. 4 Cilt. Yemen: Merkezi Ehl-i Beyt’i-Dirâseti’l-İslâmiyyeti, 1424/2004. Eroğlu, Mehmet. “Hâkim el-Cüşemî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedi-si. 15/185-187. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
  • Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh. Mu‘cemu’l-buldân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1397/1977.
  • Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh. Mu‘cemu’l-üdebâ. thk. İhsân Abbâs. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1413/1993.
  • İbn Funduk, Ebû’l-Hasen Zâhîrüddîn Ali b. Zeyd el-Beyhâkî. Târîhu Beyhakî. thk. Yûsuf el-Hâdî. Dimeşk: Dâru İkra, 1424/2004.
  • İbn Hacer, Ebû’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Lisânü’l-mizân. thk. Selmân Abdül Fettâh el-Gudde. 10 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Matba‘ati’l-İslâmiyye, 1422/2002.
  • İbn Miftâh, Ebû’l-Hasen Abdullâh. el-Muntazau’l-muhtâr mine’l-gaysi’l-midrâr el-ma‘rûf bi şerhi’l-ezhâr. 10 Cilt. Beyrut: Mektebetü’t-Türâsi’l-İslâmî, 2. Basım, 1435/2014.
  • İbn Tağriberdî, Cemâleddîn Ebûl-Mehâsin Yûsuf b. Tağriberdî el-Atabekî. en-Nücûmu’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kâhire. 16 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1352/1933.
  • İbn Tâvûs, Radıyyüddîn Alî b. Mûsâ b. Ca‘fer b. Tâvûs. Sa‘dü’s-su’ûd li’n-nufûs. thk. Merkezü’l-Ebhâs ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye. Kum: Mektebetü’l-‘A’lâmi’l-İslâmî, 1422/2001.
  • İbn Teymiyye, Ebû’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm. Mukaddimetü fî usûli’t- tefsîr. thk. Adnân Zerzûr. b.y.: y.y., 2. Basım, 1392/1972.
  • İbn Teymiyye, Ebû’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm. Minhâcuhu’s-sünneti’n- nebeviyye. thk. Muhammed Reşâd Sâlim. 9 Cilt. b.y.: y.y., 1406/1986.
  • İbnü’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân, el-Muntezam fî târîhi’l-mülûk ve’l- ümem. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ-Mustafâ Ab-dülkâdir Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1995.
  • İbnü’l-İmâd, Ebû’l-Felâh Abdülhay b. el-İmâd el-Hanbelî. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbârî men zeheb. thk. Abdülkâdir el-Arnâvût-Muhammed el-Arnâvût 10 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1410/1989.
  • İbnü’n-Nedîm, Muhammed b. Ebî Ya‘kûb. el-Fihrist. thk. Rıdâ Teceddüd. 2 Cilt. b.y.: y.y., ts.
  • İbnü’l-Murtazâ, Mehdî-Lidînillâh Ahmed b. Yahyâ. Tabakâtü’l-Mu‘tezile. thk. Susanna Diwald Wilzer. Beyrut: y.y., 1380/1961.
  • Kâdî Abdülcebbâr, Ebû’l-Hasen Kâdî Abdülcebbâr b. Ahmed el-Hemedânî. Şerhu’l-usûli’l- hamse. thk. Abdülkerîm Osmân. Kahire: Mektebetü’l-Vehmiyye, 3. Basım, 1416/1996.
  • Kâdî Abdülcebbâr, Ebû’l-Hasen Kâdî Abdülcebbâr b. Ahmed el-Hemedânî. Fadlu’l-i‘tizâl ve tabakâtü’l-Mu‘tezile. thk. Fuâd Seyyid. Beyrut: Dâru’l-Fârâbî, 1439/2007.
  • Kâdî Abdülcebbâr, Ebû’l-Hasen Kâdî Abdülcebbâr b. Ahmed el-Hemedânî. el-Muğnî. thk. Hıdr Muhammed Nebhâ. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1433/2012.
  • Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemu kabâili’l-arabi’l-kadîme ve’l-hadîse. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1417/1997.
  • Kıftî, Ebû’l-Hasen Cemâlüddîn Alî b. Yûsuf. İnbâhu’r-ruvât. thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhîm. Kahire-Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî-Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfeti, 1406/1987.
  • Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddîn Abdülkâdir Hanefî. Cevâhiru’l-mudiyye fî tabakâtü’l- Hanefiyye. thk. Abdülfettâh Muhammed el-Hulvî. 5 Cilt. Ka-hire: Dâru Hicr, 2. Basım, 1413/1993.
  • Malatî, Ebû’l-Hüseyin Muhammed b. Ahmed. et-Tenbîh ve’r-red alâ ehli’l-ehvâ ve’l-bid‘â. thk. S. Dedering. Beyrut: el-Ma’hedu’l-Almânî li’l-Ebhâsi’ş-Şerkıyye, 1430/2009.
  • Muhammed Tâhir, Mevlânâ. Neylü’s-sâirîn fî tabakâti’l-müfessirîn. Pakistan: Dâru’l- Kur’ân . 3. Basım, 1421/2000.
  • Müeyyid-Billah, İbrâhîm b. el-Kâsım el-İmâm. Tabakâtü’z-Zeydiyyeti’l-kübrâ. thk. Abdüsselâm b. Abbâsi’l- Vecihî. Ammân: Müessesetü’l-İmâmü Zeyd b. Alî es-Sekâfî, 1421/2001.
  • Nebhâ, Hıdr Muhammed. Mevsûatü tefâsîri’l-Mu‘tezileti tefsîru Ebî Bekr el-Esamm thk. Rıdvân Seyyîd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1428/2007.
  • Sâbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Hilâl el-Kâtib. Ahbâru’l-eimmeti’z-Zeydiyye. Beyrut: Dâru’n- Neşr, 1407/1987. Safedî, Salâhuddîn Halîl b. Aybeg. el-Vâfî bi’l-vefeyât, thk. Ahmed el-Arnâvûd-Türkî Mustafâ. 29 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1420/2000.
  • Sâlimî, Abdurrahmân Süleymân. “Mukaddime”. et-Tehzîb fi’t-tefsîr. mlf. Kâdî Ebû Sa‘d el- Muhsin b. Muhammed b. Kerâme el-Hâkim el-Cüşemî. 1/41. Beyrut-Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye-Dâru’l-Kütübi’l-Lübnâniyye. 1440/2019.
  • Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr, el-Ensâb. thk. Ab-durrahmân b. Yahyâ el-Muâlimî el-Yemânî. 13 Cilt. Kahire: el-Fûrûku’l-Hadîseti lit’-tibâati ve’n- nüşûr, 1397/1977.
  • Subhî, Ahmed Mahmûd. Fî ilmi’l-kelâm, “Zeydiyye”. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l- Arabiyye, 3. Basım, 1411/1991.
  • Sübkî, Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî. Tabkâtü’ş-Şâfi’iyyeti’l-kübrâ. thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî-Abdülfettâh Muhammed el-Hulvî. b.y.: Dâru’l-Ahyâi’l- Kütübi’l-Arabiyyeti, ts.
  • Sünbül, Cemal. Mu‘tezilî Müfessir Hâkim el-Cüşemî ve et-Tehzîb fi’t-Tefsîr Adlı Eserinin Tefsir Literatüründeki Yeri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
  • Süyûtî, Ebû’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân. Tabakâtü’l-müfessirîn. thk. Alî Muhammed Umeyr. Kahire: Mektebetü Vehbiyye, 1396/1976.
  • Tabatabâî, Hüseyin el-Müderrisî. “Mukaddime”. Risâletü iblîs ilâ ihvânihî menâhîs, mlf. Kâdî Ebû Sa‘d el-Muhsin b. Muhammed b. Kerâme el-Hâkim el-Cüşemî. 1/9. New York: Elmer Holmes Bobst Library, 1406/1986.
  • Tahrânî, Âgā Büzürg-i. ez-Zeri‘a ilâ tesânîfi’ş-Şi’a. 25 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Advâ, 1403/1983.
  • Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kur,ân. thk. Âgā Büzürg-i Tahrânî. 9 Cilt. Beyrut: İhyâu’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
  • Vecihî, Abdüsselâm b. Abbâs. A‘lâmu’l-müellifîne’z-Zeydiyye. 2 Cilt. San‘a: Mü-essesetü’l-İmâmü Zeyd b. Alî es-Sekâfî, 2. Basım, 1439/2018.
  • Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyretü a‘lâmi’n-nübelâ, thk. Şuayb el-Arnaûd, Ekrem el-Bûsî. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 11. Basım, 1417/1996.
  • Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Tezkiratü’l-huffâz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts. Zerzûr, Adnân. el-Hâkim el-Cüşemî ve menhecuhû fî tefsîri’l-Kur’ân. Beyrut: Mü-essesetü’r Risâle, 1398/1971.
  • Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn. el-‘A‘lâm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmi’l-Malâyîn, 15. Basım, 1422/2002.
Toplam 47 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Tefsir
Bölüm Araştırma Makaleleri
Yazarlar

Halil Sarı 0000-0003-3887-3504

Yayımlanma Tarihi 31 Aralık 2023
Gönderilme Tarihi 23 Temmuz 2023
Yayımlandığı Sayı Yıl 2023 Sayı: 20

Kaynak Göster

ISNAD Sarı, Halil. “Hâkim El-Cüşemî’nin Et-Tehzîb Fi’t-Tefsîr Adlı Eserinde Mu‘tezilî Müfessir Ve Kelâmcıların Görüş Ve Yorumları”. İlahiyat Araştırmaları Dergisi 20 (Aralık 2023), 1-45.
 Kapak Resmi İndir