Şehirle Özdeşleşen Estetik Tavır: XV. Yüzyıl Osmanlı Tezhip Sanatında “İstanbul Üslûbu”

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 1, 64 - 95, 31.12.2023

Gülnihal Küpeli

Öz

Bu makalede, Sultan II. Bâyezîd dönemi Osmanlı tezhip sanatı ana hatlarıyla
tasvir edilmekte ve XV. yüzyılın sonlarına doğru bu alanda geliştirilen
yeni bir üslûp incelenmektedir. Söz konusu üslûp, tarafımızdan “İstanbul Üslûbu”
olarak tanımlanacaktır. Makalenin amacı doğrultusunda, önce İstanbul
Üslûbu’nun oluşum serüvenine şahitlik eden Baba Nakkaş, Timûrî–Herat,
Türkmen ve Naif üslûp hakkındaki bilgileri özetleyecek ve ardından bu yeni
bezeme tarzının özelliklerini irdeleyeceğiz. Değerlendirmelerimiz, Nakkaş
Hasan b. Abdullah’ın imzalı eserleri bağlamında gerçekleştirilecek olup; üslûbun
özgün yönleri bu eserlerin renk, desen, motif ve tasarım niteliklerinden
hareketle belirlenecektir. Söz konusu değerlendirmeler sonucunda, İstanbul
Üslûbu’nun bilhassa Fatih Sultan Mehmed döneminde hazırlanan eserlerin
çeşitliliğinden beslendiği ve Sultan II. Bâyezîd döneminde kendi estetik dilini
oluşturduğu ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı kitap sanatları, tezhip, İslam estetiği, İstanbul üslûbu, II. Bâyezîd, Hasan b. Abdullah

Aesthetic Attitude Identified with the City: “İstanbul Style” in the 15th Century Ottoman Illumination Art

Öz

In this article the main lines of Ottoman illumination art in the
period of Sultan Bāyezīd II is described, and a new style developed in this art
toward the end of the 15th century is examined. This style will be defined by
us as “İstanbul Style”. In accordance with the aim of the article, we will summarize
some information on Baba Naqqash, Timurid–Herat, Turkman and
Naif styles which witnessed the formation of the İstanbul Style, and then will
examine the features of this new illumination style. Our evaluations will be
realized in the context of Naqqash Hasan b. Abdullah’s signed works, and
the original aspects of the style will be determined by the color, pattern, motif
and design qualities of these works. As a result of these evaluations, it will be
shown that the “İstanbul Style” was nourished by the diversity of the art works
of the reign of Sultan Mehmed the Conqueror and created its own aesthetic
language during the period of Sultan Bāyezīd II.

Anahtar Kelimeler

Ottoman arts of the book, illumination, Islamic aesthetics, İstanbul style, Bāyezīd II, Hasan b. Abdullah.

Kaynakça

• 1400. Yılında Kur’ân–ı Kerim. kür. Ali Serkander Demirkol, ed. Sevgi Kutluay, Müjde Unustası. İstanbul: Antik A.Ş. Kültür Yayınları, 2010.
• Alparslan, Ali. Osmanlı Hat Sanatı Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999.
• Aşıcı, Seher. “Kitap Dostu bir Sultan Fatih”. Hat ve Tezhip Sanatı. ed. Ali Rıza Özcan. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2009, 301–319.
• Atasoy, Nurhan v.dğr. İpek Osmanlı Dokuma Sanatı. İstanbul: Türk Ekonomi Bankası İletişim ve Yayınları, 2001.
• el–Begavî, Hüseyin b. Mes’ud. Mesâbîhu’s–sünne. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, III. Ahmed, nr. 278.
• Derman, Uğur M. Doksandokuz İstanbul Mushaf. İstanbul: Türk Petrol Vakfı, 2010.
• Derman, Uğur M. Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi Hat Koleksiyonundan Seçmeler. İstanbul: AKSOY Matbaacılık, 2002.
• Derman, Uğur M. Türk Hat Sanatından Seçmeler. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 2017.
• Doğanay, Aziz. “Tezyinat”. TDV İslam Ansiklopedisi. 41/79–83. Ankara, 2012.
• Doğanay, Aziz. Osmanlı Tezyinatı Klasik Devir İstanbul Hanedan Türbeleri (1522– 1604). İstanbul: Klasik Yayınları, 2011.
• Ettinghausen, Richard. “Manuscript Illumination”. A Survey of Persian Art from Prehistoric Times to the Present. ed. Arthur Upham Pope. 5/1937,1974. Tahran: Soroush Press, 1977.
• Hüsrev–i Dihlevî. Divan. Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, nr. 3946. İBK. Muallim Cevdet Yazmaları, nr. 0.71.
• İpşirli, Mehmet. “Çelebi”. TDV İslam Ansiklopedisi. 8/259. Ankara, 1993.
• Kazan, Hilal. XVI. Asırda Sarayın Sanatı Himayesi. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültürünü Araştırma Vakfı, 2010.