III. Selim Dönemi Fırkateyn İnşa Faaliyetleri

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 1, 41 - 58, 05.02.2024

Şenay Kocakaplan

Öz

1770 tarihli Çeşme Vak’ası sonrası Osmanlı donanması neredeyse tamamen yok edildi. Bu olaydan sonra yeni ve güçlü bir donanma kurmak amacıyla Osmanlı tersanelerinde modernizasyon çalışmalarına başlandı. Bu çalışmalar sırasında fırkateyn gemilerinin inşa edilmeye başlandıkları görülmektedir. Avrupa’da ortaya çıkan ve Osmanlı donanmasında kalyondan sonra ikinci en büyük savaş gemisi olma özelliğine sahip olan fırkateynler, küçük ve ince bir yapıya sahip olduklarından dolayı birçok hizmette kullanılmışlardır. Fırkateynlerin başlıca önemli görevleri ana donanma için gözcülük yapmak, devletin kıyı kesimlerini korumak ve erzak taşımaktı. Bu makalede, Sultan III. Selim döneminde yoğun bir şekilde inşa edilmelerinden dolayı bu dönem özelinde fırkateyn inşa çalışmaları incelenmeye çalışılmıştır. Çeşitli arşiv kayıtlarının sunduğu bilgiler ışığında özellikle fırkateyn inşasında maliyet-süre, fırkateyn inşa edilen tersaneler ve inşa sırasında çalışan işçiler üzerinde durulmuştur. Konuyla ilgili mevcut literatür taranmış olup yer yer bu kaynaklara da başvurulmuştur. Bunun yanında bahsedilen konular hakkında derli toplu bilgiler sunmak amacıyla arşiv kayıtlarından çıkarılan bilgiler, makalede tablolar halinde verilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

III. Selim, Fırkateyn, Gemi İnşası, Tersane, Taşra.

Kaynakça

• ARŞİV BELGELERİ
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (Osmanlı Arşivi)
• Ali Emiri Selim III Belgeleri (AE.SSLM.III.) 99:6002; 99:6005; 99:6012; 128:7806; 400:23081.
• Cevdet Bahriye (C. BH.) 6:254; 6:286; 17:826; 18:898; 20:988; 21:1028; 24:1117; 24:1158; 28:1345; 32:1548; 34:1603; 40:1866; 46:2170; 50:2359; 58:2717; 61:2900; 62:2913; 91:4352; 95:4559; 111:5381; 112:5413; 119:5794; 133:6465; 164:7750; 190:8912; 195:9167; 211:9861; 219:1097; 225:10465; 226:10503; 230:10692; 240:1139; 250:11563; 266:12256; 272:12561.
• Baş Muhasebe Defterleri (D.BŞM.d.) 6282; 6690.
• Baş Muhasebe Tersane Eminliği Defterleri (D.BŞM.TRE.d.) 15190; 15243; 15245; 15262; 15331; 15368; 15378; 15393; 15409; 15448. Hatt-ı Hümayun (HAT.) 1401:56507.
• Aydın, Y. A. (2007). Osmanlı denizciliği 1700-1779 (Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Bostan, İ. (2006). Beylikten İmparatorluğa Osmanlı denizciliği. Kitap Yayınevi.
• Boudriot, J. (1995). The history of the french frigate 1650-1850. Jean Boudriot Publication.
• Braudel, F. (1990). Akdeniz ve Akdeniz dünyası (C. 2., M. A. Kılıçbay, çev.). Eren Yayıncılık.
• Depe, E. (2017). 18. yy’da taşra tezgahlarında kalyon inşa organizasyonu (Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Düzcü, L. (2017). Yelkenliden buharlıya geçişte Osmanlı denizciliği (1827-1853). Doğu Kütüphanesi Yayınları.
• Emecen, F. M. (2003). Limni. TDV İslam Ansiklopedisi.
• Erkal, M. (1991). Arşın. TDV İslam Ansiklopedisi.
• Gardiner, R. (2012). The sailing frigate a history in ship models. Pen and Sword Press.
• Göyünç, N. (1999). Hüseyin Paşa, Küçük. TDV İslam Ansiklopedisi.
• Henderson, J. (1994). The frigates. Leo Cooper.
• İnalcık, H. (1992). Bursa. TDV İslam Ansiklopedisi.
• Kaçar, M. (2008). Tersane hendeshanesi’nden bahriye mektebi’ne mühendishane-i bahr-i hümayun. Osmanlı Bilim Araştırmaları, 9(1-2), 51–77.
• Karahan, A. (2017). Cezayirli Gazi Hasan Paşa’nın hayatı ve faaliyetleri (1714?-1790) (Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Karal, E. Z. (1941). Selim III. devrinde Osmanlı bahriyesi hakkında vesikalar. Tarih Vesikaları Dergisi, 1(3), 203–211.
• Kocakaplan, Ş. (2023). III. Selim dönemi Osmanlı tersanelerinde fırkateyn İnşası (Yüksek lisans tezi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ Raif Efendi, M. (1988). Osmanlı imparatorluğu’nda yeni nizamların cedveli (A. Terzioğlu, çev., H. Hatemi, haz.). Turing ve Otomobil Kurumu Yayınevi.
• Nutki, S. (1918). Kamus-ı bahri. Matbaa-i Bahri.
• Örenç, A. F. (2001). Yakın dönem tarihimizde Rodos adası (Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Özlü, Z. (2006). XVIII. ve XIX. yüzyılda Göynük’te fiyatlar. Bilig Dergisi, 39, 127–162.
• Sami, Ş. (1978). Kamus-ı Türki. Çağrı Yayınları.
• Shaw, S. J. (2008). Eski ve yeni arasında sultan III. Selim yönetiminde Osmanlı imparatorluğu (H. Güldü, çev.). Melisa Matbaacılık.
• Solak, M. (2018). Sırpların hapsettiği tarih: Osmanlı İmparatorluğu’na karşı Hırvat askeri sınır bölgesi’nin örgütlenmesi (1553-1664). (Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Taş, M. (2020). 18. yüzyılda Tuna donanması ve donatımı. Turkish Studies, 15(2), 1399–1418.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı tarihi. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Zorlu, T. (2014). Osmanlı ve modernleşme III. Selim dönemi Osmanlı denizciliği. Timaş Yayınları.