TEKNOLOJİK DÖNÜŞÜMLER VE YENİ ÇAĞ DİNSELLİKLERİ

Yıl 2024, Sayı: 12, 71 - 100, 30.04.2024

Kübra Arslan

https://doi.org/10.54557/karataysad.1448758

Öz

Gelişen teknolojilerin toplumsal hayat üzerindeki etkileri geniş bir inceleme alanı imkânı sunmaktadır. Sanayi Devrimi’nden bu yana makinelerin hayatımızdaki yeri yadsınamaz ölçüde artmaktayken toplumun yapıtaşlarından birini oluşturan kurumlardan din de değişen ve dönüşen anlam dünyalarıyla sosyal değişme serüveninde bu etkiden nasibini almaktadır. Bu düşüncelerden hareketle teknolojik gelişmeler bağlamında, dinin insan yaşamı üzerindeki belirleyiciliğinin geri planda kaldığı söylenebilmektedir. Sekülerleşme hareketleri doğrultusunda cemaat bazlı toplu dinî ibadetlerin/dinî ritüellerin yerini bireysel inanç ve ritüellere bıraktığı; içinde bulunduğumuz dünyayı ve ölümden sonraki hayatı anlamaya ve açıklamaya yönelik çabaların ruhani/manevi birtakım açıklamalar yerine bilimsel ve teknolojik rasyonel kimi yanıtlar bulduğu günümüz dünyasında artık dinin bireyselleşmesinden ve yeni çağ inançlarının ortaya çıkmasından da söz etmek mümkündür. Dinî kimliklerin bu şekilde sanal düzlemde akışkan bir hâl kazanması dolayısıyla dinin geleceğine yönelik birtakım soru ve sorunlar gündeme getirilerek bu çalışma içerisinde tartışmaya açılmaktadır. Bu kapsamda çalışmanın amacı ise, modernleşmenin bir uzantısı olarak da değerlendirilen sekülerleşme ekseninde teknolojik dönüşümlerle uyumlu olarak dinin sanal düzlemde geçirdiği simgesel dönüşümleri ele almaktır. Bu incelemeler yapılırken klasik ve çağdaş kuramcıların din üzerine olan yorumlarından hareket edilmiş olup çalışmada söz konusu çerçevede oluşturulmuş olan yerli ve yabancı literatüre dayalı olarak mesele çok boyutlu bir şekilde irdelenmiştir. Değerlendirmeler sonucunda görülmektedir ki dinler ve dinî birtakım ritüeller teknolojik değişim ve dönüşümler sonrası farklı formlarda varlıklarını sürdürürken dünyayı anlama ve açıklama çabalarına kaynaklık etmeye devam etmektedir. Ancak bu süreçte simgesel bir inşa sürecinden geçmekte ve ortaya teknolojik bir dinsellik modeli çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Akışkan Kimlik, Dindarlık, Sekülerleşme, Sanal Din, Tekno-din

Technological Transformations and New Age Religiosity

Öz

The effects of developing technologies on social life offer a wide field of research. Since the Industrial Revolution, the place of machines in our lives has been increasing undeniably, while religion, one of the phenomenon that constitute one of the building blocks of society, has its share of this effect in the adventure of social change with its changing and transforming worlds of meaning. Based on these considerations, it can be said that in the context of technological developments, the determining role of religion in human life has receded into the background. It is also possible to talk about the individualization of religion and the emergence of new age beliefs in today's world, where congregation-based collective religious worship/religious rituals have been replaced by individual beliefs and rituals in line with secularization movements; where efforts to understand and explain the world we live in and life after death have found some scientific and technological rational answers instead of spiritual explanations. Due to the fact that religious identities have become fluid on the virtual plane in this way, some questions and problems regarding the future of religion are brought to the agenda and opened to discussion in this study. In this context, the aim of the study is to examine the symbolic transformations that religion has undergone on the virtual plane in accordance with technological transformations in the axis of secularization, which is also considered as an extension of modernization. While making these examinations, the interpretations of classical and contemporary theorists on religion have been taken into consideration and the issue has been examined in a multidimensional way based on the domestic and foreign literature created within the framework of the study. As a result of the evaluations, it is seen that while religions and religious rituals continue to exist in different forms after technological changes and transformations, they continue to be a source of efforts to understand and explain the world. However, in this process, they go through a symbolic construction process and a technological model of religiosity emerges.

Anahtar Kelimeler

Fluid Identity, Religiosity, Secularization, Virtual Religion, Techno-religion

Kaynakça

• Akgül, M. (2017), “Dijitalleşme ve Din”, Marife, 17/2, 191-207.
• Akın, M. (2019). “Boşlukların Tanrı’sı” İfadesi ve Kelâmî Açıdan Değerlendirilmesi. Bilimname, 2019(37), 661-684.
• Akkaş, İ. (2012). Sanal Cemaatler, İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Malatya.
• Althusser, L. (2000). İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları, (Çev. Yusuf Alp ve Mahmut Özışık), İletişim Yayınları: İstanbul.
• Arslan, M. (2006). Değişim Sürecinde Yeni Dindarlık Formları: Yeni Çağ İnanışları Örneği, Değerler Eğitimi Dergisi, 4/(11), 9-25.
• Baudrillard, J. (2008). Simgesel Değiş Tokuş ve Ölüm, (Çev. O. Adanır), Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi: İstanbul.
• Bauman, Z. (2017). Akışkan Modernite. (Çev. Sinan Okan Çavuş), Can Sanat Yayınları: İstanbul.
• Bellah, R. N. (2002). “Din ile Sosyal Bilim Arasında”, (çev. A. Köse) Sekülerizm Sorgulanıyor, Ufuk Kitapları: İstanbul.
• Berger, P. L. (2000). Kutsal Şemsiye, Dinin Sosyolojik Teorisinin Ana Unsurları, (çev. A. Coşkun), Rağbet Yayınları: İstanbul.
• Bucuka, Y. (2022). “Dini Brikolaj: Dini Bağlılıkta Yeni Bir Form”. Din Sosyolojisi Araştırmaları 2/3 (Ekim/October), s. 117-132.
• Castells, M. (1999). “Information technology, globalization and social development”. Discussion Paper No. 114. Geneva: United Nations Research Institute for Social Development.
• Cengiz, K., Küçükural, Ö. ve Gür, H. (2021). Türkiye’de Spiritüel Arayışlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çelik, H. (2019). Eleştirel Yaklaşım Bağlamında Teknoloji ve Hegemonya İlişkisini Tartışmak. Yeni Medya, (7), 20-33.
• Çoştu, Y. (2017). Toplumsallaşma ve dindarlık. Saarbrücken: LAP Lambert Academic Publishing.
• Çuhadar, M. (2021). Postmodernizm, Dijitalleşme ve Hibrit Dindarlık. Tevilat 2/1, 67-88, https://doi.org/10.53352/tevilat.994404.
• Cumaoğlu, U., & Özbey, A. Ü. (2024). Yeni Bir Tekno-Din Olarak Dataizm. Mecmua (17), 70-80. https://doi.org/10.32579/mecmua.1410423.
• Dağ, Ahmet (2020). Transhümanizm: İnsan ve Dünyanın Dönüşümü, Ankara: Elis Yayınları.
• Darende, Ö. F. (2018). Sekülerleşme: Süregelen Model. Antakiyat, 1(1), 127-135.
• Dereli, M. D. (2019). Dinî kimliklerin siber uzamda akışkanlaşması. İnsan ve Toplum, 9(1), 85-116.
• Diyanethaber, (2022). “Dijital Dinin Yeni Görünümleri”, https://www.diyanethaber.com.tr/dijital-dinin-yeni-gorunumleri. Erişim Tarihi: 12/12/2023.
• Durkheim, E. (2005). Dini Hayatın İlkel Biçimleri, (Çev. F. Aydın), Ataç Yayınları: İstanbul.
• Eken, M. (2021). Çevrim içi dindarlık: M neslinin inanç pratikleri. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 269 s.
• Ertit, V. (2013). Sekülerleşme Teorisi, Muhafazakâr Düşünce Dergisi 37(3), 207-229.
• Ertit, V. (2020). Sosyolojinin Kurucu Figürlerinde Din. Akademik Hassasiyetler, 7(14), 1-35.
• Euronews, (2019). “Japonya’da 400 Yıllık Tapınakta Görev Yapan Robot Rahibe Büyük İlgi”, https://tr.euronews.com/2019/08/15/japonya-da-400-yillik-tapinakta-gorev-yapan-rahip-robota-buyuk-ilgi, Erişim Tarihi: 12/12/2023.
• Freud, S. (2012). Totem ve Tabu, (Çev. Niyazi Berkes), Arya Yayıncılık: İstanbul.
• Giddens, A. (2010). Modernliğin Sonuçları, (çev. Erşil Kuşdil), Ayrıntı Yayınları: Ankara.
• Güvendi, T. (2008). Geleneksel yapının kırılma sürecinde dindarlık (Oğuzeli örneği), Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Isparta.
• Haberli, M. (2019). Dijital Çağda Din ve Dindarlığın Dönüşümü. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi (MEDİAD), 2(2), s. 307-315.
• Harari, Y. N. (2017). Homo Deus: Yarının Kısa Bir Tarihi, Kolektif Kitap: İstanbul.
• Horkheimer, M. ve Adorno, T. (1995). Aydınlanmanın Diyalektiği: Felsefi Fragmanlar, Kabalcı Yayınevi: İstanbul.
• Huntington, P. S. (2020). Medeniyetler Çatışması, (der. Murat Yılmaz), Vadi Yayınları: Ankara.
• Işıklı, Ş. ve Gökbayrak, H. (2022). Dijital Din Teorisi: Dijital Din Geleneksel Dine Karşı, (içinde) Yapay Zekâ, Transhümanizm ve Din, Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Diyanet İşleri Başkanlığı, 2021, 105-145.
• Kanık, C. (2017). Batı’da Ortaya Çıkan Yeni Dinî Hareketlere Genel Bir Bakış. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(17), 177-188.
• Kayseri, Z. (2019). Sosyal Medya Vaizliği: Amerika ve Türkiye Örneği. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Din Sosyolojisi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi: İstanbul.
• Kızılgeçit, M. & Yeşilyurt, M. & Ertugay, R. & Çinici, M. (ed.). (2021). Yapay Zekâ, Transhümanizm ve Din. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kruzweil, R. (2018). İnsanlık 2.0: Tekilliğe Doğru Biyolojisini Aşan İnsan, (Çev. Mine Şengel), Alfa Yayınları: İstanbul.
• Léger, D., ve Halil A. (2014). “Sekülerleşme, Gelenek ve Dindarlığın Yeni Şekilleri: Bazı Teorik Öneriler”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, no. 26 (January 2014). https://doi.org/10.15370/muifd.19389.
• Manafov, R. (2022). “Dinsel Düşüncenin Rasyonelleşme İmkânı ve Zorlukları”. Dini Araştırmalar 25/63, 649-670. http://doi.org.10.15745/da.1181538.
• Marcuse, H. (2010). Tek Boyutlu İnsan: İleri İşleyim Toplumunun İdeolojisi Üzerine İncelemeler, (Çev.: Aziz Yardımlı), İstanbul: İdea.
• Neiman, C. ve Goldman, E. (1999). Ölümden Sonra Yaşam. (Çev. G. Şen) Doğan Kitap Yayınları: İstanbul.
• Nietzsche, F. (1999). Böyle Buyurdu Zerdüşt. (Çev. A. Turan Oflazoğlu) Asa Yayınları: Bursa.
• O’Gieblyn, M. (2023). Tanrı, İnsan, Hayvan, Makine. (Çev. Filiz Sarıalioğlu), Altın Kitaplar: İstanbul.
• Özdemir, N. (2022). Türkiye’de Spiritüel Arayışlar. Olgu Sosyoloji Dergisi, 1(2), 84-86.
• Özgen, M. (2021). Antropolojide Din ve Ritüel. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 14(36), 1304-1316.
• Özkan, A. R. (2006). Kıyamet tarikatları: Yeni dini hareketler. IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Özyurt, C. (2014). Marx’ta Yanılsama ve İdeoloji Olarak Din. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(2), 207-240.
• Repstad, P. ve Furseth, I. (2020). Din Sosyolojisine Giriş, (çev. İhsan Çağçıoğlu ve Halil Aydınalp), Atıf Yayınları: Ankara.
• Siegel, N. P. (2012). Dünya Dinleri ve İktidar. (Çev. Selin Dingiloğlu), Yordam Kitap: Ankara.
• Stannard, R. (2002). 21. Yüzyıl İçin Tanrı: Büyük Patlamadan Evrime, Freud’dan Yapay Zekaya Tanrı ve Bilim. (Çev. Şaban Ali Düzgün), Fol Kitap: Ankara.
• Şahin, İ. (2019). Ritüelden İnanca Sembolik Bir Yapılanma: Online Alevi Topluluklar. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi (MEDİAD), 2(1), s. 7-28.
• Şallı, A. (2017). Modernlik, Gelenek ve Din İlişkisi: Bir Modernleşme Kuramı Eleştirisi. Kırıkkale İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 2(4), 55-82.
• Tunçay, E. (2023). Dördüncü Sanayi Devrimi: Yeni Bir İdeoloji. 4. BOYUT Medya ve Kültürel Çalışmalar Dergisi, (22), 127-147.
• Uluç, Ö. (2006). Yeni dini hareketler, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İlahiyat Anabilim Dalı, Din Sosyolojisi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi: İstanbul.
• Vassaf, G. (2023). Cennetin Dibi: Modern Zamanlarda Eğlencelik Hayat, İletişim Yayınları: Ankara.
• Weber, M. (2012). Din Sosyolojisi. (Çev. Latif Boyacı), Yarın: İstanbul.
• Yenen, İ. (2022). Klasik Sosyal Kuram ve Din: Karl Marx ve Emile Durkheim’ın Din Yaklaşımları. Uluslararası Sosyal Bilimler ve Eğitim Dergisi, 4(7), 745-758.
• Yılmaz, S. (2014). Sanal Din: Tarihsel, Kuramsal ve Pratik Boyutlarıyla İnternet ve Din. Journal of History Culture and Art Research, 3(2), 237-241.