OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN HABSBURG SINIR BÖLGESİNDE BARUT ÜRETİM POLİTİKASI (1567-1574)

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 6, 283 - 294, 30.12.2018

Mehmet Solak

https://doi.org/10.31765/karen.505952

Öz

Osmanlı
İmparatorluğu’nun Macaristan topraklarında -özellikle 15. yüzyılda- sürekli
olarak toprak kazanımları elde etmesine paralel olarak, çekirdek eyaletlerden
uzakta olan sınır bölgelerindeki kalelerin savunması için gerekli askeri
mühimmatın sağlanması gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bu mühimmatın başında gelen
ve Balkanlarda her türlü ulaşım imkânına sahip iki büyük merkez Budin ve
Temeşvar’da üretilen barut, Habsburglara karşı oluşturulan sınır savunma
sistemlerinin güvenliği açısından çok önemliydi. Osmanlıların yerel barut
üretim politikası savaş buhranına karşı verilen faydacı bir yönetim tarzını da
yansıtmaktadır. Bu çalışmada barut teknolojisinin yayılımının doğası göz önüne
alınarak, 16. yüzyılın II. yarısında Habsburglara karşı oluşturulan iki sınır
bölgesi olan Temeşvar ve Budin ölçeğinde, yerel barut üretiminin ve
lojistiğinin detayları ele alınmış; Osmanlı’nın barut tarihinin geçmişine uygun
bir şekilde, sınır bölgesindeki yerel barut üretiminin evrimi ve sonuçlarına
katkı sağlamak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Barut, Güherçile, Top, Kale, Budin, Temeşvar

Kaynakça

• A. Yayımlanmış ve Yayımlanmamış Arşiv Kayıtları Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (1996), 12 Numaralı Mühimme Defteri. Ankara: Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (1999), 7 Numaralı Mühimme Defteri, Ankara: Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları. BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi), Bâb-ı Asafi {Divân-ı Hümâyûn Defterleri, Mühimme Defterleri (A.{DVNSMHM.d…) B. İnternet Kaynakları “Islam Grčki”, Leksikografski Zavod Miroslav Krleža/Hrvatska Enciklopedija: http://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=27929 “Islam Latinski”, Leksikografski Zavod Miroslav Krleža/Hrvatska Enciklopedija: http://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=27931 C. Diğer Kaynaklar ÁGOSTON Gábor (2017a), “Osmanlı’da Top, Tüfek ve Tabur”, Osmanlı’da Ateşli Silahlar ve Askeri Devrim Tartışmaları, (Çev. ve Yay. Haz. Kahraman Şakul), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 147-168. ________, (2003), “Avrupa’da Osmanlı Savaşları 1453-1826”, Top, Tüfek ve Süngü: Yeniçağda Savaş Sanatı 1453-1815, (Ed. Jeremy Black), (Çev. Yavuz Alogan), İstanbul: Kitap Yayınevi, 128-153. ________, (2017b), “”En Kuvvetli” İmparatorluk: Osmanlı Esnekliği ve Askeri Kudret”, Osmanlı’da Ateşli Silahlar ve Askeri Devrim Tartışmaları, (Çev. ve Yay. Haz. Kahraman Şakul), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 3-29. ________, (2017c), “15. ve 17. Yüzyıllarda Osmanlı Topçuluğu ve Avrupa Askeri Teknolojisi”, Osmanlı’da Ateşli Silahlar ve Askeri Devrim Tartışmaları, (Çev. ve Yay. Haz. Kahraman Şakul), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 115-146. ________, (2017d), “16. Yüzyılda Macaristan’da Osmanlı Barut Üretimi: Budin Baruthanesi”, Osmanlı’da Ateşli Silahlar ve Askeri Devrim Tartışmaları, (Çev. ve Yay. Haz. Kahraman Şakul), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 221-232. ________, (2017e), “Ateşli Silahlar ve Askeri Uyarlama: Osmanlılar ve “Askeri Devrim””, Osmanlı’da Ateşli Silahlar ve Askeri Devrim Tartışmaları, (Çev. ve Yay. Haz. Kahraman Şakul), Kahraman Şakul, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 45-84. ________, (2017f), “İnsicamsız Tarih Yazımı ve İslami Askeri Teknoloji: Avrupa Askeri Devrimi Tartışmaları ve Osmanlılar”, Osmanlı’da Ateşli Silahlar ve Askeri Devrim Tartışmaları, (Çev. ve Yay. Haz. Kahraman Şakul), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 31-44. ________, (2017g), “Memnu Emtia: Osmanlı-İngiliz Savaş Malzemeleri Ticareti ve Bağımlılık Teorisi”, Osmanlı’da Ateşli Silahlar ve Askeri Devrim Tartışmaları, (Çev. ve Yay. Haz. Kahraman Şakul), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 189-202. ________, (2017h), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Harp Sanayisi ve Barut Teknolojisi (1450-1700)”, Osmanlı’da Ateşli Silahlar ve Askeri Devrim Tartışmaları, (Çev. ve Yay. Haz. Kahraman Şakul), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 169-188. ________, (2017ı), “Sultanın Ordusu İçin Barut: 16. ve 17. Yüzyılların Macaristan Seferlerinde Osmanlı Ordusuna Yapılan Barut Sevkiyatı Hakkında Yeni Kaynaklar”, Osmanlı’da Ateşli Silahlar ve Askeri Devrim Tartışmaları, (Çev. ve Yay. Haz. Kahraman Şakul), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 203-220. AKGÜNDÜZ, Ahmet (1990), Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahliller, C. I-II, İstanbul: Fey Vakfı Yayınları. AYDÜZ, Salim (2006), Tophâne-i Âmire ve Top Döküm Teknolojisi, Ankara: Türk Tarih Kurumu. BAŠ, Angelos (2003), “Šajkarstvo na Slovenskem”, Traditiones, 32 (1), 21-27. Cambridge Savaş Tarihi, (Haz. Geoffrey Parker), çev. Füsun Tayanç-Tunç Tayanç, 2. bs., İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014. CİPOLLA, Carlo M. (1965), Guns and Sails in the Early Phase of European Expansion, 1400-1700, London: Collins. CROSBY, Alfred W. (2003), Ateş Etmek: Tarihte Fırlatma Teknolojisi, (Çev. Aybek Görey), İstanbul: Kitap Yayınevi. HALE, John Rigby (1985), War and Society in Renaissance Europe, 1420-1620, London: Palgrave Macmillan. HODGSON, Marshall G. S. (1974), The Venture of Islam: Conscience and History in a World Civilization, Vol. 3, Chicago: The University of Chicago Press. İNCE, Yunus (2011), “Kârhâneden Baruthâneye Karaman Eyaleti’nde Güherçile Üretimi (18.-19. Yüzyıllarda)”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, XIII (I), 11-30. KALLEK, Cengiz (2007), “Okka”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XXXIII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 338-339. KHAN, Iqtidar Alam (2004), Gunpowder and Firearms, Warfare in Medieval India, New York: Oxford University Press. KÜTÜKOĞLU, Mübahat S. (2018), Osmanlı’nın Sosyo- Kültürel ve İktisâdî Yapısı, Ankara: Türk Tarih Kurumu. MCNEİLL, William Hardy (1989), The Age of Gunpowder Empires, 1450-1800, Washington:American Historical Association. OMAN, Charles William Chadwick (2002), Ok, Balta ve Mancınık: Ortaçağda Savaş Sanatı 378-1515, (Çev. İsmail Yavuz Alogan), İstanbul: Kitap Yayınevi. ORHONLU, Cengiz (1970), Osmanlı Tarihine Aid Belgeler, Telhisler (1597-1607), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. STREUSAND, Douglas E. (2011), Islamic Gunpowder Empires: Ottomans, Safavids, and Mughals, Boulder: Westview Press. UYAR, Mesut ve J. Erickson, Edward (2014), Osmanlı Askeri Tarihi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (2011), Osmanlı Tarihi, C. II, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 10. Baskı. WORTH, Richard (2003), Gunpowder: Transforming Power of Technology, Philadelphia: Chelsea House Publishers.