OSMANLI DEVLETİ’NDE MODERN HAPİSHANE SÜRECİNE GEÇİŞTE GEREDE HAPİSHANESİ

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 17, 85 - 96, 31.03.2023

Ahmet Ercivan

https://doi.org/10.31765/karen.1183897

Öz

Avrupa’da modern hapishane sisteminin ortaya çıkışı 16. yüzyıla kadar uzanırken, Osmanlı Devleti’nde ancak 19. yüzyılın ortalarında bu mümkün olabilmiştir. Birçok toplumda ceza başlangıçta fiziki olarak verilirken zamanla bu cezalar kişisel hürriyeti kısıtlayıcı cezalara dönüşmüştür. Bununla birlikte cezalandırmalar toplumların kültürel yapısına göre ve gelişmişlik düzeyine göre farklılık göstermiştir. İlk Türk devletlerinde de başlangıçta bedene yönelik cezalar verilirken zamanla hapis cezaları uygulanmaya başlamıştır. İlk modern hapishanelerin ise önce Avrupa’da daha sonra Amerika’da ortaya çıktığı görülmektedir. Benzer şekilde Osmanlı Devleti’nde 19. yüzyılın ortalarına kadar suçlularla ilgili olarak verilen cezalar bedene yönelik iken Tanzimat ile birlikte hürriyeti kısıtlayıcı hapis cezalarına dönüşmüştür. Osmanlı hapishanelerinin genel bir değerlendirmesi yapıldığında pek çok fiziki noksanlıklar göze çarpmaktadır. Aslında imparatorluğun son dönemde yaşadığı sıkıntıların yansımasını kurumların genelinde olduğu gibi hapishaneler özelinde de görmek mümkündür. 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başı Osmanlı Devleti’nin pek çok savaşla uğraşmak zorunda kaldığı bir dönemdir. Bütün bu olumsuz etkenlerin yanı sıra ekonomik sıkıntılar ile birlikte salgın hastalıklar da devleti ve toplumu olumsuz bir şekilde etkilemiştir. Asayişsizlik olaylarının artmasıyla birlikte hapishane nüfuslarının da artışa geçtiği görülmektedir. Zaman zaman çıkarılan af kanunlarıyla hapishanelerdeki mahkûm nüfusu azaltılarak, fiziki noksanlıklar giderilmeye çalışılmıştır. Bütün bunlara rağmen 19. yüzyılın ikinci yarısı ceza hukukunda önemli değişikliklerin yapıldığı bir dönem olarak dikkati celp etmektedir. Bu çalışmada Osmanlı hapishanelerinin genel bir değerlendirmesi yapılarak, Gerede kazasında bulunan erkek ve kadın hapishanesinin durumu incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hapishane, Ceza Kanunu, Mahkûm, Gerede

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Dahiliye Nezâreti Mebani-i Emiriye ve Hapishaneler Müdüriyeti (DH. MB. HPS.)
• Dahiliye Nezâreti AMebani-i Emiriye ve Hapishaneler Müdüriyeti Müteferrik Evrakı (DH. MB. HPS. M.)
• Maliye Nezâreti Emlak-i Emiriye Müdüriyeti (ML. EEM.)
• Dahiliye Mektubi Kalemi (Dh.MKT.)
• Akman, Mehmet (2004), Osmanlı Devleti’nde Ceza Yargılaması, İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Arslan, Recep (2019), “20. Yüzyılın Başlarında Devrek Hapishanesi”,Turkish Studies Historical Analysis, 14/4, 735-748.
• Arslan, Recep (2020), “20. Yüzyılın Başlarında Osmanlı Hapishaneleri: Bartın Hapishanesi Örneği”, Belgi Dergisi, 2/19, 2116-2140.
• Barkan, Ömer Lütfi (1986), “Türk Hukuk Tarihine Giriş”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 14, 1-15.
• Bilirli, Tahir (2018), “20 Yüzyılın Başlarında Osmanlı Hapishaneleri: Yozgat Örneği”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (SBAD), 13/2, 71-96.
• Bingöl, Sedat (2004), Tanzimat Devrinde Osmanlı’da Yargı Reformu, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Bozkurt, Nurgül (2012), “20. Yüzyıl Başlarında Kütahya Hapishanesinin Genel Durumu”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5/21, 261-277.
• Bozkurt, Gülnihal (1996), Batı Hukuku’nun Türkiye’de Benimsenmesi Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Resepsiyon Süreci (1839-1939), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Demirbaş, Timur (2018), Hürriyeti Bağlayıcı Cezaların ve Cezaevlerinin Evrimi, Hapishane Kitabı, (Ed. Emine Gürsoy Naskali-Hilal Oytun Altun), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Demirkol, Kurtuluş (2012), II. Meşrutiyet Döneminde Edirne Vilayeti Hapishaneleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demiryürek, Halim (2019), Osmanlı Hapishaneleri (1913-1914), İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı.
• Ercivan, Ahmet (2022), Tanzimat’tan Meşrutiyet’e Gerede, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Bolu: Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Cin ve Akgündüz (1990), Türk-İslam Hukuk Tarihi, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Develioğlu, Ferit (1992), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• Ekinci, Ekrem Buğra (2004), Osmanlı Mahkemeleri, İstanbul: Arı Sanat Yayınevi.
• Foucault, Michel (2006), Hapishanenin Doğuşu, Çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Ankara: İmge Kitabevi.
• Gönüllü, Ali Rıza (2011), “Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Isparta Hapishanesi (1867-1920)”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 29, 349-392.
• Hanilçe, Murat ve Şeyhoğlu, Ersin (2020), “Osmanlı Devleti’nde Bir Ceza İnfaz Kurumu Olarak Hapishaneler ve Kadınlar”, Stratejik Araştırmalar Dergisi, 4/2, 406-436.
• Kılınç, Ahmet (2015), “Osmanlı Devleti’nde Kürek Cezasının Hukuki Tahlili”, Belleten, C. LXXIX, 285, 531-556.
• Konca, GÜROL, Akşit, Ahmet (2009), İsmail Kemal Bey’in Hatıratı. (Çev. Adnan İsmailoğulları, Rubin Hoxha),İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Parlakoğlu, Gizem (2018), II. Abdülhamit Dönemi Hapishanelerinin Genel Özellikleri ve Uygulamaları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mardin: T.C. Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
• Sami, Şemseddin (2018), Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• Sezer, Cemal (2021), “Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Bolu Sancağında Hapishaneler”, Tarih ve Günce Dergisi, 9, 277-310.
• Şen, Ömer (2007), Osmanlı’da Mahkûm Olmak, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Tanış, Cihat (2018), “Osmanlı Devleti’nde Hapishane Islahatı: Muş Hapishanesi Örneği (1908-1914)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11/57,141- 146.
• Tekin, Saadet ve Özkeş, Sevilay (2008), “Cumhuriyet Öncesi Türkiye’de Hapishane Sorunu”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi,VII/16-17, 187-203.
• Temel, Mehmet (2009), “XX. Yüzyılın Başlarında Menteşe Sancağı Hapishaneleri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 26, 109-135.
• Türkkan, Hakan (2020), “XX. Yüzyıl Başlarında Gerede Hapishanesi”, Belgi Dergisi, 2/20, 2823-2840.
• Ünlü, Mucize (2010), “Tanzimat Sonrasında Balkanlardan Karadeniz’e Sürgünler”, History Studies, 2/2, 305-320.
• Üçok, Mumcu ve Bozkurt (1996), Türk Hukuk Tarihi, İstanbul: Turhan Kitabevi.
• Yıldız, Gültekin (2012), Mapusâne Osmanlı Hapishanelerinin Kuruluş Serüveni (1839-1908), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Yıldız, Özgür (2015), “Osmanlı Hapishaneleri Üzerine Bir Değerlendirme: Karesi Örneği”, Akademik Bakış Dergisi, 9/17, 91-111.
• Yılmaz, Metin (2001), “İslam Tarihinin İlk Üç Asrında Hapishanelere ve Mahkumların Durumlarına İnsan Hakları Bağlamında Genel Bir Bakış”, Ondokuzmayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12/13, 539-551.