ERKEN DEMİR ÇAĞ’DA PASİN OVASI’NDA ÖNEMLİ BİR DİAUEHİ ÜLKESİ: BALTULHİ

Yıl 2023, Sayı: 32, 779 - 814, 19.12.2023

Yavuz Günaşdı İshak Küçükyıldız

https://doi.org/10.56597/kausbed.1296581

Öz

Tarih boyunca birçok toplumun iskân ettiği ve bazı toplumların ise geçiş güzergâhında yer almış olan Pasin Ovası, birçok antik yazarın da eserlerine konu olmuştur. MÖ XIII. yüzyıldan itibaren bölgede çeşitli yerel beylikler hâkimiyet kurmuştur. Bunların en önemlilerinden biri de hakkında Asur ve Urartu yazıtlarından bilgi edinebildiğimiz Diauehi Krallığı’dır. Urartular, kuruluşunun ilk döneminden itibaren bölge ile ilgilenmeye başlayıp Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi’ne seferler yapmışlardır. Diauehi Bölgesi’ne, Urartu kralları Minua ve Argišti I’in seferler gerçekleştirdiğini yazıtlardan öğrenmekteyiz. Bu seferlerle ilgili bölgedeki yazıtlarda Diauehi’nin başkenti olarak gösterilen Şaşilu ve Kralı Utupurşi’den bahsedilmektedir. Yine yazıtlarda Diauehi Krallığı’na bağlı olan Şeşeti ülkesi, Zua, Haldiriulhi ve Baltulhi ülkelerinin adları zikredilmektedir.
Yukarı Aras Havzası içerisinde yer alan Pasin Ovası’nda yaklaşık 25 yıldır gerçekleştirmiş olduğumuz arkeolojik yüzey araştırmaları esnasında tespit ederek 2018 yılında geniş çaplı inceleme fırsatı bulduğumuz Baldızı köyü sınırlarında bulunan Karakale (Baldızı) Kalesi, Demir Çağ mimari özellikleri taşımasıyla dikkat çekmektedir. Bu çalışmayla yazıtlarla da ismi geçen Diauehi’ye bağlı Baltulhi ülkesinin şimdiye kadar tespit edilememiş olan merkezi ve yeri bölge tarihine kazandırılmıştır. Bu çalışmayla söz konusu kalenin Erken Demir Çağ’da yeri, önemi ve işlevi yeni teknolojik yöntemler kullanılarak açığa çıkarılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Diauehi, Urartu, Baltulhi, Kale, Demir Çağ.

A Significant Diauehi Country in the Pasin Plain in the Early Iron Age: Baltulhi

Öz

Pasin Plain, which has been on the transit route of nations throughout history, is a very important place where many ancient writers have made the subject of their works. Since the 13th century BC various local principalities have dominated the region. One of the most important of these is the Diauehi Kingdom, about which we can obtain information from Assyrian and Urartian inscriptions. Urartians started to be interested in the region from the first period of its establishment and made expeditions to the Northeast Anatolian Region. We learn from the inscriptions that the Urartian kings Minua and Argišti I made expeditions to the Diauehi Region. In the inscriptions in the region about these expeditions, Şaşilu and its King Utupurşi, which is shown as the capital of Diauehi, are mentioned. Again in the inscriptions, the names of the country of Sheşeti, Zua, Haldiriulhi and Baltulhi, which are affiliated to the Diauehi Kingdom, are mentioned.
Karakale (Baldızı) Castle, located within the borders of Baldızı village, which we found during the archaeological surveys we have carried out for about 25 years in the Pasin Plain, which is located in the Upper Arax Basin, and which we had the opportunity to examine extensively in 2018, draws attention with its Iron Age architectural features. With this study, the center and place of the Baltulhi country, which was connected to Diauehi, whose name was also mentioned with inscriptions, has been brought to the history of the region. With this study, the place, importance and function of the castle in question in the Early Iron Age will be tried to be revealed by using new technological methods.

Anahtar Kelimeler

Diauehi, Urartian, Baltulhi, Castle, Iron Age.

Kaynakça

• Arutyunyan, N. V. (1970). Biainili (Urartu). Jerevan.
• Arutyunyan, N. V. (1985). Toponomika Urartu (Churrity i Urarty I). Jerevan.
• Aydın, N. (1991). Güzelhisar Urartu kitabesi. Belleten 55/213. 323-329.
• Beckman, G.M. (1999). Hittite diplomatic texts (2nd ed.). Atlanta.
• Belli, O. (1982). Urartular. Anadolu uygarlıkları ansiklopedisi-I. İstanbul, 139-208.
• Belli, O. (1977). Urartular çağında Van bölgesi yol şebekesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Eskiçağ Tarihi Kürsüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Belli, O. (2000). Doğu Anadolu’da Urartu yol şebekesinin araştırılması, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932-1999), (ed. O. Belli), Ankara, s. 409-414.
• Belli, O. (2007). Urartu Krallığı döneminde Van Gölü'nün güneyinde demir madenciğinin gelişimi, II. Van Gölü Havzası Sempozyumu, 04-07 Eylül 2006 Bitlis, (ed. O. Belli), Ankara: Bitlis Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayını, s. 29-44.
• Bingöl, A. (2011). Urartu Devleti’nin kuruluş dönemi dış politikası, Prof. Dr. Mehmet ÖZSAİT ve Nesrin ÖZSAİT Armağanı, Ed. H. Şahin-E. Konyar-G.Ergin, İstanbul, 2011, 73-85
• Bingöl, A. (2013). Hurriler’in siyasi Organizasyonları. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. C. VI, S. 1, 115-133.
• Bozgun, Ş. (2020). Hititçe çiviyazılı belgelere göre Azzi-Hayaša’nın tarihi ve konumu. Erzincan Tarihi Cilt I. Erzincan, 395-411.
• Burney, C. A. & Lang, D. (1971). Marshal, The peoples of the hills. London.
• Burney, C. A. (1972). Urartian ırrigation works. Anatolian Studies XXII. 179- 186.
• Ceylan, A. (2015). Doğu Anadolu araştırmaları –II. Erzurum.
• Ceylan, A. & Özgül, O. (2017). Eski Çağ’da Iğdır kaleleri. Erzurum.
• Ceylan, A. (2008). Doğu Anadolu araştırmaları -I (Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır) (1998-2008). Güneş Vakfı Yayınları, Erzurum
• Ceylan, A. (2001). Sarıkamış, tarihi ve arkeolojik araştırmalar. Ankara.
• Ceylan, A. (2002). Yazılıtaş Horasan. Çağlayan Aras-I. Erzurum, 14-15.
• Ceylan, A. (2003). 2001 yılı Erzincan, Erzurum ve Kars illeri yüzey araştırmaları. 20. Araştırma Sonuçları Toplantısı 2. Ankara, 311-324.
• Ceylan, A. (2017). Yeni bulgular ışığında Kuzeydoğu Anadolu’da Diauehi krallığı ve Urartular. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 20. 517-568.
• Ceylan, A. & Günaşdı, Y. (2017). Erzurum ve çevresindeki Urartu yazıtlarının tarihi açıdan değerlendirilmesi. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi. c. I V, S. XIII, 313-350.
• Ceylan, A. & Günaşdı, Y. (2018). Erzurum’un Eskiçağ kaleleri Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Ceylan, A., Bingöl, A. & M. Karageçi (2018). Eskiçağ’da Kars kaleleri, Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Ceylan, A., Özgül, O., Ceylan, N., Üngör, İ. & Günaşdı, Y. (2019). 2017 yılı Erzincan-Erzurum illeri yüzey araştırmaları. 36. Araştırma Sonuçları Toplantısı-I. Ankara, 169-192.
• Ceylan, N. (2016). Pasin ovasının kuzeye açılan iki tarihi yolu. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/43, 656-671.
• Çilingiroğlu, A. (1994). Urartu Tarihi. İzmir.
• Luckenbill, D. D. (1926). Ancient records of Assyria and Babylonia I. Historical records of Assyria from the earliest times to Sargon II, Chicago.
• del Monte, G. F. & Tischler, J. (1978). Repertuar geographique des textes cuneiformes: Die Orts- und gewassernamen der Hethitischen texte. Wiesbaden.
• Diakonoff, I. (1984). The pre-history of Armenian people. Caravan Books New York.
• Kleiss, W. & Hauptmann, H. (1976). Topographische karte von Urartu. Berlin.
• Diakonoff, İ. & Kashkai, S. M. (1981). Geographical namse according to Urartian Texts. Wiesbaden.
• Dinçol, M. A. (1989). Yeni Urartu yazıtları ve yazıt parçaları. Anadolu Araştırmaları XI. 137- 139.
• Dumlu, A. & Bingöl, B. (2023). Erzurum/Aşkale Turaç kaleleri. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 12(1). 290-313.
• Erkmen, M. & Altunkaynak, G. (2017). 2016 yılı Alaybeyi höyük kazısı. 26. Müze Kurtarma Kazıları Sempozyumu. Hatay, 237-263.