YENİŞEHİR’DE (LARİSSA) OSMANLI VAKIFLARI VE EKMEKÇİZÂDE AHMED PAŞA VAKFI

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 2, 23 - 43, 01.07.2023

Yahya Koç

Öz

Yenişehir’de, akıncı ailesi Turhanoğluları ve diğer devlet ileri gelenlerinin kurdukları vakıflar şehrin sosyal ve ekonomik yapısına katkıda bulunmuş olup kültürel dokusunu çeşitlendirmiş ve sağlamlaştırmıştır. Ekmekçizâde Ahmed Paşa (ö.1618), I. Ahmed döneminde başdefterdarlık yapmış, defterdarlığı döneminde Rumeli’nin çeşitli şehirlerinde kurduğu vakıflarla toplumsal ve kültürel hayatı desteklemiş bir devlet adamıdır. Yunanistan’da Gümülcine ve Selanik’in yanı sıra Yenişehir’de; Bulgaristan Samakov’da kurduğu vakıflarla bu şehirlerde sosyal ve kültürel hayatın sürdürülmesinde önemli işlevlere sahip olan cami, mescit, medrese, imarethane ve zâviye gibi hayrî eserlerin finanse edilmesini sağlamıştır. Rumeli’ndeki bu hayrâtının yanı sıra, Edirne’de ve İstanbul’da inşa ettirmiş olduğu medrese, kervansaray ve sebiller Ahmed Paşa’nın diğer hayrî eserleri arasında sayılabilir. Bu çalışmada Ahmed Paşa’nın, günümüz Yunanistan’ının orta kısmında yer alan Tesalya’da bulunan ve Larissa adıyla anılan Yenişehir’de kurmuş olduğu vakfı üzerinde durulmuştur. Ahmed Paşa’nın, çeşitli gayrimenkuller ve bir miktar nakit ile tesis ettiği bu vakıf paşanın burada inşa ettirdiği Kâdiri Zâviyesinin ihtiyaçlarının karşılanmasını sağlamıştır. Ayrıca Yenişehir’de yaşayan ahalinin ve esnafın, ekonomik anlamda söz konusu vakfın imkanlarından yararlandığı anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlılar, Rumeli, vakıflar, Yenişehir, Ekmekçizâde Ahmed Paşa

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı, Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi (BOA)
• Cevdet Evkâf. (C. EV.): 31-1525; 517-26144.
• Cevdet Belediye. (C. BLD.): 116-5799.
• Ali Emiri IV. Mehmed. (AE. SMMD. IV): 100-11718.
• İbnülemin Vakıf. (İE. EV.): 3-329;17-1995.
• İbnülemin Tevcihat. (İE. TCT.): 25-2614.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü (VGM)
• Defter no: 625, 656, 667, 677, 692, 1168.
• TDV İslam Araştırmaları Merkezi (İsam), Kadı Sicilleri Arşivi (KSA)
• Tırhala Yenişehir-i Fener Vakıfları Muhasebe Sicil Defteri, no: 33.
• Yayınlanmış Kaynaklar Ahmed Bâdî Efendi. (2014). Riyâz-ı Belde-i Edirne, 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edirne’si (R. Gündoğdu & N. Adıgüzel, Çev.; C. 2/2). Trakya Üniversitesi.
• Ateş, H. (2009). Kuzey Marmara Sahilleri ve Ard Alanında Şehirleşmenin Tarihi Süreci: XVI.-XVII. Yüzyıllarda Tekirdağ ve Yöresi. İstanbul Üniversitesi.
• Berki, A. H. (1962). Hukukî ve Îçtîmaî Bakımdan Vakıf. Vakıflar Dergisi, 5, 9-13.
• Bulut, M. (Ed.). (2019). Osmanlı Dönemi Rumeli Para Vakıfları (C. 1). İstanbul Zaim Üniversitesi Yayınları.
• Çalış, H. (2007). Rakabe. İçinde DİA (C. 34, ss. 427-428). TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Değerli, A. (2017). Turahanzade Ömer ve Oğlu Hasan Bey’in Tırhala Sancağı’ndaki Vakıfları (1484-1881). Pamukkale University Journal of Social Sciences Institute, 2017(26), 12-31. https://doi.org/10.5505/pausbed.2017.79037
• Evliyâ Çelebi. (2011). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi—2, 7-10. Kitaplar, Dizin: C. II (M. S. Koz, Ed.). Yapı Kredi Kültür ve Sanat Yayıncılık.
• Eyice, S. (1994). Ekmekçizâde Ahmed Paşa Medresesi. İçinde DİA (C. 10, ss. 547-548). TDV Yayınları. https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/10/C10004032.pdf
• Genca, E. (2014). Osmanlı Hukukunda Vakıfların Denetimi (Evkaf-I Hümayun Nezareti). İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 72/1, 531-554.
• Halaçoğlu, Y. (1974). Teselya Yenişehiri ve Türk Eserleri Hakkında Bir Araştırma. Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 2-3, 89-100. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/12814
• Katib Çelebi. (2016). Fezleke [Osmanlı Tarihi (1000-1065/ 1591-1655)] I: C. I (Z. Aybicim, Ed.). Çamlıca Yayınevi.
• Kayapınar, L. (2005). Teselya Bölgesinin Fatihi Turan Bey Ailesi ve XV.-XVI. Yüzyıllardaki Hayır Kurumları. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(10), Article 10. https://doi.org/10.1161/AbantSbe.166
• Kılıç, A. (2014). Bir Osmanlı Akıncı Beyi Gazi Evrenos Bey. İthaki Yayınları . Kiel, M. (2013). Yenişehir. İçinde DİA (C. 43, ss. 473-476). TDV Yayınları. https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/43/C43014069.pdf
• Koç, M. (2004). Babilden Baleybelene: İlk Yapma Dil, İlk Kutsal Dil. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi, 5, 211-240.
• Mete, Z., & Oğuz, M. (2017). Balkanlar’da Osmanlı Vakıfları: Vakfiyeler, Yunanistan (H. Eren, Ed.; F. Bayat & S. Ünay, Çev.; C. 4). IRCICA.
• Naima, M. E. (2007). Tarih-i Na’ima: Ravzatü’I-Hüseyn fi Hulasati Ahbari’l-Hafikayn (M. İpşirli, Çev.; C. 1-4). TTK.
• Parlak, C. (2015). Gümülcine’de Kurulmuş Olan Defterdar Ahmed Efendi Vakfı (XVII-XVIII. Yüzyıllar). Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 5(10), 199-235.
• Parlak, C. (2019). Selanik Mevlevihânesi (Evkâfı ve Yönetim Sorunları). Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, V/2, 47-76.
• Peçevi İbrahim Efendi. (1982). Peçevi Tarihi (B. S. Baykal, Çev.; C. 2). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Sağırlı, A. (2000). Mehmed B. Mehmed Er-Rûmî (Edirneli)nin Nuhbetüt-Tevârih vel-Ahbârı ve Târîh-i Âl-i Osmanı (Metinleri, Tahlilleri). İstanbul Üniversitesi.
• Salakidis, G. (2011). 17. Yüzyılda Yenişehir-i Fenârlı Akçelizade el-Hac Ahmed Ağa’nın Nakit Vakfı ve Şehirdeki Meşhur Mevlevihane. Vakıflar Dergisi, 35, 61-79.
• Yazır, E. M. H. (2020). Osmanlı Vakıf Hukukuna Giriş: Ahkâm-ı Evkâf. Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Yediyıldız, B. (1986). Vakıf. İçinde İslam Ansiklopedisi (C. 13, s. 153-172). Milli Eğitim Basımevi.
• Yücel, E. (1968). Ekmekçizâde Ahmet Paşa Medresesi. Arkitekt, 38 (331), 132-134.