Rêzimana Zazakî ya Devoka Gimgimê

Yıl 2023, Sayı: 8, 147 - 151, 20.12.2023

Pınar Yıldız

Öz

Studies on the dialects of Zazaki (Kirmanjki) are very few, and those that do exist do not date back very far. It is often very difficult to distinguish between Zazaki (Kirmanjki) grammars and works on dialects and variety of Zazaki. Grammarians such as Malmîsanij (2015) and Munzur Çem (2003) introduce the characteristics of many dialects of Zaza in their books and provide examples from these different dialects. However, when we examine Zaza grammars, we see that authors usually limit their grammars to their own dialects or only to a specific dialect. Foreign authors, on the other hand, usually concentrate on the dialect of the region they work in. For example, Terry Todd titled his grammar book “A Grammar of Dimili Also Know Zaza” (1985), but when we examine the content of the grammar, we see that this work, which is called the grammar of Dimili, is only the grammar of the Çermik dialect. Ludwig Paul's doctoral thesis "Zazaki Grammatik und Versuch einer Dialektologie" (1998) is a more comprehensive work in terms of including different dialects. However, although Zazaki grammarians such as Hacî Ozkal (2019) and Serkan Oğur (2014) call their grammars the grammar of Zazaki, when we examine the content of these grammars, we see that they focus on a particular dialect. Dialectal studies in Zazaki are very important and in our opinion, calling these studies as dialectal studies will contribute more to this field. Because only through these dialect studies can we get to know each dialect of Zazaki better. İbrahim Bingöl's book “Rêzimana Zazakî ya Devoka Gimgimê” [Grammar of Zazaki of Gimgim’s Accent] is one of these dialect studies. In this work, Bingöl studied the Gimgim (Varto) dialect of Zazaki and tried to present the main characteristics of this dialect in many respects with the examples he presented. In this study, we will try to introduce and criticize this book of Bingöl.

Anahtar Kelimeler

Zazaki, Kirmanchi, Dimilî, Grammar of the Varto Dialect, Gımgım, Varto

Rêzimana Zazakî ya Devoka Gimgimê

Öz

Zazacanın (Kirmanckî) ağızları üzerine yapılan çalışmalar çok azdırlar ve mevcut çalışmalar da çok eski tarihlere dayanmamaktadırlar. Çoğu zaman Zazaca (Kirmanckî) gramerleri ve Zazacanın ağızları üzerine yapılan çalışmaları ayırt etmek çok zordur. Malmîsanij (2015) ve Munzur Çem (2003) gibi gramer yazarları kitaplarında birçok Zaza ağzınının özelliklerini tanıtıp bu farklı ağızlardan örnekler sunmuşlar fakat Zazaca gramerleri incelediğimizde yazarlar genellikle gramerlerini kendi ağızlarıyla ya da sadece belirli bir ağızla sınırlamaktadırlar. Yabancı yazarlar ise genellikle çalışmalarında çalıştıkları bölgenin ağzına yoğunlaşmışlardır. Örneğin Terry Todd gramer kitabını “A Grammar of Dimili Also Know Zaza” (1985) olarak adlandırmıştır fakat gramerin içeriğini incelediğimizde Dimilîcenin grameri olarak adlandırılan bu çalışmanın sadece Çermik ağzının grameri olduğunu görürüz. Ludwig Paul’un doktora tezi olan “Zazaki Grammatik und Versuch einer Dialektologie” (1998) adlı çalışma ise farklı ağızları barındırma açısından daha kapsamlı bir çalışmadır. Fakat Hacî Ozkal (2019) ve Serkan Oğur (2014) gibi Zazaca grameri yazan yazarlar gramerlerini Zazacanın grameri olarak adlandırmalarına rağmen bu gramerlerin içeriklerini incelediğimizde sözkonusu eserlerin daha çok belirli bir ağıza yoğunlaştıklarını görmekteyiz. Zazacada ağız çalışmaları ehemmiyet arz etmektedir ve kanaatimizce mezkur çalışmaların ağız çalışmaları olarak adlandırılmaları Kürt Dili sahasına daha çok katkı sağlayacaktır. Çünkü bu ağız çalışmalarının sayesinde ancak Zazacanın her bir ağzını daha iyi tanıyabiliriz. İbrahim Bingöl’ün “Rêzimana Zazakî ya Devoka Gimgimê” [Varto Ağzı Zazacasının Grameri] adlı kitabı da bu ağız çalışmalarından biridir. Bingöl bu çalışmasında Zazacanın Gimgim (Varto) ağzı üzerine çalışmıştır ve sunduğu örneklerle birçok açıdan bu ağzın temel karakteristik özelliklerini sunmaya çalışmıştır. Bu çalışmamızda Bingöl’ün bu kitabını tanıtıp tenkit etmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Zazaca, Kırmançça, Dimilîce, Varto Zazacasının Grameri, Gımgım, Varto

Rêzimana Zazakî ya Devoka Gimgimê

Öz

Xebatên ku li ser devokên zazakî hatine kirin pir hindik in û tarîxa wan lêkolînan jî pir kevn nîne. Di esasê xwe de ji hev cudakirina gramernivîsîna zazakî û xebatên devokî gelekî zehmet e. Gramernûsên wek Malmîsanij (2015) û Munzur Çem (2003) di gramerên xwe da li ser taybetmendiyên gelek devokên cuda sekinîne û ji van devokan nimûne pêşkêş kirine. Lê wextê ku em li gramerên zazakî dinêrin hema hema her nivîskar gramera xwe bêtir li gor qayîdeyên devoka xwe nivîsîye. Nivîskarên bîyanî jî bêtir devera ku çûne û lê xebitîne, ji xwe re kirine bingeh. Bo nimûne Terry Todd kitêba xwe wek “A Grammar of Dimili Also Know Zaza” (1985) bi nav kiriye lê wextê ku mirov li naveroka gramerê dinêre dibine ku ev tenê devoka Çêrmûgê ye, yanî bi giştî gramera zazakî nîne. Dîsa teza doktorayê ya Ludwig Paul a bi navê “Zazaki Grammatik und Versuch einer Dialektologie” (1998) bêtir nimûneyan dihewîne. Dîsa gramernûsên wek Hacî Ozkal (2019) û Serkan Oğur (2014) gramerên xwe wek gramerên zazakî bi nav bikin jî naveroka wan devokî ye. Li gor nêrîna me di zazakî de xebatên devokî gelek muhîm in û ev xebat wek xebatên devoki bên pênasekirin ji bo vî biwarî bêtir baş be. Bi xêra van xebatan bes em dikarin her yek devokên zazakî nas bikin. Pirtûka İbrahim Bingöl a bi navê “Rêzimana Zazakî ya Devoka Gimgimê” jî yek ji wan xebatan e ku li ser devoka Gimgimê xebitiye û bi gelek nimûneyan xwestiye ku taybetmendiyên sereke yên vê devokê derxîne. Lewma di vê nivîsarê de em ê li ser pirtûka Bingöl rawestin û krîtîka wê bikin.

Anahtar Kelimeler

zazakî, kirmanckî, dimilî, zazakiya devoka Gimgimê, Gimgim, Varto

Kaynakça

• Aksan, P. D. (2007). Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Arslan, İ. (2018). Zaza Dilinde Lehçe Farklılıkları; The Dialectological Differences Of Zaza Language. Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, 4(7), 51-66.
• Bingöl, İ. (2020). Rêzimana Zazakî ya Devoka Gimgimê. Îstanbul: Avesta.
• Chambers, J., & Trudgill, P. (2004). Dialectology (Cilt Second Edition). Cambridge: Cambridge University Press.
• Keskin, M. (2008). Thema: Zur dialektalen Gliederung des Zazaki. Frankfurt.
• Kırkan, A. (2019). Zazacanın Fonetik Açıdan İncelenmesi; Kuzey, Güney ve Merkez Zazacasının Karşılaştırılması. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kürt Dili ve Kültürü Anabilim Dalı, Teza doktorayê ya neçapkirî.
• Muhammed, H. (bê tarîx). Dengnasî di Kurdî de.
• Oğur, S. (2014). Zazakî / Kirmanckî Destûr (Gramer) Be Qesey Kerdene. İstanbul: Yazılama.
• Ozkal, H. (2019). Gramer û Raştnûştişê Kurdî / Kirdkî [Kirmanckî / Zazakî]. Ankara: J&J.
• Öpengin, E., & Haig, G. (October 2014). Regional variation in Kurmanji: A preliminary classification of dialects. Kurdish Studies, 2(2), 143 – 176.
• Paul, L. (1998). Zazaki Grammatik und Versuch einer Dialektologie. Beiträge zur Iranistik 18. Wiesbaden: Ludwig Reichert Verlag.
• Todd, T. L. (2008). A Grammar of Dimili Also Known As Zaza. Germany: Electronic Publication.