An Evaluation on the Kula Stream Bridge in the Context of Wooden Beam Bridges

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 1, 16 - 47, 09.05.2024

Pınar Gök Can Şakir Binan

Öz

The roads and bridges, which were first used by pedestrians and caravans, were arranged in a way to allow at first the passage of horse carriages, and later the passage of the heavy vehicles after the spread of motor vehicles over time. Bridges are a kind of constructions where new consumables and construction techniques are tried in a short time in order to meet these needs in the fastest and most economical way, they have become a mirror reflecting the technical development of humankind. Due to the fact that bridges are a type of structures where function is at the forefront, the ones that have completed their lifespan / do not meet the need have undergone rapid transformation. While most of the civil bridges at the beginning of the 20th century were wooden, this ratio has decreased to 2% even among the registered historical bridges today, and there isn’t a wooden bridge left in Thrace.

In this article, the Kula Bridge, which was built as a flat-tipped wooden bridge due to military needs on the Silivri-Çorlu road in the province of Istanbul in 1915 in Silivri district and whose superstructure was converted to reinforced concrete in the mid-20th century, was examined in situ, archive research was conducted together with similar examples built at the end of the 19th or the beginning of the 20th century, an evaluation was made on the conservation approach.

The aesthetic values of bridges have increased to the extent that success has been achieved in the design of bridges, but today, it is thought that bridges other than technological bridges have become standardized, where cost and function are generally prioritized and aesthetic concerns remain in the background. It is thought that repairing the largely destroyed Kula Stream Bridge and rebuilding its wooden sections could be beneficial in terms of showing a step in the aesthetic and technological development of bridges and creating diversity.

Anahtar Kelimeler

Kula Stream Bridge, Wooden Bridge Technology, Historical Bridges, 19th century-20th century, Silivri, Thrace.

Düz Atkılı Ahşap Köprüler Bağlamında Kula Deresi Köprüsü Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Başta yayalar ve kervanlar tarafından kullanılan yollar ve köprüler; zaman içerisinde önce at arabalarının, motorlu araçların keşfi ve yaygınlaşmasından sonra ise ağır vasıtaların geçişine imkân verecek şekilde düzenlenmiştir. Köprüler, bu ihtiyaçların en hızlı ve ekonomik şekilde karşılanabilmesi için yeni geliştirilen malzemelerin ve yapım tekniklerinin kısa sürede denendiği, insanoğlunun teknik gelişimini yansıtan bir ayna olmuştur. Aynı zamanda köprülerin, fonksiyonun ön planda olduğu bir yapı türü olması nedeniyle ömrünü tamamlayan/ihtiyaca cevap vermeyen köprüler hızla dönüştürülmüştür. 20. yüzyıl başında ülkemizdeki köprülerin büyük bir kısmı ahşap iken, günümüzde tescilli köprüler arasında dahi bu oran %2’ye düşmüş, Trakya’da ise hiç kalmamıştır.

Bu makalede, 1915 yılında İstanbul ili, Silivri ilçesinde, Silivri-Çorlu yolu üzerinde askerî ihtiyaçlar nedeniyle düz atkılı ahşap bir köprü olarak inşa edilen ve 20. yüzyıl ortalarında üst yapısı betonarmeye çevrilen Kula Deresi Köprüsü yerinde incelenmiş, arşiv araştırması yapılarak 19. yüzyıl sonu-20. yüzyıl başında inşa edilmiş benzer örneklerle birlikte ele alınmış ve koruma yaklaşımı üzerine bir değerlendirme yapılmıştır.

Köprülerin tasarımında yapısal ilerlemelerle başarı kazanıldığı ölçüde estetik değerleri artmıştır. Günümüzde ise teknolojik köprüler dışında kalan köprülerde, genellikle maliyet ve fonksiyonun öncelendiği, estetik kaygıların ikinci planda kaldığı bir tek tipleşmeye gidildiği düşünülmektedir. Büyük oranda yok olmuş Kula Deresi Köprüsü’nün onarılması ve ahşap bölümlerinin yeniden yapılmasının, köprülerin estetik ve teknolojik gelişiminde atlanan bir basamağı göstermesi ve çeşitlilik oluşturması açısından faydalı olabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kula Deresi Köprüsü, Ahşap Köprü Teknolojisi, Tarihi Köprüler, 19. yüzyıl-20. yüzyıl, Silivri, Trakya.

Kaynakça

• Modern Kaynaklar
• Ahunbay 2007 Ahunbay, Z., Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, YEM Yayın, 2007.
• Aksel 1994 Aksel, A., “Silivri İlçesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 6, İstanbul, 1994, 557-558.
• As 2006 As, E., Cumhuriyet Dönemi Ulaşım Politikaları (1923-1960), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir, 2006.
• Âşık Paşazade 2003 Âşık Paşazade, Osmanoğulları’nın Tarihi, Haz. Kemal Yavuz ve Yekta Saraç, K Kitaplığı, İstanbul, 2003.
• Aydın 2018 Aydın, R., “Mühendis Mehmed Ali Bey’in Avanos’taki Projeleri”, İSTEM, Sayı 32, Aralık 2018, 357-383. https://doi.org/10.31591/istem.464851.
• Batur 2009 Batur, A., “Geç Osmanlı Mimarlığında Betonarme Yapım Tekniği”, Mimarlıkta Malzeme, sayı 13, İstanbul, 2009, 39-44.
• Bayındırlık Bakanlığı 1948a Bayındırlık Bakanlığı Şose ve Köprüler Reisliği, Devlet Yolları Cetveli ve Haritası, 1948.
• Bayındırlık Bakanlığı 1948b Bayındırlık Bakanlığı Şose ve Köprüler Reisliği, Şehir Dışı Yolları Envanter Talimatnamesi. Ankara, 1948.
• Bayındırlık Bakanlığı 1948c Bayındırlık Bakanlığı Şose ve Köprüler Reisliği, Yol Programı, 1948.
• Bayındırlık Bakanlığı 1961 Bayındırlık Bakanlığı Karayolları Genel Müdürlüğü, 1948-1960 Karayolları Genel Müdürlüğü Çalışmaları Hakkında Rapor, 1961.
• Bayındırlık ve İskân Bakanlığı 1989 Bayındırlık ve İskân Bakanlığı Karayolları Genel Müdürlüğü, 1988 Yılı Sonu Devlet ve İl Yolları Köprü Envanteri, 1989.
• Bell 2008 Bell, C., Handbook 1, Timber Structures, Educational Materials for Designing and Testing of Timber Structures, 2008.
• Câvid 1998 Câvid, A., Hâdika-i Vekâyi, Haz. Adnan Baycar, TTK, Ankara, 1998.
• Çeçen 2002 Çeçen, K., “Köprü”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 26, Ankara, 2002, 252-255.
• Dâhiliye Vekâleti 1929 Dâhiliye Vekâleti Mahalli İşler Umum Müdürlüğü, Albüm: Vilayet-i Hususi İdareleri Faaliyetinden, 1928, 1929. Erişim adresi: https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/211962.
• Derinoğullu 2021 Derinoğullu, D. K., “Köprü Mühendisleri Olarak Roma Lejyonları: İmparatorluğun Doğu Sınırındaki Köprü Örnekleri Üzerinden Bir İnceleme”, MASROP E-Dergi, Sayı 2, Cilt 15, Kasım 2021, 1-11.
• Dirlik 2017 Dirlik, N., “Antik Dönemde Kemer ve Tonoz”, Tarih Okulu Dergisi, Sayı XXXII, Yıl 10, Aralık 2017, 815-846.
• Ekin 2002 Ekin, Ü., XVII.-XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Ulaşım ve İletim Örgütlenmesi Üzerine Bir Araştırma, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara, 2002.
• Ekin 2022 Ekin, Ü. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Ulaşım ve İletim Örgütlenmesi”, Kadim, Sayı: 3, 2022, 31-52. Doi: 10.54462/kadim.1075652.
• Karacan 2005 Karacan, Ö., Atatürk Döneminde Yapılan Karayolları, Barajlar ve Limanlar (1923-1938), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Anabilim Dalı, Ankara, 2005.
• Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma 1983 Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, Resmî Gazete, Sayı: 18113, 23 Temmuz 1983. Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/18113.pdf.
• Madran 2006 Madran, E. “Modern Mimarlık Ürünlerinin Belgelenmesi ve Korunması Süreci için Bazı Notlar”, Mimarlık Dergisi, Sayı: 332, 2006.
• Nafia Vekâleti 1933 Nafia Vekâleti, On Senede Türkiye Nafıası 1923-1933, İstanbul, 1933.
• Naumann 1991 Naumann, R., Eski Anadolu Mimarlığı, Çev. Beral Madra, Türk Tarih Kurumu, 4. Baskı, Ankara, 1991. Orman Amenajman Yönetmeliği 2008 Orman Amenajman Yönetmeliği, Resmî Gazete, Sayı: 26778, 5 Şubat 2008. Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2008/02/20080205-15.htm.
• Partov vd. 2016 Partov, D., Maslak, M., Ivanov, R., Petkov, M., Sergeev, D. ve Dimitrova, A. “The Development Of Wooden Bridges Through The Ages – A Review Of Selected Examples Of Heritage Objects. Bölüm 1: The Milestones”, Technical Transactions Civil Engineering, 2-B/2016, 93-105. Doi: 10.4467/2353737XCT.16.161.5772.
• Polat, Aydın Öksüz ve Tanış 2015 Polat, M., Aydın Öksüz, A. ve Tanış, M., “Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk 10 Yılında (1923 – 1933) Köprü Yapım Faaliyetlerinin İncelenmesi”, 3. Köprüler Viyadükler Sempozyumu, 08- 09-10 Mayıs 2015, İnşaat Mühendisleri Odası, Bursa Şubesi, 2015, 242-252.
• Tanyeli 2002 Tanyeli, G., “Türkiye Köprüleri”, Mühendislik ve Mimarlık Öyküleri, VIII, TMMOB, Ankara, 2002, 53-84. Tunç 1978 Tunç, G., Taş Köprülerimiz, Bayındırlık Bakanlığı Karayolları Genel Müdürlüğü, Ankara, 1978.
• Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı 2020 Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı Karayolları Genel Müdürlüğü, Tarihi Köprüler Restorasyon Uygulama Projesi Programı, 2020.
• Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı 2021 Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, Karayolları Genel Müdürlüğü, 1947-1959 Yıllarına Ait Türkiye Karayolları Haritaları, 2021.
• Yanmaz 2002 Yanmaz, A. M., Köprü Hidroliği. ODTÜ Geliştirme Vakfı, Ankara, 2002.
• Yılmaz, Fidan ve Apaydın 2017 Yılmaz, S., Fidan, M. ve Apaydın, N. “Türkiye'de Bulunan Tarihi Ahşap Köprülerin Yapım Sistemlerine Göre Sınıflandırılması”, Uluslararası Katılımlı 6. Tarihi Yapıların Korunması ve Güçlendirilmesi Sempozyumu, Trabzon, 2-4 Kasım 2017, 433-442.
• Zigdi Köprüsü 1935 “Zigdi Köprüsü”, Nafıa İşleri Mecmuası, Sene: 1, Sayı: 9, 9 Şubat 1935.
• Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi Kaynakları
• BCA.60-97-18 BCA.60-97-18. Balıkesir-Bursa yolu üzerinde bulunan ahşap Yayaköy köprüsünün ilk sırada yapılacak büyük köprüler arasına konulması, 24.12.1935.
• BCA.110-23-18: BCA.110-23-18 BCA.110-23-18: BCA.110-23-18. İlanı eksik yapılmış olan İstanbul-Ankara Yolu'nun İzmit-Bolu hududunda bulunan 4 ahşap köprünün onarım ihalesinin geçerli sayılması, 28.03.1946.
• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi Kaynakları
• BOA.BEO. 4026-301940-0 BOA.BEO. 4026-301940-0. Drina Nehri üzerindeki üç köprünün ahşap olarak inşası zaruri bulunduğuna ve gelecekte köprüler demire tahvil olunacağından ayaklarının kâgir olarak yapılmasına dair (Harbiye), H.26.04.1330 (M.14.04.1912).
• BOA.HRT h 02206 00001 BOA HRT h 02206 00001. Çatalca vilâyeti dâhilinde bulunan yolların mevkii ve uzunluklarını gösteren harita, H.29.12.1341.
• BOA.DH.İD./178-46-0 BOA.DH.İD./178-46-0. Çekmece-Çorlu yolu üzerindeki köprü inşaatında kullanılacak kerestelerin Podima'dan Silivri'ye nakli için Çatalca Mutasarrıflığının iki büyük mavna ile bir istimbot gönderilmesi talebi, H. 21.09.1332.
• BOA.DH.MKT./1530-77-0 BOA. DH.MKT./1530-77-0. Selden dolayı yıkılmış olan Cide kazası dâhilindeki köprünün kâgir olarak değil de ahşap olarak yeniden inşasına izin verilmesi, H.30.11.1305.
• BOA.DH.MKT./1591-51-0 BOA.DH.MKT./1591-51-0. Selden dolayı yıkılmış olan Cide kazası dâhilindeki köprünün kâgir olarak değil de ahşap olarak yeniden inşasına izin verilmesi, H.4.06.1306.
• BOA.DH.MKT./1595-19-0 BOA.DH.MKT./1595-19-0. Cide kazası ortasından geçen nehir üzerindeki köprünün yine ahşap olarak yeniden yapılması gerektiği, H.15.06.1306.
• BOA.DH.MKT./1599-27-0 BOA.DH.MKT./1599-27-0. Sık sık yıkıldığı ileri sürülerek kâgir olarak hükümetçe inşası ahali tarafından istenilen Cide'deki köprünün bu şekilde inşasına mevcut durumun müsait olmadığı, ayrıca ahşap olarak inşasının daha uygun olduğunun da Nafia Nezareti’nden bildirildiği, H.26.06.1306.
• BOA.DH.UMVM/73-7-0 BOA.DH.UMVM/73-7-0. Harp dolayısıyla Muğla-Aydın yolunun inşaatına ara verildiği, Menderes Nehri üzerine yapılan tahta köprünün ise harp sonrasında kâgir olarak yeniden inşa edileceği, H.13.02.1335 (M.09.12.1916).
• BOA.PLK-p-3146-0001,0002 BOA.PLK-p-3146-0001,0002. Kastamonu-Çankırı yolu üzerinde Koçhisar'da Devrez Çayı üzerine yeniden inşası düşünülen köprünün planı (EHT., Fr.), H-26-11-1305.
• BOA.PLK-p-3317-0001 BOA.PLK-p-3317-0001. Daday Çayı ve Kuruçay üzerine yapılacak köprülerin projesi (EHT.), tarihsiz.
• BOA.PLK-p-3380-0002 BOA.PLK-p-3380-0002. Betonarme köprü planı (Fr.), H.16.08.1331.
• BOA.PLK-p-3576-0005 BOA.PLK-p-3576-0005. Daday Çayı üzerine inşa olunacak köprünün plan ve resmi (EHT.), H.27.12.1308.
• BOA.PLK-p-3599-0001 BOA.PLK-p-3599-0001. Ahşab ve kârgir olarak yapılacak köprü planı (EHT.), H.19.07.1313.
• BOA.PLK-p-3742-0001 BOA.PLK-p-3742-0001. Çorlu-Silivri yolu üzerine yapılacak köprü inşaatını gösterir plan, tarihsiz.
• BOA.PLK.p./4202-0-0 BOA.PLK.p./4202-0-0. Silivri-Çorlu arasında yapılacak köprünün planı, H.02.12.1333.
• BOA.PLK.p-4297-0001 BOA.PLK.p-4297-0001. Çanta karyesinde yapılacak köprünün plan, H.09.08.1320.
• BOA.PLK.p-4532-0 BOA.PLK.p-4532-0. Ameli açıklığı sekiz metre olmayan ve yüksekliğinin kifayetsizliği sebebiyle kârgir kemerli olarak inşa edilemeyen köprüler için tatbik edilebilir numune makta-i arzani planları (EHT.), tarihsiz.
• BOA.PLK-p-6661-0003 BOA.PLK-p-6661-0003 Meriç Nehri üzerinde Dedeağaç demiryolu hattına yakın bir mevkide inşa edilen köprünün plân ve fotoğrafları, H.07.12.1306.
• BOA.PLK.p-6733-0002 BOA.PLK.p-6733-0002. Nevşehir-Ürgüb tariki üzerinde Kızılırmak üzerine inşa olunacak Avanos köprüsü planı (Y.PRK.UM 39/46) (E.H.T), H.13.02.1315.
• BOA.TFR.1.FTG.1-44 BOA.TFR.1.FTG.1-44. Karasu üzerinde inşa olunan yüz otuz yedi metre uzunluğundaki ahşap köprünün resmi, H.29.12.1323.
• Elektronik Kaynaklar
• Uzantı 1: https://www.gastearsivi.com/gazete/cumhuriyet/1935-10-30/8 “İki yıllık bayındırlık işleri”, Cumhuriyet Gazetesi, 30 Ekim 1935.
• Uzantı 2: https://samsun.ktb.gov.tr/TR-216919/tarihi-carsamba-koprusu.html Samsun İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, “Tarihi Çarşamba Köprüsü”, tarihsiz.
• Uzantı 3: https://twitter.com/hnagy52/status/1119095890969448448 Güney, H.N. [hnagy52]. Cumhuriyet öncesi Yeşilırmak üzerindeki ahşaptan yapma bu eski Çarşamba köprüsü uzun yıllar vatandaşların gelip geçmesine hizmet etmişti. Daha sonra Cumhuriyetin ilk yıllarında bu ahşap köprünün olduğu yere modern bir betonarme köprü yapılmıştı. O köprü fotoğrafları görülüyor. [Tweet], 19 Nisan 2019.
• Uzantı 4: https://tasova.gen.tr/bilinmeyen-tarihimiz-yemishan-koprusu/Pelitli, U. “Bilinmeyen tarihimiz: Yemişhan Köprüsü”, Taşova Gazetesi, 26 Kasım 2016.
• Uzantı 5: https://tr.pinterest.com/savabey/ta%C5%9Fova/savabey Bilinmeyen Tarihimiz: Yemişhan Köprüsü [pinterest/ Umut Pelitli].
• Uzantı 6: https://sehirharitasi.ibb.gov.tr
• Uzantı 7: https://www.tarimorman.gov.tr
• Uzantı 8: https://earth.google.com/web
• Uzantı 9: https://planaski.ibb.gov.tr
• Uzantı 10: https://cbs.ogm.gov.tr/vatandas
• Uzantı 11: http://www.eskiturkiye.net/2416/adapazari-sakarya-nehri-tavuklarkoprusu Eski Türkiye Fotoğrafları Arşivi, Adapazarı Sakarya Nehri Tavuklar Köprüsü, 2023.