OKULÖNCESİ ÇOCUKLARDA YAŞANAN SORUN DURUMLARI VE BU DURUMLARA YÖNELİK EBEVEYN TEPKİLERİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 33 - 52, 06.07.2023

Sümeyra Kılıç Muhammet Fatih Alkan

Öz

Bu çalışmanın amacı 36-72 ay arasındaki okul öncesi dönem çocuklarında belirlenen 18 sorun durumunun ebeveynleri tarafından gözlemlenme sıklığını ve bu durumlar karşısında verilen ebeveyn tepkilerini belirlemektir. Araştırmaya, 36-72 ayları arasında okul öncesi dönem içerisinde çocukları bulunan 175 ebeveyn katılmış, veriler araştırmacılar tarafından geliştirilen Sorun Durumları Anketi aracılığıyla toplanmıştır. Verilerin analizi sonucunda, ebeveynlerin çocuklarına ilişkin en fazla hareketlilik, inatçılık, hırçınlık, yemek yeme gibi konularda sorun durumları ile karşılaştığı belirlenmiştir. Diğer taraftan, ebeveynler izinsiz alma, tükürme ve ısırma, sözel saldırganlık, konuşma ve parmak emme gibi konularda en az sorun durumu ile karşılaştıklarını ifade etmiştir. Öfke içerikli davranışlar, vurma davranışı ve hareketliliğe ilişkin ebeveynler tarafından sorunlu olarak algılanan durumlar, anlamlı bir şekilde erkek çocuklarda daha sık gözlemlenmiştir. Ayrıca 49-60 ay çocuklarda uyku durumu ile ilgili sorunlar, ebeveynler tarafından 36-48 aylık çocuklara göre anlamlı bir şekilde daha sık belirtilmiştir. Ebeveynler tarafından sorun olarak görülen durumlar karşısında ebeveynlerin genellikle sakin davranışlar gösterdiği ve durumu anlamaya yönelik tepkiler verdikleri tespit edilmiştir. Verilen tepkilere ilişkin olarak durumu çözümlemeye odaklanan ve tedbir içerikli her tepkinin, sorun olarak algılanan durumları anlamaya ve kısa sürede çözümlemeye yardımcı olacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

sorun durumları, ebeveyn tepkileri, okul öncesi çocuklar

INVESTIGATION OF PROBLEMATIC SITUATIONS EXPERIENCED BY PRESCHOOLERS AND PARENTS’ REACTIONS TO THESE SITUATIONS

Öz

The purpose of this study is to reveal the frequency of pre-determined problematic situations by parents in 36-72 months old children and to determine parents’ reactions to these situations. 175 parents who had 36-72 months old children participated in this research, and data were collected using the Problematic Situations Questionnaire developed by the researchers. The analysis of the data revealed that parents observed problematic situations about issues related to overactivity, stubbornness, temper, eating, and anger most commonly. On the other hand, parents expressed that the least common problematic situations were about stealing, spitting and biting, verbal aggression, speaking problems, and thumb sucking. Situations including anger, hitting, and overactivity, which have been perceived as problematic by the parents, have been demonstrated significantly more often by boys than girls. Moreover, problematic situations about sleeping in 49-60 months old children have been reported significantly more frequently than 36-48 months old children. It was determined that parents remained calm and tried to understand the situation during problematic situations. It is considered that each behavior involving analysis of the situation and precaution regarding the reactions will help parents understand the problematic situations and solve them in a short time.

Anahtar Kelimeler

problematic situations, parents’ reactions, preschool children

Kaynakça

• Adler, A. (2021). Çocuk eğitimi (Çeviri K. Şipal). İstanbul: Say Yayınları.
• Achenbach, T.M. ve Rescorla, L.A. (2000). Manual for the ASEBA preschool forms & profiles. Burlington, VT: University of Vermont
• Alisinanoğlu, F. ve Kesicioğlu, O. S. (2010). Okul öncesi dönem çocuklarının davranış sorunlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Giresun ili örneği). Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 3(1), 93-110.
• Avcı, D., Tan Selçuk, K. ve Kaynak, S. (2019). Okul öncesi dönemdeki çocukların akran ilişkileri ve belirleyicileri. Güncel Pediatri, 17(1), 17-33.
• Aydoğmuş, K. (1995). Çocuklarda uyum ve davranış bozuklukları. H. Yavuzer (Ed.), Ana-baba okulu (141-156). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Balcıoğlu, İ. (2001). Şiddet ve toplum. İstanbul: Bilge Yayınları.
• Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action: a social cognitive theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
• Behar, L. B. (1977). The preschool behavior questionnaire. Journal of Abnormal Child Psychology, 5, 265-275.
• Bernedo, I. M., Salas, M. D., García-Martín, M. A. ve Fuentes, M. J. (2012). Teacher assessment of behavior problems in foster care children. Children and Youth Services Review, 34(4), 615-621.
• https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2011.12.003
• Bilgin Aydın, H. (2004). Çocuk ruh sağlığı. Ankara: Morpa Kültür Yayın.
• Björkqvist, K. (2018). Gender differences in aggression. Current Opinion in Psychology, 19, 39-42.
• Chang, L. (2003). Variable effects of children’s aggression, social withdrawal, and prosocial leadership as functions of teacher beliefs and behaviors. Child development, 74(2), 535-548. https://doi.org/10.1111/1467-8624.7402014
• Çağlar, D. (1977). Uyumsuz çocukların tanınması ve teşhisi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 10(1), 55-74.
• Çalışır, H., Özvurmaz, S., Tuğrul, E. ve Şahbaz, M. (2011). Annelerin tuvalet eğitimi sırasında kullandıkları yöntemler ile 1-4 yaş çocukların altlarını ıslatma durumları arasındaki ilişki. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 14(4), 17-24.
• Çetinkaya, B. (2004). Ruhsal açıdan sağlıklı aile sağlıklı çocuk. Ankara: Empati.
• De Atiles, J. T. R., Stegelin, D. A. ve Long, J. K. (1997). Biting behaviors among preschoolers: A review of the literature and survey of practitioners. Early Childhood Education Journal, 25, 101-105.
• Derman, M. T. ve Başal, H. A., (2013). Okulöncesi çocuklarında gözlenen davranış problemleri ile ailelerinin anne-baba tutumları arasındaki ilişki. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(1), 115-144.
• Dizman, H. ve Gürsoy, H., (2005). İlköğretim dördüncü ve beşinci sınıfa devam eden anne yoksunu olan ve olmayan çocukların saldırganlık eğilimleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 13(2), 437-446.
• Dizman, H. (2003). Anne-babası ile yaşayan ve anne yoksunu olan çocukların saldırganlık eğilimlerinin incelenmesi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Dursun, A. (2010). Okul öncesi dönemdeki çocukların davranış problemleriyle anne-baba tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Eke, K. (2018). 4-6 Yaş sosyal davranış ölçeğinin geliştirilmesi ve çocukların sosyal davranışları ile ebeveyn tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Erdogan, T., Serim-Yildiz, B., Burnham, J. J. ve Wind, S. A. (2023). Gender differences in children’s fears: A meta-analysis study. British Journal of Guidance & Counselling, 1-16. https://doi.org/10.1080/03069885.2022.2137463
• Equit, M., Pälmke, M., Becker, N., Moritz, A. M., Becker, S. ve von Gontard, A. (2013). Eating problems in young children–a population‐based study. Acta Paediatrica, 102(2), 149-155.
• Eratay, E. (2011). Okul öncesi çocuklarında davranış problemleri. Education Sciences, 6(3), 2347-2362.
• Ezgin, F. ve Dilmaç, B. (2018). Uyum ve davranış problemi gösteren çocukların ebeveynlerinin değer algılarına ilişkin görüşleri. Uluslararası Toplum Araştırma Dergisi, 15(8), 719-774.
• Friman, P. C. (2000). “Transitional objects” as establishing operations for thumb sucking: A case study. Journal of Applied Behavior Analysis, 33(4), 507-509.
• Gövsa, İ. A. (1999). Çocukta davranış gelişimi. İstanbul: Hayat Yayıncılık.
• Gözübüyük, N. (2015). Okul öncesi dönem çocuklarında davranış sorunlarının anne-baba tutumu ve öz-kontrol ile ilişkisinin incelenmesi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Adnan Menderes Üniversitesi.
• Grantham-McGregor, S., Cheung, Y. B., Cueto, S., Glewwe, P., Richter, L. ve Strupp, B. (2007). Developmental potential in the first 5 years for children in developing countries. The Lancet, 369, 60-70. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(07)60032-4
• Gravetter, F. J. ve Forzano, L. B. (2012). Research methods for the behavioral sciences (4th ed.). ABD: Wadsworth Cengage Learning.
• Hassoy, P. ve Çakıcı, M. (2012). Çocuklarda görülen davranış bozuklukları ile ilgili ailelerin bilgi düzeyleri ve tutumları. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27(Özel Sayı 2), 1-14.
• Hirsch, E., Davis, K., Cao, Z. ve Roy, A. K. (2022). Understanding phasic irritability: Anger and distress in children’s temper outbursts. Child Psychiatry & Human Development, 53(2), 317-329.
• Joo, Y. S., Magnuson, K., Duncan, G. J., Schindler, H. S., Yoshikawa, H. ve Ziol-Guest, K. M. (2020). What works in early childhood education programs?: A meta–analysis of preschool enhancement programs. Early Education and Development, 31(1), 1-26. https://doi.org/10.1080/10409289.2019.1624146
• Kanlıkılıçer, P. (2005). Okul öncesi davranış sorunları tarama ölçeği: Geçerlilik güvenirlik çalışması. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Marmara Üniversitesi.
• Kargı, E. ve Erkan, S. (2004). Okul öncesi dönem çocuklarının sorun davranışlarının incelenmesi (Ankara İli Örneği). Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 135-144.
• Kline, R. B. (2016). Principles and practice of structural equation modeling (4th ed.). New York: Guilford Publications.
• Korkut, F. (2002). İfade edici saldırganlık ölçeğinin (ISÖ) Türkçe’ye uyarlanması üzerine bir ön çalışma. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(23), 48-53.
• Lansford, J. E., Skinner, A. T., Sorbring, E., Di Giunta, L., Deater-Deckard, K., Dodge, K. A., Malone, P. S., Oburu, P., Pastorelli, C., Tapanya, S., Tirado, L. M., Zelli, A., Al-Hassan, S. M., Alampay, L. P., Bacchini, D., Bombi, A. S., Bornstein, M. H. ve Chang, L.(2012). Boys’ and girls’ relational and physical aggression in nine countries. Aggressive Behavior, 38(4), 298–308.
• Latouf, N. (2008). Parenting styles affecting the behavior of five-year olds. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi] University of South Africa.
• Lavoie, J., Wyman, J., Crossman, A. M. ve Talwar, V. (2018). Lie-telling as a mode of antisocial action: Children’s lies and behavior problems. Journal of Moral Education, 47(4), 432-450.
• Long, C. E., Gurka, M. J. ve Blackman, J. A. (2008). Family stress and children’s language and behavior problems: Results from the National Survey of Children’s Health. Topics in Early Childhood Special Education, 28(3), 148-157.
• McCoy, D. C., Peet, D. D., Ezzati, M., Danaei, G., Black, M. M., Sudfeld, C. R., Fawzi, W ve Fink, G. (2016). Early childhood developmental status in low-and middle-income countries: national, regional, and global prevalence estimates using predictive modeling. PloS medicine, 13(6), 1-18.
• MEB (2012). Aile ve tüketici hizmetleri- uyum problemleri. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
• Mete, M., Yetim, A., Gökçay, G. ve Alyanak, B. (2016). Okul öncesi dönemde tırnak koparma davranışına yaklaşım: Olgu sunumu. İstanbul Tıp Fakültesi Dergisi, 79(1), 46-50.
• Öz, İ. (2005). Çocukta uyum ve davranış bozuklukları. Ankara: Kök Yayıncılık.
• Özbey, S. (2010). Okul öncesi çocuklarda uyum ve davranış problemleriyle başa çıkmada ailenin rolü. Aile ve Toplum, 11(6), 9-18.
• Petermann, F. (2019). Early childhood and preschool age. Kindheit und Entwicklung, 28(1), 2-5. https://doi.org/10.1026/0942-5403/a000266
• Pişirir, N. (2020). Okul öncesi dönemden ilkokula geçişte öğretmenlerin karşılaştığı sorunların incelenmesi. İstanbul Aydın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(2), 307-324.
• Rogge, J-U. (2001). Kaosla nasıl başa çıkılır? (Çeviri İ. Gürün). İstanbul: Rota Yayınları.
• Snell, M. E., Berlin, R. A., Voorhees, M. D., Stanton-Chapman, T. L. ve Hadden, S. (2012). A survey of preschool staff concerning problem behavior and its prevention in Head Start classrooms. Journal of Positive Behavior Interventions, 14(2), 98-107.
• Smidts, D. P. ve Oosterlaan, J. (2007). How common are symptoms of ADHD in typically developing preschoolers? A study on prevalence rates and prenatal/demographic risk factors. Cortex, 43(6), 710-717.
• Stein, M. T. ve Zweiback, M. (2002). “Not listening, stubborn, and problems with sleeping”- Interpreting a parent’s concerns at a 3 year old’s health supervision visit. Journal of Developmental & Behavioral Pediatrics, 23(2), 20-25.
• Szwedowska, A. ve Antoszewska, J. (2009). Finger−sucking: causes, consequences and interceptive methods – literature review. Dental and Medical Problems, 46(3), 354–358.
• Thompson, J. A. ve Halberstadt, A. G. (2008). Children's accounts of sibling jealousy and their implicit theories about relationships. Social Development, 17(3), 488-511.
• Ural, O. ve Ramazan, O. (2007). Türkiye’de okul öncesi eğitimin dünü ve bugünü. S. Özdemir, H. Bacanlı ve M. Sözer (Ed.), Türkiye’de okul öncesi eğitim ve ilköğretim sistemi temel sorunlar ve çözüm önerileri (23-73). Ankara: Türk Eğitim Derneği
• Uysal, H. ve Dinçer, Ç. (2013). Okul öncesi dönemde karşılaşılan fiziksel ve ilişkisel saldırganlığın bazı değişkenler açısından incelenmesi. Eğitim ve Bilim Dergisi, 38(169), 328-345.
• Wang, L., Dang, R., Bai, Y., Zhang, S., Liu, B., Zheng, L., Yang, N. ve Song, C. (2020). Teacher qualifications and development outcomes of preschool children in rural China. Early Childhood Research Quarterly, 53, 355-369. https://doi.org/10.1016/j.ecresq.2020.05.015
• Yamaguchi, M. ve Moriguchi, Y. (2022). Developmental change in attachment objects during childhood. Early Child Development and Care, 192(7), 1119-1132.
• Yavuzer, H. (1996). Çocuk eğitimi el kitabı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Yavuzer, H. (1999). Çocuk psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Yavuzer, H. (2004). Ana-baba ve çocuk. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Yoshikawa, H., Weiland, C. ve Brooks-Gunn, J. (2016). When does preschool matter? The Future of Children 26(2), 21-35. https://doi.org/10.1353/foc.2016.0010
• Yumuş, M. ve Bayhan, P. (2017). Early childhood behavioural problems in Turkey: teachers’ views, challenges and coping strategies. Early Child Development and Care, 187(12), 1833-1843. https://doi.org/10.1080/03004430.2016.1199552