Cengiz Han Oğlu Toluy III; Otçiginlik ve İktidar Hakkı

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 2, 176 - 185, 31.12.2020

Burak Çelik

Öz

Otçigin tabiri, Türk-Moğol kültüründe yasal olarak meydana gelmiş çekirdek ailenin, diğer bir deyişle eski Türkçedeki “oguş”’un yaşça en küçük erkek bireyini ifade etmektedir. “Ot” (kalp) ve “Tigin” (prens) kelimelerinin bir araya gelmesinden türetilen “Otçigin”, “Kalbin Prensi” anlamına gelmektedir. Steplerdeki Türk-Moğol ailesinde otçiginin birçok hakkı bulunmaktadır. Bu haklardan en önemlisi otçiginin babasının evi üzerinde öldükten sonra meşru idare hakkına sahip olmasıdır. Cengiz ailesinin en küçük bireyi, başarılı askeri yaşantısıyla bilinen Toluy’dur. Büyük Moğol hükümdarı Cengiz Han’ın baş hatunu Börte Uçin’den olan dördüncü oğlu Toluy, kaynaklarda yer yer otçigin, yer yer aynı anlama gelen Yeke Noyan ve Uluğ Noyan tabirleriyle anılmıştır. Dönemin başlıca meşhur tarihçilerinden Reşîdüddin, onun Cengizli tahtı üzerindeki hakkını otçiginlik bağlamında değerlendirmeye tabi tutmuş, bu hususta Bilgileri daha sınırlı olan Cüveynî’de eserinde kısaca Toluy’un hakkının gasp edildiğine işaret etmiştir. Otçigin unvanının getirdiği birtakım hakları kullandığını anladığımız Toluy, iki yıllık niyabet süresi dışında han olarak iktidara gelememiştir. Toluy’un 1232’deki ölümünün ardından saltanat, yıllar sonra kendi soyuna intikal etmiştir. Üç çalışmadan oluşan makale dizisinin üçüncü bölümü olan bu çalışmada otçiginlik ve Bozkır kültürü bağlamında Toluy’un niyabet süreci ve Ögedey’in tahta çıkış süreçleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Otçigin, Toluy, Oguş, Aile hukuku, Erk

Kaynakça

• Anonim, (1986). Moğollar’ın Gizli Tarihi I. Tercüme, (trc. Ahmet Temir), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Atwood, Christopher P., (2004). Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire, Fact On File, Inc., New York.
• Barthold, V. V., (1990). Moğol İstilâsına Kadar Türkistan, haz. Hakkı Dursun Yıldız, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Baykara, Tuncer, (2001). Türk Kültür Tarihine Bakışlar, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Boyle, J. A., (1956). “On The Titles Given in Juvaini to Certain Mongol Princes”, H. J. A. S., XI, X, 1956, 146-154.
• Buell, Paul D., (2003). Historical Dictionary of the Mongol World Empire, The Scarecrow Press, Lanham, Maryland and Oxford.
• Cahun, Leon, (2006). Asya Tarihine Giriş, Kökenlerden 1405’e Türkler ve Moğollar, trc. S. İnan Kaya, Seç Yayın Dağıtım, İstanbul.
• Cambridge Dictionary, (Erişim Tarihi 10.04.2020), https://dictionary.cambridge.org/tr/s%C3%B6zl%C3%BCk/ingilizce/primogeniture
• Çandarlıoğlu, Gülçin, (2003). İslam Öncesi Türk Tarihi ve Kültürü, Türk Dünyası ve Araştırmaları Vakfı, İstanbul.
• D’ohhson, A. Konstantin, (2008). Moğol Tarihi, Denizler İmparatoru Cengiz, (trc. Bahadır Apaydın), Nesnel Yayınları, İstanbul.
• Dashdondog, Bayarsaikhan, “Mongols and Armenians (1220-1335)”, Brill’s İnner Asian Library, Leiden (Netherland).
• El-Alevî, Abdülazîz, (1999). “İbn Fazlullah el-Ömerî”, DİA, C. 19, İstanbul 1999, s. 483-484.
• El-Ömerî, Şihabeddin b. Fazlullah, (2014). Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım Mesâliku’l-Ebsâr, (trc. D. Ahsen Batur), Selenge Yay., İstanbul.
• Golden, Peter B., (2013). Türk Halkları Tarihine Giriş, trc. Osman Karatay, Ötüken Yayınevi, İstanbul.
• Gregory Abû’l-Farac, (1987). Abû’l Farac Tarihi C. II, (trc. Ö. R. Doğrul), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Hemedanî, Reşîdu’d-din Fazlullâh, (1373/1994). Câmi’u’t-tevârîh C. II, neşr. Muhammed Rûşen-Mustafâ Mûsevî, I-IV, Tahran: Neşr-i Elburz.
• Hemedanî, Reşîdu’d-din Fazlullâh, (1373/1994). Câmi’u’t-tevârîh C. I, neşr. Muhammed Rûşen-Mustafâ Mûsevî, I-IV, Tahran: Neşr-i Elburz.
• Jackson, Peter, (2010). “The Dissolution of The Mongol Empire”, History of Mongolia Volume I The Pre-Chinggisid Era Chinggis Khan and the Mongol Empire (ed. David Sneath), Global Oriental, Folkestone, s. 315-357.
• Kafesoğlu, İbrahim, (1998). Türk Milli Kültürü, Ötüken Yayınları İstanbul.
• Kushenova, Ganizhemal, (2007). “Cengiz Han’ın İki Valisi, Mahmut Yalavaç ve Yeh-Lu Ch’u-Ts’ai: Devlet İdare Anlayışları ve Uygulamaları, Bilig, S. 42, s. 231-232
• Niyazi, Mehmed, (2017). Türk Devlet Felsefesi, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Rachewiltz, I. de, (2010) “Some Reflections on Cinggis Qan’s Jasaı”, History of Mongolia, History of Mongolia Volume I The Pre-Chinggisid Era Chinggis Khan and the Mongol Empire (ed. David Sneath), Global Oriental, Folkestone, s. 212-228.
• Reşîdüddin/Boyle, (1971). The Successors of Genghis Khan, trans. John Boyle, Columbia University Press, New York and London.
• Roux, Jean-Paul, (1998). Türklerin ve Moğolların Eski Dini”, (çev. Aykut Kazancıgil), İşaret Yayınları, İstanbul.
• Vladimirtsov, B. Y., (1995). Moğollar’ın İçtimaî Teşkilâtı, Moğol Göçebe Feodalizmi, Türk Tarih Kurumu, Ankara.