Öz
Bu çalışmada Eski Türk Dini ile bağlantılı olduğu düşünülen yağ kokutma ve onun zamanla değişmiş ve dönüşmüş şekli olan pişi yapma âdetine yer verilmiştir. Çıkış tarihi tam olarak tespit edilemeyen pişinin, Anadolu ve Anadolu dışında, ölü aşı, ölüyü anma yemeklerinde özellikle yapıldığı araştırmalarla ortaya konmuştur. Ancak bu çalışmalarda Denizli ve yöresindeki pişi yapma âdetiyle ilgili bilgilere yeterince yer verilmediği görülmüştür. Hem bu alanla ilgili çalışmalara katkı sunmak hem de pişinin ve yağ kokutmanın yalnızca ölüm sonrası değil dinî bayramlardan bir gün önce de ataları anmak için yapıldığı vurgulamak amaçlanmıştır. Bu amaçla Kızılyer’deki pişi yapma âdetine ve yağ yakma/kokutmaya özel olarak değinilmiştir. Konu kapsamında Eski Türk inancı, kurban sunusu, kurban sunulan varlıklar, kurbanın renklerinin önemi, atalar kültü, ölü aşı gibi uygulama ve inançlarına da kısaca değinilmiştir.
Çalışmanın sonucu olarak da Kızılyer’de pişinin ve yağ kokutmanın ölünün üçü, beşi, yedisi, kırkı, elli ikisi ve yıldönümü gibi törenlerinde yapıldığı belirlenmiştir. Bu törenlerde onlar, dönemin şartları gereği yufka arasına sargı yapılarak konu komşuya dağıtılmıştır. Ayrıca pişinin dinî bayramlarda, özellikle bayramdan bir gün önce yapılmasına büyük önem verildiği tespit edilmiştir. Pişinin yapılamaması durumunda çok az bir yağ ateşe atılarak veya gömülerek yağ kokusunun çıkması sağlanmaktadır. Bununla kokunun mezardakilere ulaşması ve onların aile efradı tarafından hatırlandığının düşünülmesi istenir. Pişi yapamayanlar, bayram öncesi ekmek, gofret, tahin gibi çeşitli yiyecekler dağıtsalar bile yağ kokutmayı da ayrıca gerçekleştirmeye çalışırlar.
Pişi yapma ve yağ kokutmada, Eski Türk Dininde kurbanların sunularının tanrılara ulaştırılmasında aracı olan ateşi kuvvetlendirme özelliği yatsa gerektir. Çünkü ateş güçlü yanar ve yükselirse sunulan kurbanın kabul edildiği düşünülür. Yine yağın yakılmasıyla ortaya çıkan koku da ataların hatırlanması için aracı rolündedir. Pişi yapma ve yağ kokutmada da ateş kültü, ocağı koruduğuna inanılan Umay Ana ve atalar kutsanmakta ve onların öfkelerine maruz kalmamaya çalışma hâkimdir.
Çalışma kapsamında Kızılyer’de pişi, pişi yapma, yağ yakma, yağ kokutma, mezardakiler umma, ölü hayrı, yufka sargısı, pişi sargısı, hayır, Kuran (küçük mevlit töreni), mevlit, lokma hayrı, pişi dağıtma gibi söz varlığı da oluştuğu belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler
Eski Türk Dini Türk mitolojisi Türklerde kurban sunusu atalar kültü pişi yapma yağ yakma/kokutma.
Kaynakça
- Akdağ, Gürkan-Sormaz, Ümit-Özata, Esat (2019). Yas Törenlerinde Yemeğin Varlığı: Ölüm Sonrası Yemek Ritüelleri. (Burçin Cevdet Çetinsöz (ed.)): VIII. Ulusal IV. Uluslararası Doğu Akdeniz Turizm Sempozyumu. 19-20 Nisan 2019, Anamur/Mersin, Türkiye, Bildiri Kitabı 552-557.
- Akgün, Engin (2007). Şamanist Türk Halklarında Kurban Sungusu Ve Kendisine Kurban Sunulan Varlıklar.Journal Of SocialSciences 1(2): 139-153.
- Anohin, AndreyViktoroviç (1924). Altay Şamanlığına Ait Materyaller.(Abdülkadir İnan (çev.)), (1968). Makaleler ve İncelemeler. TTK Basımevi, Ankara.
- Aslan, Namık (2006). Iduk Geleneğinin Anadolu’da Yaşatılan Bir Şekli (Etyemez Köyü Hak Salımı Âdeti).TÜBAR-XIX: 245-256.
- Atalay, Besim (çev.) (1985). DivanüLügati’t-Türk Tercümesi 1. Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları.
- Bardakçı, Kürşat (2020). Eski Türklerin Geleneksel İnanç Sisteminde Salgın. Türk Dünyası Araştırmaları, 126(248): 41-48.
- Başçetinçelik, Ayşe (t.y.).Adana Halk Kültüründe Ölünün Ardından Evde Yapılan İşlemler.file:///C:/Users/hp/Downloads/Adana%20Halk%20K%C3%BClt%C3%BCr%C3%BCnde%20%C3%96l%C3%BCn%C3%BCn%20Ard%C4%B1ndan%20Evde%20Yap%C4%B1lan%20%C4%B0%C5%9Flemler_.pdf
- Bekki, Selahaddin (1996). Türk Mitolojisinde Kurban.Akademik Araştırmalar, 1(3): 16-27.
- Çoruhlu, Yaşar (2002). Türk Mitolojisinin Anahatları. Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
- Çoruhlu, Yaşar (2020). Türk Mitolojisinin Anahatları. Ötüken Yayınları, İstanbul.
- Doğan, M. Sadi-Doğan, Cihangir (2011). Tarihsel Gelişim Sürecinde Yörükler.Journal of EconomyCulterandSociety, 30: 15-29.
- Eliade, Mircea (2005).Dinler Tarihi (İnançlar ve İbadetlerin Morfolojisi).(Mustafa Ünal (çev.), Konya: Serhat Kitabevi.
- Eren, Umut (2015). Türklerde At Kurbanı ve Dede Korkut’taki İzleri.Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi15/2: 66-74.
- Eröz, Mehmet (1980). Türk Boylarında ‘Kansız Kurban’ Geleneği.Türk Kültürü, XVIII: 211-214.
- Esin, Emel (1978). İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş. (Türk Kültürü El-Kitabı, II. CİLD l/b’den Ayrı Basım). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
- Gölpınarlı, Abdülbaki (1958). Manâkıb-ı Hacı Bektaş-ı Veli (Vilayet-name). İstanbul, İnkılap Kitabevi.
- Güngör, Harun (2010). Şamanizm, TDAV: 325-328.
- Güngör, Harun (2012). Türk Din Etnolojisi. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
- https://tr.wikipedia.org/wiki/Bay%C3%A7ar
- https://tr.wikipedia.org/wiki/Erlik
- https://tr.wikipedia.org/wiki/K%C4%B1z%C4%B1lyer,_Honaz
- https://www.nufusune.com/150547-denizli-honaz-kizilyer-mahallesi-nufusu.
- İnan, Abdülkadir (1952). Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları.Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4: 19-30.
- İnan, Abdülkadir (1976). Eski Türk Dini Tarihi. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
- İnan, Abdülkadir (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
- Karlıağa, H. Bekir (1991). Anâsır-ı Erbaa.TDAV 3: 149-151.
- Koçoğlu Gündoğdu, Vildan-Türker, Ferah (2016). Tıva Türklerinde Geçiş Dönemi Ritüelleri: Doğum, Düğün, Ölüm.Türkbilig, 32: 141-154.
- KumartaşlıoğluSatı (2012). Türk Kültüründe Ocak ve Ateş Kült. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Balıkesir.
- Kurtoğlu, Orhan (2009). Klasik Türk Şiirinde Saçı Geleneği. Milli Folklor, 21(81): 89-99.
- Küçük, Mehmet Alparslan (2013). Geleneksel Türk Dini’ndekiAna/Dişil Ruhlar’a Mitolojik Açıdan Bakış. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1: 105-134.
- Maraşlıoğlu, Hasan (2018). Geleneksel Türk Dînî İnanışlarında Ateş Kültü. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta.
- Okutan Davletov, Nükhet (2020). Hakas Şamanizminde Ölüm. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
- Ögel, Bahaddin (2003). Türk Mitolojisi 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
- Öger, Adem-İnayet, Alimcan (2013). Uygur Türklerinde Ölüm İle İlgili İnanış Ve Adetler.Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 1/2: 49-64.
- Öztürk, Dilek (2019). Ereğli (Zonguldak) İlçesinde Geçiş Dönemleri. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya.
- Parlaz, Selim (2007). Avarız Defterlerine Göre XVII. Yüzyılda Honaz Kazası, Uluslarası Denizli ve Çevresi Tarih Sempozyumu Bildiriler, (Ayfer Özçelik-M.YaşarErtaz-Selim Parlaz vd. (ed.), Denizli: PAÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Yayınları: 142-148.
- Polat, Kemal (2015). Kırgızlarda Ramazan Bayramı Etkinlikleri.Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1/1: 25-48)
- Roux, Jean-Paul. (1994). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. (Aykut Kazancıgil (çev.)). İstanbul: İşaret Yayınları.
- Roux, Jean-Paul (1999). Altay Türklerinde Ölüm. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Saliev, Meder (2020). Kırgız Türkçesinde Ölüm Kelimesi ile İlgili Kavram Alanı.Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 16: 109-127.
- Sümer, Faruk (1972). Oğuzlar(Türkmenler). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
- Temiz, Ceren (2007). Rüzgâr, Şimşek Ve Yıldırım İle İlgili Türk Âdet Ve İnanmaları Üzerine Bir Araştırma. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir.
- Tufantoz, Abdurrahim (2008). Orta Asya’dan Balkanlar’a Türklerde Pisi ve Helva Pişirme Geleneği.Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 45: 69-81.
- Tuğcu, Tuncar (2000).Batı Felsefesi Tarihi. Alesta yayın.
- Uygun, Azize (2019). Bir Kurban Ritüeli Olarak Kurbanın Yakılması Ve Yağ Takdimi. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(43): 148-163.
- Ünal, Mehmet Ali (2007). XVI. Yüzyılda Honaz Kazası.Uluslarası Denizli ve Çevresi tarih Sempozyumu Bildiriler, (Ayfer Özçelik-M.YaşarErtaz-Selim Parlazvd. (ed.)) Denizli: PAÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Yayınları: 103-110.
- Üren, Umut (2015). Türklerde At Kurbanı ve Dede Korkut’taki İzleri.Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 15/2: 66-74.
- Yeşildal, Ünal Yılmaz (2015). Er Töştük Destanı (İnceleme-Metin). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 27 Haziran 2023 |
| Gönderilme Tarihi | 12 Nisan 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 Cilt: 7 Sayı: 1 |
MİLLİ KÜLTÜR ARAŞTIRMALARI DERGİSİ OLARAK TÜRK BİRLİĞİ KONGRELERİNE DESTEĞİMİZ SÜRMEKTEDİR.
22-24 Aralık tarihlerinde Akdeniz'in İncisi Alanya'da gerçekleşen "V. Uluslararası Akdeniz Bilimsel Araştırmalar Kongresi" dergimiz MİKAD ve Alanya Belediyesi'nin işbirliği ile gerçekleşmiştir. MİKAD olarak Türk bilim dünyasına katkı sunmaya devam etmekten onur duymaktayız.
DERGİMİZİN TÜRK DÜNYASINA AKADEMİK BAKIŞI
Milli Kültür Araştırmaları Dergisi akademik yayın hayatı, "Turan Kurultayı" sonuçları ile paralel yöndedir ve bu hedefler doğrultusunda yayın yapmaktadır.
Sonuç bildirgesi ana teması: Köklere inemezseniz göklere yükselemezsiniz..
Hedefi: 21. Yüzyıl Türk Asrı Olacaktır…
Macaristan’ın Başkenti Budapeşte yakınlarında Bugac’ta düzenlenen TURAN KURULTAYI’nda Türk soyundan gelen Macar, Azeri, Avar, Başkurt, Bulgar, Balkar, Buryat, Çuvaş, Gagavuz, Kabardino, Karaçay, Karakalpak, Kazak, Kırgız,Kumuk, Moğol, Nogay, Oğuz, Özbek, Tatar, Tuva, Türkmen, Uygur ve Yakut boyları bir araya gelerek aşağıdaki kararları almıştır…
1) Ümitlerimizi yeşerten Türk Devletler Teşkilatı’nın kurulması memnuniyetle karşılanmıştır.
2) Bütün dünyaya adından bahsettiren Türk Devletler Teşkilatı daha aktif hâle getirilmelidir.
3) Bu bağlamda Türk Devletler Teşkilatının ikinci ve üçüncü halkaları mutlaka kurulmalıdır.
4) Teşkilatın kurulacak ikinci ve üçüncü halkalarında, “Türk Devletler Teşkilatında biz neden yokuz” diyen pek çok devlet gibi, Balkanlar’dan Moğolistan’a, Uyguristan’dan-Kore’ye kadar bütün akraba toplulukları yer almalıdır.
5) Bunun dışında; Özellikle Balkan Türkleri olmak üzere, Kamboçya’dan-Sri Lanka Türklerine, Pakistan ve Himalaya’daki Türklerden, Girit Türklerine, Libya’da ki Türklerden-Irak’taki Türkmenelindeki Türklere, Romanya Türklerinden-Kırım’a, Nijer’de yaşayan Tuaregler’den-Doğu Afrika’da ve Ortadoğu’da yaşayan Osmanlı Türkü’nün torunlarına, Sibirya’dan Kafkaslara, Tacikistan’a kadar hiçbir oba ve aşiretleri dışarıda bırakmadan temsilci alınması zarûrî olmuştur.
6) İşte öyle bir yapıya büründürülecek Türk Devletler Teşkilatı’nın önemli çalışması hâline gelen TURAN KURULTAYI için teklifimiz; bundan böyle dönüşümlü olarak her iki yılda bir diğer Türk Cumhuriyetlerinin birinde, olimpiyat oyunlarıyla, ekonomik ve kültürel oturumlarıyla kısaca her yönüyle icrâ edilmelidir.
7) Bugün Türk Devletler Teşkilâtının kurulması gibi; Turan Birliğini kurma mücâdelesi için, tam 100 yıl önce şehit düştüğü 4 Ağustos 1922’ye kadar, işgaldeki Türk Devletlerini kurtararak TURAN bayrağı altında biraraya getirmek isteyen Enver Paşa unutulmamalıdır. Anıtı dikilmeli, hayatı ve mücadelesi film yapılarak gelecek nesillere aktarılmalıdır.
8)Türk Devletler Teşkilatının bünyesinde ortak ordu, ortak pazar ve ortak parlamento kurulmalı ve üçer aylık dönemlerde Macaristan Parlamentosunda toplanarak yapılan çalışmalar gözden geçirmelidir.
10) Yine TDT bünyesinde Türk Dünyası Stratejik Araştırmalar Merkezi ve Türk Dünyası Araştırmalar Enstitüsü,Türk Dünyası Akademisyenler Birliği, Türk Dünyası Tarım Birliği (hayvancılık dahil), Tür Dünyası Sağlık Teşkilatı ve Türk Dünyası Arama Kurtarma (TÜDAK) kurulmalıdır.
11) Türk Dünyası Ekomomik Formu iki yılda bir Türk Dünyasının kalbi konumundaki Aşkabat’ta yapılmalıdır.
12) Türk Dünyası Bilim Olimpiyatları iki yılda bir Özbekistan’da icra edilmelidir.
13) Türk Dünyası Uzay Araştımaları Enstitüsü kurularak Kazakistan’da her yıl toplanmalıdır.
14) Türk Teknofest Festivali her yıl Türkiye’de yapılmalıdır.
15)Türk Dünyası Yüksek Öğrenim Kurumu kurulmalı, Türk Dünyasındaki üniversitelerin denkliği için üniversitelerde ıslah çalışmaları yapılmalıdır.
16) Türk Dünyası Hekimler Birliği Kurularak her yıl Azerbaycan’da biraraya gelmelidir.
17) Türk Dünyası Bilim Ödülleri düzenlenmeli ve iki yılda bir yapılan Turan Kurultayında sahiplerine takdim edilmelidir.
18) Türk Dünyası Film Festivali ve Türk Dünyası Erovizyon Müzik yarışmaları dönüşümlü olarak Kırgızistan’da birer yıl arayla yapılarak dereceye girenlere ödülleri verilmelidir.
19) Merkezi İstanbul’da olan Türk Dünyası Belediyeler Birliği “iş birliği-güç birliği” kapsamında genişletilerek, en küçük belediyelere kadar bütün Türk Dünyasını kapsayacak şekilde dizayn edilmelidir.
20) Türk Dünyası Kültür, sanat, edebiyat çalıştayları yapılarak Türk Dünyasının ortak değerleri, özellikle Dede Korkut, Nasrettin Hoca, Atilla, Timur, Uluğ Bey, Ali Kuşçu gibi önemli şahsiyetler anlatılmalıdır.
21) “Tarihini bilmeyen milletlerin coğrafyasını başkaları çizer” düsturuyla, Türk Dünyası ortak tarihi yeniden yazılmalıdır. Bunun İçin “Millî Tatihçiler Şurâsı” âcilen kurulmalıdır.
22) Başta Doğu Türkistan olmak üzere Musul-Kerkük, Kıbrıs, Kırım, Batı Trakya gibi Türk Bölgelerinin statüleri uluslararası platformlarda sürekli dile getirilerek, layık oldukları konuma gelene kadar dünya gündeminde kalmaları sağlanmalıdır.
Bütün dünya bilmelidir ki, 21. Yüzyıl Türk Asrı Olacaktır.
Turan Kurultayı Bilim Kurulu
TURAN KURULTAYI SONUÇ BİLDİRGESİ..
Budapeşte, 13.08.2022