TÜRKİYE’DE DEMOKRASİ BİLİNCİNİN OLUŞUMU: ALİ FUAD BAŞGİL’DE DEMOKRASİ VE BATI*

Yıl 2023, Cilt: 19 Sayı: 65 - Yüzyıllık Muhasebe: İkinci Yüzyıla Girerken Türkiye Siyaseti, 80 - 107, 25.12.2023

Muhammed Ali Kayacı Zeyneb Çağlıyan İçener

Öz

Yaşadığı dönemde hürriyet, hukuk, demokrasi ve lâiklik gibi konular etrafında serdettiği fikirler ve gerçekleştirdiği fiiller itibariyle bir çekim alanı oluşturan Ali Fuad Başgil, günümüz siyasi ve sosyal
tartışmalarında hâlen geçerliliğini muhafaza eden eserleriyle akademik çalışmalara konu olmaktadır. Bu çalışma, Başgil’i Türkiye’de demokrasi fikrinin kavramsallaştırılmasındaki rolü bağlamında ele almaktadır. Kendi döneminde, hususiyetle milliyetçi-muhafazakâr çevrelerce Batı’dan ithal bir kavram addedilerek mesafeli yaklaşılan demokrasi kavramını Başgil başta hürriyet, eşitlik ve adalet olmak üzere farklı kavramları birbiriyle adeta örerek somutlaştırmıştır. Şüphesiz bu durum etkilediği kesimler düşünüldüğünde Türkiye’de demokrasi bilincinin oluşması yolunda Başgil’i etkili bir isim hâline getirmiştir. Çalışmanın amacı, Başgil’in Batı’ya bakışıyla demokrasi kavramının içini dolduruşu arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktır. Başgil özellikle Avrupa’da yaşadığı dönemde şahit olduğu demokrasi kültürü ve muhitine atıfta bulunmakta ve “ince medeniyet” olarak nitelediği Batı medeniyetinin manevi temelleri üzerinde bizi düşünmeye davet etmektedir. Başgil’in gözden kaçırılan ama demokrasi tartışmalarına getirdiği en önemli boyut kanaatimizce budur. Başgil’in demokrasi anlayışının bütünlüklü bir şekilde anlaşılabilmesi demokrasinin hem maddi hem de mânevi ya da kendi ifadesiyle ahlâkî boyutlarını ortaya koymakla mümkündür. Demokrasi tanımındaki çok katmanlılık zamanının çok ilerisinde bir kavrayış içinde olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Ali Fuat Başgil, Demokrasi, Batı, Muhafazakarlık, Türkiye

Kaynakça

• Akkaya, Y. (2008). “Korporatizmden Sendikal İdeolojiye, Milliyetçilik ve İşçi Sınıfı”. ss.829-840 içinde Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Milliyetçilik C.4 editör T. Bora ve M. Gültekingil. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Akşam Gazetesi. 1 Ağustos 1960. “Gençlik Gericiliği Protesto Etti”.
• Akyol, T. (1997). Bilim ve Yanılgı. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Akyol, T. (2006). Gelenek ve Türk Aydını. Ankara: Kadim Yayınları.
• Akyol, T. (2006). “Taha Akyol ile Muhafazakârlık ve Muhafazakâr Olmak Üzerine”. ss.49-76
• içinde Gelenek ve Türk Aydını röportaj Ö. Çaha. Ankara: Kadim Yayınları.
• Akyol, T. (2019). “Başgil’in Siyasi Çizgisi”. ss.33-40 içinde Ord. Prof. Dr. Ali Fuad Başgil’in Anısına Armağan. editör A. Kendigelen, S. Yüksel. İstanbul: On İki Levha.
• Başgil, A. F. (1952a). “Lâiklik Meselesi ve Din Hürriyeti”. Serdengeçti Dergisi, 4 (15-16): 5-6.
• Başgil, A. F. (1952b). “Mâneviyata Muhtacız”. Sebilürreşad Dergisi, 4 (124-2): 379-380.
• Başgil, A.F. (1935). Esas Teşkilat Hukuku Dersleri. İstanbul: Türkiye Matbaası.
• Başgil, A.F. (1949). Demokrasi ve Hürriyet. İstanbul: Nuri Akça Matbaası.
• Başgil, A.F. (2007). Ord. Prof. Dr. Ali Fuad Başgil’den Mektuplar. İstanbul: Yağmur Yayınları.
• Başgil, A.F. (2017). Konferanslar (3. Baskı). İstanbul: Yağmur Yayınları.
• Başgil, A.F. (2018). Hatıralar (7. Baskı). İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Başgil, A.F. (2019a). Demokrasi Yolunda (6. Baskı). İstanbul: Yağmur Yayınları.
• Başgil, A.F. (2019b). Din ve Laiklik (13. Baskı). İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Başgil, A.F. (2019c). İlmin Işığında Günün Meseleleri (5. Baskı). İstanbul: Yağmur Yayınları.
• Başgil, A.F. (2019d). Yakın Maziden Hatıra Kırıntıları (4. Baskı). İstanbul: Yağmur Yayınları.
• Başgil, A.F. (2019e). 27 Mayıs İhtilâli ve Sebepleri (8. Baskı). İstanbul: Yağmur Yayınları.
• Başgil, A.F. (2021). Gençlerle Başbaşa (144. Baskı). İstanbul: Yağmur Yayınları.
• Birinci, K. (2017). “Terakkici Muhafazakâr Bir Mütefekkirin Sivil Toplum Tecrübesi: Hür Fikirleri
• Yayma Cemiyeti”. Muhafazakâr Düşünce Dergisi. 14 (52): 177-199.
• Birinci, K. (2018). Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti. Ankara: Liberte Yayınları.
• Cinisli, R. (2017). “Ord. Prof. Ali Fuad Başgil”. Muhafazakâr Düşünce Dergisi. 14 (52): 247-253.
• Çağlıyan, Z. (2006). “Erken Cumhuriyet Dönemi Sentezci Muhafazakârlığı’nda ‘Değişim’: Ahmet Hamdi Tanpınar ve Türk Modernleşmesi”. Muhafazakâr Düşünce Dergisi. 2 (9-10): 79-90.
• Çağlıyan İçener, Z. (2017). “Ali Fuad Başgil’in Fikrî Mirası: Demokrasi Yolunda Hürriyet ve Hukuktan Taviz Vermeden Yürümek”. Vefatının 50. Yılında Ali Fuad Başgil Sempozyumu,
• TC Kültür ve Turizm Bakanlığı & Muhafazakâr Düşünce Dergisi. Ankara. 19 Aralık. Erişim: 20.07.2023 https://www.youtube.com/watch?v=ZkFpJgWNjPo
• Demirci, H.A. (2017). “Bir Biyografinin İzinde: Ali Fuad Başgil’in Hayatından ve Mücadelesinden Bazı Kesitler”. Muhafazakâr Düşünce Dergisi. 14 (52): 27-40.
• Dursun, D. (2017). “Ali Fuad Başgil’in Hür Fikirler Mecmuası”. Muhafazakâr Düşünce Dergisi. 14 (52): 221-233.
• Dursun, D. (2019). “Ali Fuad Başgil’in Hür Fikirler Mecmuası’ndaki Yazıları”. Liberal Düşünce Dergisi. 24 (94): 127-149.
• Göze, E. (1993). Gözümle ve Gönlümle Tanıdıklarım. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Göze, E. (2000). “Ord. Prof. Dr. Ali Fuad Başgil Bibliyografyadan Biyografiye” ss. VII-XXXII içinde Ali Fuad Başgil Bibliyografyası. Editör Arif Aşçı. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Haklı, S. Z. (2015). “Tek-Parti Döneminde Akademik Bir Dergi: Siyasi İlimler Mecmuası”. Liberal Düşünce Dergisi. 20 (78): 105-122.
• İpşirli, M. (2003). “Medresetü’l Kudat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt 28: 343-344.
• İrem, N. (2002). “Turkish Conservative Modernism: Birth of a Nationalist Quest for Cultural Renewal”. International Journal of Middle East Studies. 34 (1): 87-112.
• İrem, N. (2004). “Undercurrents of European Modernity and the Foundations of Modern Turkish Conservatism: Bergsonism in Retrospect”. Middle Eastern Studies. 40 (4): 79-112.
• Kahraman, İ. (2017). “Ali Fuad Başgil Üzerine”. Muhafazakâr Düşünce Dergisi. 14 (52): 201-206.
• Kavuncuoğlu, S. (2017). “Türk Muhafazakâr-Liberal Siyasi Düşüncesi ve Ali Fuad Başgil (1899-1967)”. Muhafazakâr Düşünce Dergisi. 14 (52): 141-160.
• Kılıç, E. , (2012). Materyalizm Karşısında Ali Fuad Başgil. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kılıç, E. “Maneviyatçı Bir Ufuk: Ali Fuad Başgil”. Muhafazakâr Düşünce Dergisi. 14 (52): 87-100.
• Kurşunoğlu, M.S. (2017). “Fransız Devrimi’nden Türk İnkılâbına: Muhafazakâr Bir Aydın Olarak Ali Fuad Başgil’in Eleştirileri”. Muhafazakâr Düşünce Dergisi. 14 (52): 49-86.
• Livan, F. (2020). “Türk Siyasal Düşüncesinde Modernleşme ve Bergsonculuk: Anti mi Alternatif mi?”. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi. 75 (4): 1443-1467.
• Mert, N. (2021). “Muhafazakârlık ve Laiklik”. ss.314-345 içinde Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Muhafazakârlık C. 5 editör T. Bora ve M. Gültekingil. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mısıroğlu, K. (2017). Benden Tarihe Haberler. İstanbul: Sebil Yayınevi.
• Önder, T. (2021). “Ali Fuad Başgil”. ss.291-301 içinde Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Muhafazakârlık C. 5 editör T. Bora ve M. Gültekingil. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özbadem, F. (2021). Ali Fuat Başgil: Mesajlar. İstanbul: Çıra Genç Yayınları.
• Özçelik, S. (1992). “BAŞGİL, Ali Fuat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt 5: 128-130.
• Sucu, İ. (2020). “İkinci Dünya Savaşı Sonrası Türk Modernleşmesindeki Aks Değişiminin İzleri: Hür Fikirler Mecmuası”. İçtimaiyat Sosyal Bilimler Dergisi. 4 (1): 62-76.
• Şahbaz, Y. (2017). “Maneviyatçılık ve Din ve Vicdan Hürriyeti Bağlamında Ali Fuad Başgil’de Laiklik Anlayışı”. Muhafazakâr Düşünce Dergisi. 14 (52): 101-117.
• Şık, A. (2019). “Bir Türk Münevveri ve Mütefekkiri Ord. Prof. Dr. Ali Fuad Başgil’e Bakış”. Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, 5 (1) : 63-78.
• Tanör, B. (2010). Anayasal Gelişme Tezleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları,
• Topçu, N. (2015). Millet Mistikleri. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Çağlar Yılmaz, Ö., Sönmez, B. ve Birinci, K. (der.). (2018). Hür Fikirler: Aylık Fikir Mecmuası. Ankara: Liberte Yayınları.
• Yörük, A.A. (2019). “Ord. Prof. Dr. Ali Fuad Başgil Hayat Hikâyesi ve Bibliyografyası”. ss. XV-L içinde Ord. Prof. Dr. Ali Fuad Başgil’in Anısına Armağan. editör A. Kendigelen, S. Yüksel. İstanbul: On İki Levha.
• Yücel, M.S. (2016). Çankaya’dan Beştepe’ye Türkiye’de Cumhurbaşkanı Seçimleri. İstanbul: Ülke Kitapları.