CUMHURİYETİN YÜZÜNCÜ YILINDA TÜRK-ARAP İLİŞKİLERİNDE PSİKOLOJİK FAKTÖRLER

Yıl 2023, Cilt: 19 Sayı: 65 - Yüzyıllık Muhasebe: İkinci Yüzyıla Girerken Türkiye Siyaseti, 264 - 281, 25.12.2023

Necmettin Acar

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nun I. Dünya Savaşı sürecinde yaşadığı en travmatik olaylardan birisi hiç şüphesiz 1916 yılında Şerif Hüseyni’nin başlattığı isyandır. Osmanlı’nın var olma mücadelesi verdiği bu süreçte Şerif ve ona yakın bazı unsurların, İngiltere ile işbirliği halinde devlete isyan etmeleri Türkiye’de “Arap İhaneti” algısına, ruhsal ve fiziksel bütünlüğü derinden etkileyen bir travmaya yol açmıştır. Cumhuriyeti kuran kadronun, ülkenin geleceğini kurgulamak ve yeni rejimin seküler ve Batı yanlısı ideolojisini kökleştirmek için bu travmayı etkili bir biçimde kullanmış olması da Araplara karşı “kalıp yargıların” pekişmesini sağlamıştır. 2000’li yılların başlarından itibaren Türk güvenlik ve dış politikasında Orta Doğu bölgesinin öncelikli bir alan olarak ön plana çıkmasıyla Türk-Arap ilişkileri yeniden gündeme gelmeye başlamıştır. Son dönemde Arap ülkeleri ile Türkiye arasındaki ilişkilerin seviyesi önemli ölçüde ilerlemiş olsa da ikili ilişkiler toplumlar ve devletler arası kurumsal ilişki düzeyinden ziyade liderlerin kişiliklilerinde ortaya çıkan “liderler arası ilişkiler” düzeyinde kalmaya devam etmektedir. İlişkilerin toplumlar ve devletler arası ilişkiler seviyesine doğru derinleşememesi önemli ölçüde Şerif Hüseyin isyanının yol açtığı travma ve Cumhuriyet elitlerinin bu travmayı ülkenin geleceğini kurgulamak için kullanmış olmalarından kaynaklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

1. Dünya Savaşı, Arap İsyanı, Şerif Hüseyin, Türk Arap İlişkileri

Kaynakça

• Altunışık, M. B. (2010). Arap Dünyasında Türkiye Algısı. TESEV Dış Politika Analizi Serisi Sayı: 11, Yıl: 2010, 1-34.
• Arıboğan, D. Ü. (2020a). “Politik karar, tutum ve davranışlarımızı bireyselden toplumsala uzanan bir yelpazede anlama ve açıklama kılavuzu olarak politik psikoloji”. Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 10, 2020, 37-62.
• Arıboğan, D. Ü. (2020b). “Bir Politik ‘Anamnesis’ Örneği Olarak Ayasofya’nın İbadete Açılması Meselesi”. Travmaların gölgesinde politik psikoloji (2. Baskı) içinde (17-47) İstanbul: İnkılap Yayınevi.
• Bilgenoğlu, A. (2007). Osmanlı devleti’nde Arap milliyetçi cemiyetleri. (1. Baskı). İstanbul: Müdafaa-i Hukuk Yayinlari.
• Boztemur, R. (2013). “Arap İsyanı, 1916-1918/The Arab Revolt, 1916-1918”. Mülkiye Dergisi, Sayı: 272, Yıl: 2011, 61-80.
• Cottam, M. L., Mastors, E., Preston, T., & Dietz, B. (2022). Introduction to Political Psychology. London: Routledge.
• Çelik, M. E. (2019). “İkinci Dünya Savaşı Bitiminden Bağdat Paktı’na Geçen Süreçte Türkiye’nin Ortadoğu Politikası”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı:64, Yıl:2019, 475-497.
• Çevik, A. (2009). Politik psikoloji. (4. Baskı). Ankara: Dost Kitabevi.
• Çiçek, M. T. (2012a). “Erken Cumhuriyet dönemi ders kitapları çerçevesinde Türk ulus kimliği inşası ve “Arap ihaneti””. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, Sayı: 32, Yıl: 2012, 169- 188.
• Çiçek, M. T. (2012b). “Şerif Hüseyin hareketinin Türk ve Arap ulus-inşa sürecine etkileri”. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, Sayı: 3, Yıl 2012, 98-111.
• Çiçek, M. T. (2014). War and state formation in Syria: Cemal Pasha’s governorate during World War I, 1914-1917. London: Routledge.
• Doğan, Z. (2022). “Küresel, Bölgesel ve Ulusal Gelişmeler Bağlamında 2014 Sonrası (Erdoğan Dönemi) Türk Dış Politikası”. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı: 24, Yıl: 2022, 1155-1182.
• Görener, A. Ş., & Ucal, M. Ş. (2011). “The personality and leadership style of Recep Tayyip Erdoğan: Implications for Turkish foreign policy”. Turkish Studies, Volume: 12, Year: 2011, 357-381.
• Özer, H. (2014). Siyaset Psikolojisi. (1. Baskı) Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa.
• Houghton, D. P. (2015). Siyaset Psikolojisi Durumlar, Bireyler, Olaylar. Çev. Prof. Dr. Hüsamettin İnaç/Duygu Şekeroğlu, İstanbul: Bilge Yayıncılık.
• Kesgin, B. (2020). “Turkey’s Erdoğan: Leadership style and foreign policy audiences”. Turkish Studies, Volume: 21, Year: 2020, 56-82.
• Kuran, N., & Steih, A. (2014). “1916 Arap İsyanı’nın Arap Milliyetçi Cemiyetleriyle İlişkisi ve Filistinlilerin Cemiyet ve İsyan Bağlantısı”. Bildiriler Kitabı-III, Yıl: 2020, 123-138.
• Küçükcan, T. (2022). “Türk Toplumunun Öteki Algısı ve Kamuoyunda Arap İmajı”. Türkiye’de Arap İmajı (1. Baskı). içinde (83-216). İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Lüleci, Y. (2022). “Türk Sinemasında Arap İmajı”. Türkiye’de Arap İmajı (1. Baskı) içinde (45-83). İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Mandal, R. (2022). “Türk Tarih Kitaplarında Araplar”. Türkiye’de Arap İmajı (1. Baskı) içinde (19-45). İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• McGuire, W. J. (2004). “The poly-psy relationship: Three phases of a long affair”. Political psychology (1. Baskı) içinde (22-32). Psychology Press.
• Özler, H. (2014). Siyaset psikolojisi. (1. Baskı). Bursa: Ekin Yayınevi.
• Polat, F. Subay, Ö. Ö. (2015). Çatışma ve uzlaşma bağlamında siyasetin psikolojisi. (1. Baskı) Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Polat, Ü. G. (2019). Türk-Arap ilişkileri: Eski eyaletler yeni komşulara dönüşürken, 1914-1923. (2. Baskı). İstanbul: Kronik Kitap.
• Sinkaya, B. (2011). Geçmişten günümüze Türkiye’nin Ortadoğu Politikası ve Batı Etkisi. Adam Academy Journal of Social Sciences, Sayı: 1, Yıl 2011, 79-100. , Soy, B. (2004). “Arap milliyetçiliği: Ortaya çıkışından 1918’e kadar”. Bilig, Sayı: 30, Yıl: 2004, 173-202.
• Volkan, V. D. (1993). Etnik terörizmin psikolojisi. (1. Baskı) Ankara: Politik Psikoloji Yayınları.
• Volkan, V. D. (2001). “Transgenerational transmissions and chosen traumas: An aspect of largegroup identity”. Group Analysis, Volume: 34, Yera: 2001, 79-97.
• Zeıne, Z. N.(2020). Türk Arap İlişkileri ve Arap Milliyetçiliğinin Doğuşu. Çev. Emrah Akbaş. İstanbul: Ark Kitapları..