Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Osmanlı İmparatorluğu’nda Avusturya-Macaristan Film Propagandası (1914 - 1918)

Yıl 2023, Sayı: 54, 55 - 92, 13.10.2023

Öz

Zusammenfassung

Diese Studie untersucht die Beziehungen zwischen dem
Osmanischen Reich und seinem Verbündeten Österreich-Ungarn
während des Ersten Weltkriegs aus der Perspektive der
Filmgeschichte. Das Hauptargument des Artikels ist, dass sich die
politisch-ökonomischen Entwicklungen in der kulturellen Sphäre
widerspiegeln und Transformationen, die während des Krieges
stattfanden, ihren Niederschlag auch in der Filmindustrie fanden.
Die filmhistorischen Beziehungen zum Osmanischen Reich, dessen
einheimische Filmproduktion im Vergleich zu Österreich-Ungarn
gering war, basierten hauptsächlich auf österreichisch-ungarischen
Propagandatätigkeiten. Seit Kriegsausbruch wurden auch die
Medien mobilisiert. Die Überzeugungskraft des Kinos, das ein breites Publikum zu erreichen vermochte, wurde zu einer
wirksamen Waffe der kriegführenden Staaten. Der Artikel umfasst
die Filmpropaganda der österreichisch-ungarischen Monarchie in
den osmanischen Territorien hinsichtlich ihrer Organisation, der
produzierten Filme und der Vorführungen. Aus den verfügbaren
Archivdokumenten, Presseberichten und Filmanzeigen geht
hervor, dass die österreichisch-ungarische Monarchie in den
osmanischen Gebieten Filmpropaganda betrieb. Die Intensität der
Filmpropaganda nahm vor allem in der zweiten Kriegshälfte zu und
gewann an Bedeutung. Die Hauptmotive der österreichischungarischen Monarchie für ihre Filmpropaganda waren die
Mobilisierung der Massen für den Krieg, die Überwindung der
Legitimations- und Repräsentationskrise, die wirtschaftliche und
politische Expansion, die Stärkung der Position auf dem Filmmarkt
und die Konkurrenz mit dem Deutschen Reich, das im
Osmanischen Reich Propaganda betrieb.

Özet

Bu çalışmada Osmanlı İmparatorluğu’nun müttefiki AvusturyaMacaristan İmparatorluğu ile I. Dünya Savaşı sırasındaki ilişkileri
sinema tarihi açısından ele alınmaktadır. Yazının temel savı siyasi-iktisadi gelişmelerin kültürel alana, savaş sırasında yaşanan
dönüşümlerin sinema sektörüne yansıdığıdır. Yerli film üretiminin
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’na kıyasla düşük olduğu Osmanlı
İmparatorluğu ile kurulan sinemasal ilişki ağırlıklı olarak Avusturya-Macaristan’ın ülkede propaganda faaliyetlerini kapsamaktadır. Savaşın
başından itibaren ülkeler medya seferberliğine de girmişlerdir. Geniş
bir kitleye ulaşabilen sinemanın ikna gücü savaşan ülkeler için etkili bir
silaha dönüşmüştür. Makale, film propagandasını Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun Osmanlı topraklarında tertibi, çekilen
filmler ve film gösterimi ekseninde incelemektedir. Arşivlerde mevut
belgeler, basında çıkan haberler ve film ilanları Avusturya-Macaristan
Monarşisinin Osmanlı topraklarında filmlerle propaganda faaliyetleri
yürüttüğünü, özellikle savaşın ikinci yarısından itibaren filmlerle
propagandanın yoğunluğunun arttığını ve önemsendiğini
göstermektedir. Kitleleri savaşa ikna etmek, meşruiyet ve temsil krizini atlatmak, iktisadi ve siyasi yayılma, film pazarında güçlü olmak ve
Osmanlı İmparatorluğu’nda propaganda faaliyetleri yürüten Alman
İmparatorluğu ile rekabet içinde olmak Avusturya-Macaristan
İmparatorluğu’nun filmlerle propaganda yapmasının temel
motivasyonları arasında bulunmaktadır.

Abstract

This study investigates the relations between the Ottoman and
Austro-Hungarian allies during the First World War from the
perspective of film history. The main argument is that wartime
transformations were reflected in the film industry, and that
political-economic developments were mirrored in the cultural
sphere. The historical context of cinematic relations with the
Ottoman Empire, whose domestic film production was small
compared to that of Austria-Hungary, was mainly based on AustroHungarian propaganda activities. Since the outbreak of the war, the
media have also been in a state of mobilisation. The persuasiveness
of cinema, which could reach a wide audience, became an effective
weapon for the belligerents. The article deals with the organisation,
the films produced and the screenings of the Austro-Hungarian
film propaganda in the Ottoman territories. It is shown that the
Austro-Hungarian Monarchy carried out film propaganda in the
Ottoman territories through available archival documents, press
reports and film advertisements. Especially in the second half of
the war, the intensity and importance of film propaganda increased.
Mobilising the masses for war, overcoming the crisis of legitimacy
and representation, economic and political expansion,
strengthening its position on the film market and competing with
German imperial propaganda in the Ottoman Empire were the
main motivations of Austro-Hungarian film propaganda.

Kaynakça

  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH.ŞFR) 63/120; 63/121; 63/199; 522/32; 512/60; 61/281; 513/53. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Asayiş Kalemi (DH. EUM. AYŞ) 2/2_2,4.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Seyrüsefer Kalemi (DH.EUM.SSM) 5/6.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Yıldız Perakende Evrakı Elçilik, Şehbenderlik ve Ataşemiliterlik (Y. PRK. EŞA) 40/1.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Kalem-i Umumi (DH. EUM. KLU) 9/9.
  • OeStA, KA, AOK, KPQ, Ktn. 60, Filmstelle 1917, „Abschrift eines 11-seitigen Berichts von Isidor Goldschmid an den k.u.k. Militarbevollmächtigten General Major Pomiankowski, Konstantinopel“, Nr. 3054-6958, Nr. 3419, Mai 1917. S. 1. OeStA, KA, AOK, KPQ, Ktn. 34/K2, "Schreiben des k.u.k. Militarbevollmächtigten in Konstantinopel an das k.u.k. Armeeoberkommando in Wien betreffend Kinoaufnahmen des oblt. Grafen Kolowrat“, Nr. 1422, 19. Juli 1916, S. 2. OeStA, KA, AOK, KPQ, Ktn. 34/K2, 17.3.1916. "Schreiben Kolowrats an das Kdo. des KPQu“, Kolowrat. Exh.Nr. 434 pras., S.1. II.
  • Zeitungen und Zeitschriften Allgemeine Automobil-Zeitung
  • Das interessante Blatt
  • Der Kinematograph Die Neue Zeitung
  • İkdam Kinematographische Rundschau Kinema Neue Kino Rundschau
  • Neues Wiener Journal Osmanischer Lloyd
  • Österreichische Volkszeitung Sport & Salon Tanin Tarih Dünyası
  • BIHL, Wolfdieter, Die Kaukasus-Politik der Mittelmächte, Teil I: Ihre Basis in der Orientpolitik und ihre Aktionen 1914-1917, Böhlau Verlag, Wien, Köln, Weimar 1975. BITTNER, Georg, „Oesterreichisch-ungarische Artillerie auf Gallipoli“, Neues Wiener Journal, 21. Januar 1916. BONO, Francesco, "Bemerkungen zur Österreichischen Filmwirtschaft“, (Hrsg.) Francesco Bono, Paolo Caneppele, Günter Krenn, Elektrische Schatten: Beiträge zur österreichischen Stummfilmgeschichte, Filmarchiv Austria, Wien 1999, S. 47-76.
  • BROUCEK, Peter, Karl I. (IV.). Der politische Weg des letzten Herschers der Donaumonarchie, Böhlau Verlag, Wien, Köln, Weimar 1997. ÇELİKTEMEL-THOMEN, Özde, „Osmanlı İmparatorluğu’nda Sinema ve Propaganda 1908-1922”, Kurgu. Online International Journal of Communication Studies, 23/1 (2010), S. 1-17.
  • DENKMAYR, Oswald, „‘Kurbelmann im Kriegsdienst’. Die Operateure der Filmstelle des k.u.k. Kriegsarchivs und des k.u.k. Kriegspressequartiers 1914 bis 1918“, Diplomarbeit, Universität Wien, Wien 2012.
  • DERİNGİL, Selim, İktidarın Sembolleri ve İdeoloji. II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909), Übers.Gül Çağalı Güven, Doğan Kitap, İstanbul 2014.
  • FARAH, Irmgard, Die Deutsche Presse Politik und Propagandatätigkeit im Osmanischen Reich von 1908-1918 unter besonderer Berücksichtigung des „Osmanischen Lloyd “, Steiner Verlag, Stuttgart, Beirut 1993.
  • FERRO, Marc, Sinema ve Tarih, Übers. Turhan Ilgaz und Hülya Tufan, Kesit Yayıncılık, İstanbul 1995.
  • GÖKMEN, Mustafa, Başlangıçtan 1950’ye Kadar Türk Sinema Tarihi ve Eski İstanbul Sinemaları, Denetim Ajansı Basımevi, İstanbul 1989.
  • HINKLE, Eugene M., „Modern Türkiye’de Sinema“, Kebikeç, İnsan Bilimler İçin Kaynak Araştırma Dergisi, Nr. 28 (2009), S. 91-102. HOLZER, Anton, Die andere Front. Fotografie und Propaganda im Ersten Weltkrieg, Primus Verlag, Darmstadt 2007.
  • JORDAN, Alexander, Krieg um die Alpen. Der erste Weltkrieg im Alpenraum und der bayerische Grenzschutz in Tirol, Duncker und Humblot, Berlin 2008.
  • JUNG, Peter, Der k.u.k. Wüstenkrieg. Österreich-Ungarn im Vorderen Orient 1915-1918, Styria, Wien, Graz, Köln 1992. JUNG, Uli und MÜHL-BENNINGHAUS, Wolfgang, „Export und Import nicht fiktionaler Filme“, (Hrsg.) Uli Jung, Martin Loiperdinger, Geschichte des dokumentarischen Films in Deutschland. Band 1, Kaiserreich 1895-1918, Philipp Reclam Verlag, Stuttgart 2005, S. 423-429.
  • KALINA, Walter, „Das Kriegspressequartier Österreich-Ungarns im Ersten Weltkrieg“, (Hrsg.) Thomas Kohlnberger, Benȏit Majerus, M. Christian Ortner, Krieg in der industrialisierten Welt, Caesarpress, Wien 2017, S.273-297.
  • KARBİ, Bilge, „Avusturya-Macaristan Askeri Ataşesi Joseph Pomiankowski ve Sefir Johann Pallavicini Raporlarında Enver Paşa’nın Harbiye Nazırlığı: 1914-1916 ”, OTAM, Nr.45 (2019), S. 123-146. KASAP ORTAKLAN, Oya, Erken Sinemanın Aynasından Osmanlı-Alman İlişkileri (1895-1918), Libra Kitap, İstanbul 2019. KLEINHANS, Bernd, „Der erste Weltkrieg als Medienkrieg: Film und Propaganda zwischen 1914-1918“, Aus Politik und Zeitgeschichte, Nr. 16-17 (2014), S. 32-38. KOLOĞLU, Orhan, „Espiyonaj-Kontrespiyonaj - Sus! Duvarların Kulağı Var“, Tarih ve Toplum, Nr. 84 (1990), S. 34-48. KRENN, Günter, „Der bewegte Mensch-Sascha Kolowrat“, (Hrsg.) Francesco Bono, Paolo Caneppele, Günter Krenn, Elektrische Schatten: Beiträge zur österreichischen Stummfilmgeschichte, Filmarchiv Austria, Wien 1999, S. 37-46.
  • KURNAZ ŞAHİN, Feyza, „Cumhuriyetin Kuruluşuna Kadar Türkiye’de Yardım Cemiyetlerinin Sinema Faaliyetleri ve Kamuoyunda Sinema Algısı (1910-1923) “, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 30/88 (2014), S. 1-36.
  • LINDNER-WIRSCHING, Almut, „Patrioten im Pool.Deutsche und französische Kriegsberichterstatter im ersten Weltkrieg“, (Hrsg.) Ute Daniel, Augenzeugen. Kriegsberichterstattung vom 18. Zum 21. Jahrhundert, Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 2006, S. 113-140. MOSER, Karin, Der Österreichische Werbefilm. Die Genese eines Genres von seinen Anfängen bis 1938, DeGruyter, Berlin, Boston 2019. ODABAŞI, İ. Arda, „Osmanlı/Türk Sineması’nda İlk Kurmaca Filmler Ve İlk Sinema Eleştirileri I“, Toplumsal Tarih, Nr. 280 (2017), S. 66-73.
  • ODABAŞI, İ. Arda, „Ayastefanos Filminin Yapımcısı ve Gösterim Programı (Ayastefaons Filmi Hakkında Yeni Bilgiler II) “, Mütefferikka, 2/54 (2018), S. 135-144.
  • ONARAN, Âlim Şerif, Türk Sineması I, Kitle Yayınları, İstanbul 1994
  • ÖZÖN, Nijat, İlk Türk Sinemacısı Fuat Uzkınay, Türk Sinematek Derneği Yayınları, İstanbul 1970. ÖZUYAR, Ali, Sessiz Dönem Türk Sinema Tarihi (1895-1922), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2017. ÖZYILMAZ, Özge, „Erken Cumhuriyet Döneminde Hollywood’un Alımlanması: Kadınlar, Gençler ve Modernlik“, Dissertation, İstanbul Üniversitesi SBE Radyo Televizyon Sinema Anabilim Dalı, İstanbul 2013. POMIANKOWSKI, Josef, Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküşü ‘1914-1918 I. Dünya Savaşı’, Übers. Kemal Turan, Kayıhan Yayınları, İstanbul 1990.
  • SARAL, Emre, „Avusturyalı Sinemacı Kont Alexander Kolowrat ve Çanakkale Cephesi’nde Çektiği Propaganda Filmi: ‘Die letzten Tage der Entente auf Gallipoli (İtilafın Gelibolu’daki Son Günleri)’ “, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4/7 (2022), S. 239-260. ŞENER, Erman, „Sinema Türkiye’ye Geliyor“, Milliyet Gazetesi, 14 Nisan 1982.
  • TEKSOY, Rekin, Sinema Tarihi, Oğlak Yayıncılık, İstanbul 2009.
  • THEYER, Hans, „Erinnerungen eines Kameramannes. XI. „Die Frau, die jeder liebt“-Filmaufnahmen im Granatenfeuer“, Mein Film, Nr.168 (1929), S.10. TOPRAK, Zafer, Türkiye’de Milli İktisat: 1908-1918, Doğan Kitap, İstanbul 2012. VIRILIO, Paul, The Vision Machine, Übers. Julie Rose, Indiana University Press, Bloomington, Indianapolis 1994.
  • ZÜRCHER, Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Übers. Y. Saner Gönen, İletişim Yayınları, İstanbul 2000.
  • A. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Sinema Genel Müdürlüğü (Film Mirasım) SGM 2151, „Çanakkale Muharebeleri-01“, https://filmmirasim.ktb.gov.tr/tr/film/ anafartalar-da-itilaf-ordularinin-puskurtulmesi, (letzter Abruf am 23.01.2023).
  • SGM 2154, „Çanakkale Muharebeleri-02“, https://filmmirasim.ktb.gov.tr/tr/film/ canakkale-muharebeleri, (letzter Abruf am 23.01.2023).
  • SGM 2214, „Avusturya-Macaristan İmparatoru’nun İstanbul’u Ziyareti-01“, https://filmmirasim.ktb.gov.tr/tr/film/avusturya-imparatoru-nun-istanbulziyareti-2, (letzter Abruf am 27.01.2023). SGM 2209, „Avusturya-Macaristan İmparatoru’nun İstanbul’u Ziyareti-02“, https://filmmirasim.ktb.gov.tr/tr/film/avusturya-imparatoru-nun-istanbulziyareti-1, (letzter Abruf am 27.01.2023)
  • SGM 2208, „Avusturya-Macaristan İmparatoru’nun İstanbul’u Ziyareti-03“, https://filmmirasim.ktb.gov.tr/tr/film/avusturya-imparatoru-nun-istanbulziyareti, (letzter Abruf am 27.01.2023).
  • SGM 2218, „Avusturya-Macaristan İmparatoru’nun İstanbul’u Ziyareti-04“, https://filmmirasim.ktb.gov.tr/tr/film/avusturya-imparatoru-nun-istanbulziyareti-4, (letzter Abruf am 27.01.2023).
  • http://wk1.staatsarchiv.at/propaganda-kuenstler-und-kpq/feldkino-undfronttheater/feldkino/#/?a=artefactgroup551, (letzter Abruf am 20.01.2023).
  • https://stadtfilm-wien.at/film/121/, (letzter Abruf am 24.01.2023).
  • https://www.europeana.eu/hu/item/08621/1037479000000062021, (letzter Abruf am 25.01.2023). https://www.europeana.eu/da/item/08621/1037479000000208032, (letzter Abruf am 25.01.2023).
Toplam 40 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Yakınçağ Osmanlı Tarihi
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Oya Kasap Ortaklan 0000-0002-4475-0431

Yayımlanma Tarihi 13 Ekim 2023
Yayımlandığı Sayı Yıl 2023 Sayı: 54

Kaynak Göster

APA Kasap Ortaklan, O. (2023). Osmanlı İmparatorluğu’nda Avusturya-Macaristan Film Propagandası (1914 - 1918). OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma Ve Uygulama Merkezi Dergisi(54), 55-92.
AMA Kasap Ortaklan O. Osmanlı İmparatorluğu’nda Avusturya-Macaristan Film Propagandası (1914 - 1918). OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi. Ekim 2023;(54):55-92.
Chicago Kasap Ortaklan, Oya. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Avusturya-Macaristan Film Propagandası (1914 - 1918)”. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma Ve Uygulama Merkezi Dergisi, sy. 54 (Ekim 2023): 55-92.
EndNote Kasap Ortaklan O (01 Ekim 2023) Osmanlı İmparatorluğu’nda Avusturya-Macaristan Film Propagandası (1914 - 1918). OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 54 55–92.
IEEE O. Kasap Ortaklan, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Avusturya-Macaristan Film Propagandası (1914 - 1918)”, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, sy. 54, ss. 55–92, Ekim 2023.
ISNAD Kasap Ortaklan, Oya. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Avusturya-Macaristan Film Propagandası (1914 - 1918)”. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 54 (Ekim 2023), 55-92.
JAMA Kasap Ortaklan O. Osmanlı İmparatorluğu’nda Avusturya-Macaristan Film Propagandası (1914 - 1918). OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi. 2023;:55–92.
MLA Kasap Ortaklan, Oya. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Avusturya-Macaristan Film Propagandası (1914 - 1918)”. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma Ve Uygulama Merkezi Dergisi, sy. 54, 2023, ss. 55-92.
Vancouver Kasap Ortaklan O. Osmanlı İmparatorluğu’nda Avusturya-Macaristan Film Propagandası (1914 - 1918). OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi. 2023(54):55-92.