Hat Sanatında Karalamalar: Özgün ve Özgür Yazıların Keşfi

Yıl 2024, Sayı: 6, 1 - 12, 29.03.2024

Raziye Yılmaz Yusuf Bilen

Öz

Hat sanatı, yazı ve süsleme sanatının zarafetle birleştiği özgün bir sanat dalıdır. Bir hat eserinin temel taşlarından biri de karalamalardır. Bir eserin oluşum sürecinde hattatın ilk adımı olan karalamalar, sanatkârın yazıyı tasarlamaya başladığı andan itibaren esere özgünlük katar. Eserin ortaya çıkışına dair ilk izler, karalamalarda gizlidir. Bu makalede, hat sanatında karalamaların değeri ve bu eserlerin hat sanatçısının zihinsel ve duygusal yolculuğunu yansıtma özelliği detaylı bir şekilde ele alınacaktır. Hat sanatında karalamaların uygulama esaslarından olan, metin içeriği, kompozisyon özellikleri, estetik kriterler, tashih, teşrifat, tezhip ve ketebe kaydı başlıklar altında ele alınırken karalamaların oluşturulmasında kullanılan teknikler de titizlikle okuyuculara aktarılmıştır. Ayrıca, makalede günümüze kadar ulaşmış müze ve koleksiyonlardaki çeşitli karalama örneklerine yer verilip hat sanatının zengin tarihine ve çeşitliliğine vurgu yapılmıştır. Farklı dönemdeki hattatların eserlerinden verilen karalama örnekleri, hat sanatının geçmişten günümüze uzanan mirasını keşfetmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hat Sanatı, Hattat, Karalama, Kompozisyon, İstif

Kaynakça

• Ayverdi, İ. (2010) Misalli Büyük Türkçe Sözlük. 1. Baskı, İstanbul, Kubbealtı Yayınları.
• Bektaş, D. (27.07.2023). Eserler. https://www.ketebe.org/eser/3366?ref=artist&id=2100.
• Bilen, Y. (2010). Hattat Mehmed Şevki Efendi ve Sülüs-Nesih Hat Ekolü, s. 211. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Atatürk Üniversitesi.
• Bilen, Y. (2014). Türk-İslâm Medeniyeti ve Hat San‘atı. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 38-58.
• Çağlar, Y. (ed.), (2010). Bir Fotoğrafın Aynasında İstanbul›un Meşhur Hattatları, İstanbul, İstanbul Büyük Şehir Belediyesi A.Ş. Yayınları.
• Çetin, N. M. (1989). Aklam-ı Sitte. TDV İslam Ansiklopedisi, 2, 276-280.
• Çevik, M. S. (2020). Hat Sanatında eğitim ve meşk. Lale Dergisi, 1(2), 107-115.
• Derman, M. U. (05.05.2023). Hat san’atında kıt’alar – 2. https://www.fikriyat.com/yazarlar/ugur-derman/2023/05/05/hat-sanatinda-kitalar-2
• Derman, M. U. (2001). Kalem. TDV İslam Ansiklopedisi, 24, 245-247.
• Derman, M. U. (24.10.2017). Şeyhulislâm Veliyüddin Efendi. https://www.fikriyat.com/yazarlar/ugur-derman/2017/11/24/hat-sanatinin-buyuk-isimleri-12
• Derman, M. U. (27.10.2017). Yedikuleli Seyyid Abdullah. https://www.fikriyat.com/yazarlar/ugur-derman/2017/10/27/hat-sanatinin-buyuk-isimleri-8 adresinden alındı.
• Derman, M. U. (30.11.2017). Ünye’den İstanbul’a bir hattatın hayat hikayesi: İsmail Zühdi Efendi. https://www.fikriyat.com/yazarlar/ugur-derman/2017/11/30/hat-sanatinin-buyuk-isimleri-13 adresinden alındı.
• Edgü, F. (1988). Türk Hat Sanatı (karalamalar / meşkler). İstanbul, Ada Yayınları.
• Efendi, A. İ. (27.07.2023). Ağakapılı İsmail Efendi, Eserler. https://www.alifart.com/agakapili-smal-efend-1706-278802/ adresinden alındı.
• Efendi, İ. Z. (tarih yok). İsmail Zühdi Efendi, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Güzel Yazılar bölümü, İstanbul.
• Efendi, M. S. A. (10.03.2013). Muhsinzâde Seyyid Abdullah Efendi. Alif Art, Osmanlı ve Karma Sanat Eserleri Müzayedesi Kataloğu, İstanbul.
• Efendi, S. M. H. (2023). Seyyid Mehmed Hamdi Efendi. Hasan Adsan Fotoğraf Arşivi.
• Efendi, S. M. H. (27.07.2023). Seyyid Mehmed Hamdi Efendi, Eserler. https://www.ketebe.org/eser/5349?ref=artworks adresinden alındı.
• Efendi, Y. S. A. (26.07.2023). Yedikuleli Seyyid Abdullah Efendi, Kitap Sanatları ve Hat Koleksiyonu. Sakıp Sabancı Müzesi Arşiv ve Araştırma Alanı, https://digitalssm.org/digital/collection/Kitapvehat/id/213756 adresinden alındı.
• Efendi, Z. İ. (27.07.2023). Zühdi İsmail Efendi, Eserler. https://www.ketebe.org/eser/7487?ref=artworks adresinden alındı.
• Hamdullah, Ş. (2008). Emin Barın Hat Koleksiyonu Müzayedesi kataloğu. Portakal Sanat ve Kültür Evi, Portakal Sanat ve Kültür Evi.
• Öksüz, H. (2023). Hüseyin Öksüz hat arşivi (dijital), Konya.
• Özçay, M. (27.07.2023). Eserler. http://www.ozcay.com/mehmed/galeri#130.
• Özçay, O. (27.07.2023). Eserler. http://www.ozcay.com/osman/galeri#113.
• Özkafa, F. (2023). Hat Sanatı-Osmanlı’dan bugüne. İstanbul, Kapı Yayınları.
• Özkafa, F. (27.07.2023). Eserler. http://www.fatihozkafa.com/index.php?go=galeri#prettyPhoto[gallery1]/71/.
• Özönder, H. (2003). Ansiklopedik Hat ve Tezhip Sanatları deyimleri terimleri sözlüğü, Konya: Sebat Ofset Matbaacılık, 145-146.
• Özyazıcı, M. H. (27.07.2023). Eserler. https://www.ketebe.org/eserler?artworkId=1121 adresinden alındı.
• Perk, H. (2021). Hattat Halim Özyazıcı Hayatı ve Sanatı. İstanbul, Zeytinburnu Belediyesi.
• Serin, M. (2005). Hat Sanatı ve meşhur Hattatlar. İstanbul, Kubbealtı Neşriyatı.
• Şemseddin Sâmî, (2018). Kâmûs-i Türkî (Latin Harfleriyle), (haz. Raşit Gündoğdu, Niyazi Adıgüzel, Ebul Faruk Önal), 6. Baskı, İstanbul, İdeal Kültür Yayınları.
• Ülker, M. (1987). Başlangıçtan günümüze Türk Hat Sanatı. Ankara, Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Yazır, M. B. (1981). Medeniyet aleminde yazı ve İslam Medeniyetinde kalem güzeli 2. Ankara, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Yılmaz, A. (2004). Türk Kitap Sanatları tabir ve ıstılahları. İstanbul, Damla Yayınevi. Görsel Kaynakça
• Görsel 1. Halim Efendi’nin a) karalama çalışması, b) karalamanın levha hali (Hüseyin Öksüz Fotoğraf Arşivi, 2023).
• Görsel 2. Şeyh Hamdullah’ın sülüs-nesih karalaması (Hamdullah, 2008, s. 16).
• Görsel 3. (a) İsmail Zühdi Efendi’nin sülüs karalama örneği (TSMK, GY 309); (b) Şeyh Hamdullah Efendi’yi takliden İsmail Zühdi Efendi’nin yazmış olduğu sülüs karalama örneği (Derman, 2017).
• Görsel 4. Halim Efendi‟nin, Şevki Efendi‟yi taklid ettiği karalaması (Bilen, 2010).
• Görsel 5. Yedikuleli Seyyid Abdullah Efendi’nin sülüs-nesih karalaması (SSM, 190-0439).
• Görsel 6. Osman Özçay’ın kalem suresi birinci ayet karalaması (ozcay.com, 2023).
• Görsel 7. Mehmed Özçay’ın tashih edilmiş karalaması (ozcay.com, 2023).
• Görsel 8. Fatih Özkafa ta’lik karalaması (faithozkafa.com, 2023).
• Görsel 9. Davut Bektaş’ın sülüs, nesih, ta’lik, rika karalaması (ketebe.org, 2023).
• Görsel 10. İsmail Hakkı Efendi’nin sülüs-nesih renkli karalama levhası (Çağlar, 2010, s.64).
• Görsel 11. Muhsinzâde Seyyid Abdullah Efendi’nin sülüs-icâze imza karalaması (Alif Art A.Ş. Fotoğraf Arşivi, 2023).
• Görsel 12. Mustafa Halim Özyazıcı’nın Türkiye Büyük Millet Meclisi karalaması (Perk, 2021, s. 228).
• Görsel 13. Mustafa Halim Özyazıcı’nın tuğra formunda “Mehmed han bin Abdülmecid el-muzaffer daima” (35. Osmanlı Padişahı Mehmed Reşad) karalaması (Perk, 2021, s. 163).
• Görsel 14. Hamit Aytaç’ın nesih karalaması (Hüseyin Öksüz Fotoğraf Arşivi, 2023).
• Görsel 15. Mustafa Halim Özyazıcı’nın karalaması (Hüseyin Öksüz Fotoğraf Arşivi, 2023).
• Görsel 16. Mustafa Halim Özyazıcı’nın sülüs-nesih karalaması (Hüseyin Öksüz Fotoğraf Arşivi, 2023).
• Görsel 17. Karalamacı Seyyid Mehmed Hamdi Efendi’nin sülüs-nesih karalaması (Hasan Adsan Fotoğraf Arşivi, 2023).
• Görsel 18. Veliyyüddin Efendi’nin ta’lîk karalaması (Derman, 2017). Görsel 19. Mehmed Şefik Efendi’nin sülüs-nesih karalaması (Ülker, 1987, s. 263).
• Görsel 20. Şevki Efendi’nin sülüs-nesih temrin karalaması (Derman, 2023).
• Görsel 21. Mustafa Halim Özyazıcı’nın sülüs-nesih karalama örneği (Albayrak Hat Koleksiyonu).
• Görsel 22. Seyyid Mehmed Hamdi’nin karalama örneği (Ebubekir Mete Koleksiyonu).
• Görsel 23. Zühdi İsmail Ağa Efendi’nin sülüs karalaması (ketebe.org, 2023).
• Görsel 24. Yedikuleli Seyyid Abdullah Efendi’nin sülüs karalaması (Derman, 2017).
• Görsel 25. Ağakapılı İsmail Efendi’nin, karalamanın a) birinci satırı, b) ikinci satırı, c) üçüncü satırı, d) dördüncü satırı, e) beşinci satırı, f) altıncı satırı, g) yedinci satırı ve h) imza metni (Cenap Yazansoy Koleksiyonu).