BAKIMIN KADINLAŞMASI VE EVDE BAKIM YARDIMI UYGULAMASI: GAZİANTEP’TE BAKIM VEREN KADINLARIN DENEYİMLERİ

Yıl 2024, Cilt: 27 Sayı: 1, 98 - 116, 30.04.2024

Hasan Sever Şenay Leyla Kuzu

https://doi.org/10.18490/sosars.1476321

Öz

Evde bakım işleri veya daha genel bir tartışma bağlamında bakım, kadınların sorumlu tutulduğu bir alan olup bakımın toplumsal cinsiyet literatüründe uzun bir tartışma geçmişi bulunmaktadır. Farklı ülke deneyimlerinde, bakım emeğinin ilk adımda kurumsal bakım hizmetlerinden aileye geçtiği ve ikinci adımda ise göçmen veya yerelden kadınların ucuz emeğine bel bağlayarak yine aile içinde çözüme kavuşturulmaya çalışıldığı görülmektedir. Bu çalışmanın amacı; engelli ve yaşlı bireylerin evde bakımı için geliştirilen evde bakım yardımı uygulamasından yararlanarak ücret karşılığında bakım veren kadınların deneyimlerini, sorunlarını ve taleplerini incelemektir. Nitel araştırmaya dayanan bu saha çalışması, Gaziantep merkez ilçelerinden Şehitkamil’de bakım yardımı alan on beş kadınla yapılan derinlemesine görüşmelere dayanmaktadır. Görüşmelerde yarı yapılandırılmış görüşme soruları kullanılmıştır. Çalışmanın sonucunda, evde bakım yardımı, bakım veren kadınlara ekonomik bir destek sunsa da bu ekonomik desteğin sadece kadının refahı için harcanmadığı ortaya çıkmaktadır. Yardımın, hanenin kira ve gıda gibi ihtiyaçlarına, bazı hijyen ürünlerine veya bakımı kolaylaştıran aletlere harcandığı görülmektedir. Araştırmanın bir diğer bulgusu ise bu yardımın, bakımdan kadının sorumlu tutulduğu geleneksel düşünceyi beslediği, bakımın profesyonel bir düzeyde yapılamadığı ve en önemlisi bakımı aile fertleri arasında paylaştırmaktan ziyade bir bireye yüklemesi nedeniyle bireyi sosyoekonomik alandan yalıtarak psikolojik sorunlara yol açabilmesidir.

Anahtar Kelimeler

Evde bakım yardımı, bakımın kadınlaşması, sosyal politika, toplumsal cinsiyet eşitsizliği, Gaziantep.

Kaynakça

• Acar-Savran, G. (2004). Beden emek tarih diyalektik bir feminizm için. İstanbul: Kanat Kitap.
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, (2024). Engelli bakım hizmeti. Erişim Tarihi: 01.01.2024. https://www.aile.gov.tr/sss/engelli-ve-yasli-hizmetleri-genel-mudurlugu/engellibakim-hizmeti/
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2017). Demans bakım modeli raporu. Erişim Tarihi: 10.06.2023.
• https://www.aile.gov.tr/media/9332/demans-bak%C4%B1m-modeli-proje-kitab%C4%B1.pdf
• Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, (2018). Türkiye aile yapısı ileri istatistik analizi. Erişim Tarihi: 05.01.2019. (https://dspace.ceid.org.tr/xmlui/handle/1/1623
• Altuntaş, B. ve Atasü Topcuoğlu, R. (2014). “Engelli hakları, bakım güvencesi ve toplumsal cinsiyete dayalı iş bölümü çerçevesinde evde bakım hizmeti”, VI. Sosyal İnsan Hakları Ulusal Sempozyumu, ss. 307-322.
• Aslan, Ö. (2016). ““Bir bakım manifestosu”na doğru: Jennifer Nedelsky ile “iyi yaşam” üzerine.” Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, 30, 68-84.
• Atasü-Topçuoğlu, R. (2022). “Gender inequality, the welfare state, disability, and distorted commodification of care in Turkey.” New Perspectives on Turkey, 66, 61-87.
• Aygüler, E. ve Ayalp M. Ç. (2018). “Türkiye'deki evde bakım aylığı düzenlemesine eleştirel bir yaklaşım.” Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(3), 1-22.
• Bakıma Muhtaç Özürlülerin Tespiti ve Bakım Hizmeti Esaslarının Belirlenmesine İlişkin Yönetmelik (2006, 30 Temmuz). Resmi Gazete (Sayı: 26244). Erişim Tarihi: 05.07.2023 https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=10546&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5 Bakıma Muhtaç Özürlülerin Tespiti ve Bakim Hizmeti Esaslarının Belirlenmesine İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasında Dair Yönetmelik (2007, 23 Ekim) Resmi Gazete (Sayı: 26679). Erişim Tarihi: 05.07.2023.
• Bora, A. (2016). Kadınların sınıfı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bourdieu, P. (2015). Eril tahakküm (Çev. B. Yılmaz). İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Buğra, A. (2012). “Türkiye’nin değişen refah rejimi: neoliberalizm, kültürel muhafazakarlık ve yeniden tanımlanan toplumsal dayanışma.” S. Dedeoğlu ve A. Y. Elveren (Ed.), Türkiye’de refah devleti ve kadın (s.47-69.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Chodorow, N. (1979). The reproduction of mothering psychoanalysis and the sociology of gender. University of California Press.
• Cohen, R. L., & Wolkowitz, C. (2018). “The feminization of body work.” Gender, Work And Organization, 25(1), 42-62.
• Da Roit, B., Le Bihan, B., ve Österle, A. (2016) “Cash-for-care benefits.” C. Gori, J.-L. Fernández ve R. Wittenberg (Ed.) Long-term care reforms in OECD countries: Successes and failures (s. 143-166). University of Bristol, Policy Press.
• Da Roit, B., ve Le Bihan, B. (2010). “Similar and yet so different: cash-for-care in six European countries’ long-term care policies.” The Milbank Quarterly, 88(3), 286-309.
• De Beauvoir, S. (2019). İkinci cinsiyet olgular ve efsaneler. (Çev. G. Acar-Sarvan). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Dedeoğlu, S. ve Elveren A. Y. (2012). “Giriş: Türkiye’de toplumsal cinsiyet, toplum ve refah devleti”. S. Dedeoğlu ve A. Y. Elveren (Ed.) Türkiye’de refah devleti ve kadın (s. 29-45). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Delphy, C. (1992). “Baş düşman.” G. Savran ve N. Tuna (Ed.) Kadının görünmeyen emeği: Maddeci bir feminizm üzerine (s. 71-91). İstanbul, Kardelen Yayınları.
• Esping-Andersen, G. (2013). “Toplumsal riskler ve refah devletleri.” (Çev. B. Yakut-Çakar ve U. B. Balaban). A. Buğra ve Ç. Keyder (Ed.) Sosyal politika yazıları (s. 33-54). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Evde Bakım Yardımı Yönetmeliği, (2023, Mayıs 26). Resmi Gazete (Sayı: 32202). Erişim Tarihi: 02.02.2024. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2023/05/20230526-2.htm
• Gökbayrak, Ş. (2009). “Refah devletinin dönüşümü ve bakım hizmetlerinin görünmez emekçileri göçmen kadınlar.” Çalışma ve Toplum 2(21), 55-82.
• Graham, H. (2022). “Caring: a labour of love.” J. Finch ve D. Groves. A labour of love: women, work and caring (s. 13-30). London ve New York: Routledge,.
• Hartmann, H., (2006). Marksizm’le feminizm’in mutsuz evliliği. (Çev. G. Aygen), İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Hochschild, A. R. (2003). The commercialization of Intimate life notes from home and work. University of California Press.
• Hooyman, N., Kiyak, H.A. ve Kawamoto, K. (2015). Aging matters: An introduction to social gerontology. Pearson, Boston.
• Ihlamur Öner, S. G. (2021). “Göçün kadınlaşması ve sosyal refah rejiminin dönüşümü: İtalya örneği.” S. G. Ihlamur- Öner ve N. A. Ş. Öner. Küreselleşme çağında göç (s. 353-377). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kalaycıoğlu, S., Rittersberger-Tılıç, H., ve Çelik, K. (2016). Bakım sektöründe kayıt-dışı kadın emeğinin farklı aktörleri ve boyutları. The World Bank.
• Kalınkara, V., & Kalaycı, İ. (2017). “Yaşlıya evde bakım hizmeti veren bireylerde yaşam doyumu, bakım yükü ve tükenmişlik.” Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 10(2), 19-39.
• Karaca, H., Yazıcı, S., ve Korkmaz, N. (2016). “Alzheimer hastası yaşlı bakımının aile üyesi bakıcı kadınlara etkisi.” Tıbbi Sosyal Hizmet Dergisi, 7, 6-12.
• Kaşka, S. (2009) “The new ınternational migration and migrant women in Turkey: The Case of Moldovan Domestic Workers.” K. Kirişçi & A. İçduygu (Ed.). Land of diverse migrations challenges of emigration and immigration in Turkey (s.725-792). İstanbul Bilgi University Press.
• Moreno, L. (2013). “‘Süper Kadınlar’ ve Akdeniz Refahı.” A. Buğra ve Ç. Keyder (Ed.). Sosyal politika yazıları (s. 375-395). İstanbul İletişim Yayınları.
• Oğlak, S. (2007). Evde bakım hizmetleri ve bakım sigortası. İskenderun Belediyesi Kültür Yayınları, İskenderun.
• Oğlak, S. (2016). “Evde Bakımın İhmal Edilen Boyutu: Sosyal Bakım.” Turkiye Klinikleri Journal of Public Health Nursing-Special Topics, 2(3), 32-37
• Özateş Gelmez, Ö.S. (2015). “Ailevileştirilen bakımın kürek mahkûmları: evde bakım uygulaması kapsamında bakım veren kadınların deneyimleri.” Fe Dergi: Feminist Eleştiri, 7(2), 59-71.
• Özbay, F. (2015). Dünden bugüne aile, kent ve nüfus. İstanbul: İletişim yayınları.
• Özmete, E. ve Husseın, S. (2017). Türkiye’de yaşlı bakım hizmetleri raporu: Avrupa’dan en iyi uygulama örnekleri̇ ve Türkiye için bir model tasarımı. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı.
• Tufan, İ. (2015). Gerontolojik Müdahale: Türkiye’de neden gereklidir, nasıl olmalıdır? Erişim Tarihi: 22.04.2019, http://www.itgevakiftr.com Türkiye İstatistik Kurumu (2023). İstatistiklerle Yaşlılar 2022. Erişim Tarihi: 05.01.2023, https://www.tuik.gov.tr/media/announcements/istatistiklerle_yaslilar_tr.pdf
• Twigg, J. (2004). “The body gender and age: Feminist insights in social gerontology.” Journal of Aging Studies, 18, 59-73.
• Twigg, J., Wolkowitz, C., Cohen, R. L., ve Nettleton, S. (2011). “Conceptualising body work in health and social care.” Sociology of Health & İllness, 33(2), 171-188.
• Walby, S. (2016). Patriyarka kuramı. (Çev. H. Osmanoğlu). Ankara: Dipnot Yayınları.