İzmir Hükümet Konağı Keşif Defteri

Yıl 2023, Cilt: 32 Sayı: 2, 549 - 575, 31.12.2023

Nilgün Kurukaya

https://doi.org/10.29135/std.1219991

Öz

Tanzimat Dönemi’nde her alanda yapılan reformlar mimari alanda da kendini göstermiş, birçok yeni yapı türü ortaya çıkmıştır. Bunlardan biri de vilayet, sancak ve kazalarda devletin simgesi olarak inşa edilen hükmet konaklarıdır. İzmir Hükümet Konağı da bunlardan biridir. Katipzade Konağı’nın yerine 1869-1875/76 yılları arasında inşa edilen İzmir Hükümet Konağı’nın, Osmanlı Arşivi’nde yer alan belgelerinde iki keşif defteri bulunduğu anlaşılmaktadır. Birinci keşif 1863 yılında, ikinci keşif ise 1864 yılında İzmir’in Aydın Vilayeti merkezi olması dolayısıyla daha büyük bir hükümet konağı yapılması ihtiyacı neticesinde 1867 yılında yapılmıştır. Birinci keşfin genişletilmiş hali olan ikinci keşif ve planlar, İzmir’de ikamet etmekte olan İtalyan Mimar/Mühendis Roch Vitali tarafından hazırlanmıştır. Arşivde birinci keşif ile ilgili verilere ulaşılamamıştır. Bu yüzden çalışmanın konusunu ikinci keşif oluşturacaktır. Keşif defterine kaydedilen plan, kullanılan inşaat malzemeleri ve harcamalar ele alınmış, şimdiye kadar konak ile ilgili bilinmeyen özellikler ortaya konmuştur. Geç dönem değişen Osmanlı mimari yapı türlerinden biri olan hükümet konaklarının tasarlayıcıları ve yürütücüleri hakkındaki bilgilerimizin sınırlılığı ve şimdiye kadar hükümet konaklarının keşif defterleri ile ilgili herhangi bir çalışma yapılmamış olması, konumuzu bu tür bilgileri aydınlatması açısından da önemli kılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Arşivi,, İzmir Hükümet Konağı,, Keşif Defteri,, Plan,, Mimar/Mühendis Roch Vitali

Destekleyen Kurum

Bu çalışma “Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında Tanzimat Dönemi Osmanlı Kamu Yapıları İnşaat Süreci” adlı yapım aşamasında olan doktora tezinden üretilmiştir.

Teşekkür

Osmanlı Arşivi’nde yer alan Osmanlıca belgeleri okurken takıldığım yerlerde yardımını esirgemeyen Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Prof. Dr. Güven Dinç’e teşekkür ederim.

Contruction Notebook of the Government Office of izmir

Öz

The reforms of the Tanzimat Era also found their reflection in the architecture of the period and several new types of buildings joined the architectural repertory. One of these was the administrative building for governorships, which were constructed to form a symbol of the power of the state in cities and towns (vilayet, sancak and kaza). Since the Katipoğlu Mansion, where state affairs were carried out, was destroyed, a new government mansion was wanted to be built in its place. In 1863, the first plan and construction notebook of the mansion was made, but the construction did not start. Since İzmir became the center of Aydın Province in 1864, a larger government office building had to be built. For this reason, in 1867, Governor Sabri Pasha had the Italian architect-engineer Roch Vitali, who was residing in Izmir, make a new plan and architectural exploration. The governer’s building and the prison were designed together as separate buildings. R. Vitali handled the government office as the first part and the prison as the second part in the contruction notebook. According to the construction notebook, 1.192.270 kuruş will be spent on the governer’s building and 615.605 kuruş will be spent on the prison building. The wreckage of Katipoğlu Mansion was calculated as 82.000 kuruş. The cost of this wreck was subtracted from the total amount, and the amount to be spent was estimated as 1.725.875 kuruş.
The price estimated in the construction notebook was not sufficient for the government office built between 1869-75/76. Because 1.300.000 kuruş was spent on the foundation of the building alone. The government office and prison building were constructed for a total of 4.701.575 kuruş. Reconstruction of Ayşe Hanım Mosque and Madrasah, which is wooden and octagonal plan, used as the mansion’s masjid, is also included in this amount.
According to contruction notebook, Ottoman Empire and materials from different countries were used in the construction of the government office and prison. Materials used from the borders of the empire: Foça stone in the window frames, Karaburun porphyry stone in the columns and corridors, which are the local stones of İzmir, and Thessaloniki wood was used in the floor and some ceiling tiles. Materials used from different countries: Trieste cap, Livorno marble on the four-column entrance staircase, Venetian wood in the governor’s room and Izmir Sanjak room which is Italian construction materials, tiles from France in the roof covering, English locks on the doors.
The governer’s building and prison built between 1869-1875/76 were built according to the plan drawn by Roch Vitali. When viewed from the south, the government office of İzmir is a two-storey building with a “U” plan, an open courtyard in the middle, and 81 rooms. It has three entrances in total, with the main entrance in the west and two doors opening to the open courtyard in the south. The main entrance protruding forward from the front, which has four columns with an ion cap, shows a neo-classical style with a balcony above it and a triangular pediment above the balcony. The prison building, on the other hand, is a three-storey building with five corridors separated from each other starting from the entrance, on the side facing the courtyard of the government office. The building, which is one of the structures of that period, is used with the same function today.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Archive,, İzmir Governer's Building,, Quantity Bill of Reports,, Plan,, Architect/Engineer Roch Vitali

Kaynakça

• AKTEPE M. M. 1971, “İzmir Hanları ve Çarşıları Hakkında Ön Bilgi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 25, 105-154
• AKÜN Ö.F. 1989, “Ahmed Vefik Paşa”, İslam Ansiklopedisi 2, 143-157
• ARSEVEN C. E. 2007, Islahat-ı Mimariye, Şeyda Alpay (çev.), Kaknüs Yayınları, 1. Basım, İstanbul
• AVCI Y. 2017, Osmanlı Hükümet Konakları, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1. Basım, İstanbul
• BEYRU R. 2011, 19. Yüzyılda İzmir Kenti, Literatür Yayınları, 1. Basım İstanbul
• ERSOY B. 1991, İzmir Hanları, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını 49, Ankara
• ÇADIRCI M. 2011, Tanzimat Sürecinde Türkiye Anadolu Kentleri, der. Tülay Ercoşkun, İmge Kitabevi, 1. Basım, Ankara
• DAŞÇI S. 2012, “1893-1896 İzmir Ticaret Yıllıklarında Adı Geçen Sanatçılar ve Sanatla İlgili Meslekler Üzerine Bir Değerlendirme”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 1/3, 17-52
• ERDOĞAN S.T., ERDOĞAN T. Y. 2007, “Puzolonik Mineral Katkılar ve Tarihi Geçmişi” II. Yapılarda Kimyasal Katkılar Sempozyumu, Ankara, 264-275
• GENÇER C. İ. 2017, “19. Yüzyılda Kentsel Dönüşüm Dinamikleri: İzmir ve Selanik (1840-1910)”, Mimarlık 394, 50-55
• KOLAY E. 2020, “Osmanlı Hapishane Mimarisinde Plan Tipleri Hakkında Bir Değerlendirme” 24. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Kitabı, Ed. E. Kavalçalan, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Yayınları No:25, Nevşehir, 375-390
• KUYULU İ. 1999, “İzmir’de Osmanlı Dönemi Yapıları”, XIII. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, III/II, Ankara, 1-26
• KUYULU İ. 2013, “18. Yüzyıldan Günümüze İzmir Yalı Camisi’nin Hikayesi”, Prof. Dr. Hakkı Önkal’a Armağan, haz.Ş. Özgür Yıldız, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayını, İzmir, 93-106
• KÜTÜKOĞLU M. 2011, “İzmir Rıhtımı İnşaatı ve İşletme İmtiyazı”, İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi 32, 495-558TAŞ Y. 2019, “XVIII. Yüzyılda İzmir’de Hayırsever Bir Kadın: Mehmed Paşa Kızı Ayşe Hanım ve Vakfı”, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, SV/1, 33-64
• METİN N. Y. 2019, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Hükümet Konaklarının İnşa Süreci ve Mimarisi: DEVLET KAPISI, 1. Baskı, Kitabevi Yayınları, İstanbul
• YILMAZ F. 2003, Tarihsel Süreç İçerisinde Konak Meydanı, İzmir Büyük Şehir Belediyesi Kent Kitaplığı, Stil Matbaacılık, İstanbul
• YILMAZ F.-YETKİN S. 2002, İzmir Kent Tarihi, İzmir Liseleri Sertifikalı Kent Tarihi Konferansları Projesi, Proje Sorumlusu: Oktay Ekinci, Proje Yürütücüleri: Sabri Yetkin, Fikret Yılmaz, T.C. Millî Eğitim Bakanlığı İzmir Millî Eğitim Müdürlüğü, İzmir Büyükşehir Belediyesi
• BOA, A} MKT. MVL., (Sadaret Mektûbî Meclis-i Vâlâ Evrakı) 65-30, H. 19 Zilkade 1269/ M. 24 Ağustos 1853
• BOA, İ.MVL., (İrade-i Meclis-i Vala), 367-16108, H. 5 Recep 1273/ M. 1 Mart 1857
• BOA, A} MKT. MHM.,(Sadaret Mektûbî Mühimme Kalemi Evrakı) 281-42, H. 08 Cemazeyilevvel 1280/ M. 21 Ekim 1863
• BOA, MVL., (Meclis-i Vâlâ), 668-13, H. 17 Ramazan 1280/ M. 25 Şubat 1864
• BOA, MVL., (Meclis-i Vâlâ), 700-50, H. 29 Şevval 1281/ M. 21 Mart 1865
• BOA, MVL., (Meclis-i Vâlâ) 719-29, H. 25 Şevval 1282/ M. 13 Mart 1866
• BOA, İ.DH., (İrade-i Dahiliye), 634-44055, H. 14 Recep 1284/ M. 11 Kasım 1867
• BOA, İ.MVL., (İrade-i Meclis-i Vâlâ), 581-26075, H. 14 Recep 1284/ M. 11 Kasım 1867
• BOA, A} MKT. MHM., (Sadaret Mektûbî Mühimme Kalemi Evrakı), 394-5, H. 20 Recep 1284/ M. 17 Kasım 1867
• BOA, A} MKT. MHM. (Sadaret Mektûbî Mühimme Kalemi Evrakı), 394-95, H. 4 Şaban 1284/ M. 1 Aralık 1867
• BOA, ML.EEM., (Maliye Nezareti Emlak-ı Emiriye Müdüriyeti), 33-49, H. 13 Şevval 1891/ M. 23 Kasım 1874
• BOA, ML.EEM., (Maliye Nezareti Emlak-ı Emiriye Müdüriyeti), 33-50, H. 13 Şevval 1891/ M. 23 Kasım 1874
• BOA, ML.EEM., (Maliye Nezareti Emlak-ı Emiriye Müdüriyeti), 36-23, H. 14 Safer, 1292/ M. 22 Mart 1875
• BOA, ML.EEM., (Maliye Nezareti Emlak-ı Emiriye Müdüriyeti), 39-3, R. 4 Teşrinisani 1292/ M. 16 Kasım 1876
• BOA, İ.ŞD., (İrade-i Şura-yı Devlet)78-4592, H. 2 Rebiülevvel 1303/ M. 9 Aralık 1885
• BOA, ŞD., (Şura-yı Devlet) 116-17, H. 26 Zilhicce 1308/ M. 2 Ağustos 1891
• BOA, BEO, (Bab-ı Ali Evrak Odası), 3610-270719, H. 17 Recep 1327/ M. 4 Ağustos 1909
• BOA, DH.MB.HPS.M., (Dahiliye Hapishaneler Müdiriyeti Müteferrik), 52-21, H. 20 Safer 1328/ M. 3 Mart 1910
• http://www.milliyet.com.tr/ege/izmir-hukumet-konaginin-hikayesi-107485 (Erişim: 15.01.2022)
• https://v3.arkitera.com/h55135-gecmisin-modern-mimarligi---5-izmir.html (Erişim: 15.01.2022)
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Katipzade_ailesi (Erişim: 16.01.2022)
• http://arkeogezi.blogspot.com/2019/01/eski-izmir-hapishanesinin-bir-balkc.html (Erişim:12.02.2022)
• http://www.izmir.gov.tr/kalbimiz-konak-meydanı (Erişim: 15.11.2022)
• http://lugatim.com/s/raht (Erişim: 12.02.2022)