Anılardan İntikam Alma Fenomeninin Anadolu Selçuklu Mimarisinde Yansımaları

Yıl 2023, Cilt: 32 Sayı: 2, 671 - 709, 31.12.2023

Alper Altın

https://doi.org/10.29135/std.1298271

Öz

Anıların lanetlenmesi veya hatıralardan intikam almak olarak bilinen fenomen, bânîlerin makamını, mevkisini kaybettiğinde ya da öldüğünde ardılları veya karşıtları tarafından eserlerinde tahribatlar gerçekleştirilmesi olarak bilinmektedir. Bu fenomen, anıtlardan el sanatlarına, heykellerden resimlere, edebi eserlerden sikkelere kadar çok çeşitli alanlarda karşımıza çıkmaktadır. Anıların lanetlenmesi kapsamında kişiyi hatırlatacak nesneler kasıtlı bir şekilde yok edilmiş, silinmiş veya değiştirilmiştir. Kimi zaman aynı devlet içerisindeki halef selef hükümdarlar arasında, kimi zaman ise aynı dini veya siyâsî görüşe sahip halef selef devletler arasında bu fenomenin yansımaları görülmektedir. Çalışmamızda anılardan intikam alma fenomenine Anadolu Selçuklu tarihi çerçevesinde bakılmıştır. Selçuklu döneminde intikam almak amacıyla bilinçli olarak insan eliyle tahrif edilen anıtlar veya anıtların kitabeleri üzerinde durulmuştur. Yapı ölçeğinde baktığımızda dönem kaynaklarının ve mimari eserlerin bizlere verdiği ipuçları ile Anadolu Selçuklularında altı bânînin eserlerindeki tahrifat belirtilmeye çalışılmıştır. Genelde Selçuklu dönemindeki tahrifat yapının kitabesinde geçen ismi ile sınırlı kalmıştır. İntikam alma fenomeninin görüldüğü bânîlerden biri Selçuklu sultanı İzzeddin Keykâvus diğeri ise Selçuklu hükümdarı ile kan bağı olan Rükneddin Cihanşah’tır. Diğer dört bânî ise Selçuklu devrinde çeşitli görevlerde bulunmuş emirlerdir.

Anahtar Kelimeler

Sanat Tarihi, Anadolu Selçuklu, Mimari, Kitabe, İntikam Alma

Reflections on Phenomenon of the Damnatio Memoriae in Anatolian Seljuk Architecture

Öz

The phenomenon known as the damnatio memoriae or revenge on memories is known as the destruction of their works by their successors or opponents when the architectural patronages lose their office, position or die. This phenomenon occurs in a wide variety of fields, from monuments to handicrafts, from sculptures to paintings, from literary works to coins. Within the scope of the damnatio memoriae, objects that will remind the person have been deliberately destroyed, erased or changed. The reflections of this phenomenon can sometimes be seen among the successor predecessor rulers within the same state, and sometimes between the successor predecessor states with the same religious or political view. In some cases, revenge is not only taken from people, but they have succumbed to their ambitions by damaging their memories that will remind them. Architectural works built as religious, social, commercial or charitable structures have become works that reflect the power and propaganda of their patronages, in addition to these purposes. It has prevented the name of the person who left a work in the world, and has been instrumental in making its patrons people who are remembered with respect even after centuries. For this reason, every great person in history has signed works that will keep his name alive. While creating a work ensures that the name of its patron is remembered and not forgotten in the material world, it ensures that it is remembered and prayed for in the spiritual world. Therefore, every person who has financial power has made it his duty to create a work. Seljuk sultans, their wives, family members and relatives, as well as respected commanders, religious leaders and wealthy people undertook the patronage of the artifacts. People have conflicted with each other for various reasons during the process they have lived, and they wanted to make them pay the price by harming the person or persons they hold responsible for the harm that has happened to them. The phenomenon of taking revenge on the memories (damnatio memoriae) encountered in almost every period is also encountered in the Anatolian Seljuks. In our study, the phenomenon of the damnatio memoriae has been examined within the framework of Anatolian Seljuk history. The monuments or the inscriptions of the monuments that were deliberately destroyed by people themselves in order to take revenge during the period of Anatolian Seljuks were emphasized. When we look at the architectural perspective, it has been tried to point out the destruction in the works of six patrons in the Anatolian Seljuks with the clues given to us by the sources of the period and architectural works. In general, the destruction during the period of Anatolian Seljuks was limited to the name of the building in its inscription. One of the benefactors where the phenomenon of revenge is seen is Izzeddin Keykâvus, the Seljuk Sultan, and the other is Rükneddin Cihanşah, who is kin to the Seljuk ruler. The other four patrons were emirs who held various positions in the Seljuk period.

Anahtar Kelimeler

Art History, Anatolian Seljuks, Architecture, Inscription, Damnatio Memoriae

Kaynakça

• Ahmet b. Yahyâ El-Belâzuri (2013). Fütûhu’l Büldân Ülkelerin Fetihleri, (M. Fayda Çev.) İstanbul: Siyer Yayınları.
• Ahmet Eflaki (1973a). Ariflerin Menkıbeleri, (T. Yazıcı, Çev.) I, İstanbul: Hürriyet Yayınları.
• Ahmet Eflaki (1973b). Ariflerin Menkıbeleri, (T. Yazıcı, Çev.) II, İstanbul: Hürriyet Yayınları.
• Ahunbay, Z. (1997). Anıt. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, (C. 1, 100-101) İstanbul: YEM Yayın.
• Almagro, A. (2015). The Great Mosque of Tlemcen and the Dome of its Maqsura, Al-Qantara, 36 (1), 199-257.
• Altın, A. (2021). Malazgirt’ten Sonra Anadolu’da Mimari Dönüşüm ve Değişim, 950. Yılında Malazgirt Zaferi ve Sultan Alp Arslan, 438-454, İstanbul: Ihlamur Kitap.
• Al-Melik-Al-Zahir (2000). Baypars Tarihi Al-Melik-Al-Zahir (Baypars) Hakkındaki Tarihin İkinci Cildi, (Ş. Yaltkaya, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Anonim (2014). Tarih-i Al-i Selçuk (Anonim Selçukname), (H. İ. Gök ve F. Çoşguner Çev.) Ankara: Atıf Yayınları.
• Arık, F. Ş. (1985). Türkiye Selçuklu Devleti’nde Müsâdere, Beşinci Milletler Arası Türkoloji Kongresi, Tebliğler III. Türk Tarihi, I, 47-62, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
• Aslanapa, O. (2004). Osmanlı Devri Mimarisi, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Aykut, Ş. N. (2000). Türkiye Selçuklu Sikkeleri I I. Mesud’dan I. Keykubad’a Kadar (510-516/1116-1220), İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Ayverdi, E. H. (1989). İstanbul Mi›mârî Çağının Menşe›i Osmanlı Mi›mârîsinin İlk Devri Ertuğrul, Osman, Orhan Gaazîler Hüdavendigâr ve Yıldırım Bâyezid 630-805 (1230-1402), İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.
• Bayburtluoğlu, Z. (1993). Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yapı Sanatçıları, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Bayburtluoğlu, Z. ve Madran, E. (1981). Anadolu’da 1308 M. Yılına Kadar Gerçekleştirilmiş Türk-İslam Yapıları Üzerine Sayısal Sınamalar, VIII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri Özetleri, 2, 941-949, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Bayram, M. (2020). Sosyal ve Siyasi Boyutlarıyla Ahi Evren-Mevlana Mücadelesi, Konya: Çizgi Kitabevi.
• Berchem, M. V. (1917). Matériaux Pour un Corpus Inscriptionum Arabicarum, (3-1), Kahire: Imprimerie De L’institut Francais D’archéologie Orientale.
• Beygu, A. Ş. (1936). Erzurum Tarihi, Anıtları, Kitabeleri, İstanbul: Bozkur Basımevi.
• Bilget, H. B. (1990). I. İzzeddin Keykavus Darüşşifası, Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Bilgin, İ. (1985). Selçuklular ve Beylikler Devrine Ait Yayınlanmamış Üç Kitabe, Vakıflar Dergisi, (19), 267-270.
• Bilici, Z. K. (2007). Şarapsa (Serapsu) Hanı, Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, 393-401, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Blessing, P. (2018). Moğol Fethinden Sonra Anadolu’nun Yeniden İnşası Rum Diyarında İslami Mimari, 1240-1330, (M. Özkılıç, Çev.) İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Boran, A. (2001). Anadolu’daki İç Kale Cami ve Mescidleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Cahen, C. (2002). Osmanlılardan Önce Anadolu, (E. Üyepazarcı, Çev.) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Cahen, C. (2014). The Formation of Turkey the Seljukid Sultanate of Rum Eleventh to Fourteenth Century, New York: Routledge.
• Cantay, T. (1980). Niksar Ulu Camii, Hacettepe Üniversitesi Sosyal ve İdari Bilimler Fakültesi Beşeri Bilimler Dergisi, (Bedrettin Cömert’e Armağan Özel Sayı), 363-374.
• Cevdet, M. (1938). Sivas Darüşşifası ve Tercümesi, Vakıflar Dergisi, (1), 35-38.
• Çam, N. ve Ersay, A. (2012). Ankara Muhyiddin Mesud (Alâeddin) Camiinin İlk Şekli ve Türk Mimarisindeki Yeri, Vakıflar Dergisi, (38), 9-42.
• Çayırdağ, M. (1997). Kayseri’de Pervane Bey Medresesi, Vakıflar Dergisi, (26), 225-236.
• Çetintürk, E. N. (1986). Aksaray (Niğde) ve Çevresindeki Türk Eserleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Doğer, E. (2009). Roma Heykeltraşlığı, İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Duran, R. (2001). Selçuklu Devri Konya Yapı Kitabeleri (İnşa ve Ta’mir), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Durukan, A. (2008). Anadolu Selçuklu Dönemi Kurucu ve Sanatçıları, Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, 39-59, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ebu’l-Fida (1997). Muhtasaru Tarih-il-Beşer, I, Beyrut: Dar al-Kotob al-Ilmiyah.
• Ebu’l-Velid El-Ezraki (2020). Ahbâru Mekke Mekke Tarihi, (Y. V. Yavuz, Çev.) Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Enderlein, V. (2007). Suriye ve Filistin: Emevi Halifeliği, İslam Sanatı ve Mimarisi, 60-87, İstanbul: Literatür.
• Eravşar, O. (2017). Yolların Tanıkları Anadolu Selçuklu Hanları, İstanbul: T. C. Cumhurbaşkanlığı.
• Erdem, İ. (2006). Türkiye Selçuklu-İlhanlı İlişkilerinde Sivas, Selçuklular Döneminde Sivas Sempozyum Bildirileri, 65-82, Sivas: Sivas İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• Erdemir, Y. (2009). Konya Alaeddin Camii’nin Avlusundaki Bitmemiş Yapının Mahiyeti Hakkında, Selçuklu’dan Osmanlı’ya Bilim Kültür ve Sanat Prof. Dr. Mikail Bayram’a Armağan, 231-250, Konya: Kömen Yayınları.
• Erdemir, Y. ve Yavuzyılmaz, A. (2010). Alaeddin Keykubad’ın Sanat Anlayışı ve Konya’da İnşa Ettirdiği Mimarlık Eserleri, I. Alaeddin Keykubat ve Dönemi Sempozyumu Bildirileri, 129-174, Konya: Konya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• Erdmann, K. (1961). Das Anatolische Karavansaray des 13. Jahrhunderts, 1, Berlin: Verlag.
• Erkiletlioğlu, H. (2006). Geniş Kayseri Tarihi, İstanbul: Can Matbaası.
• Erkiletlioğlu, H. ve Güler, O. (1996). Türkiye Selçuklu Sultanları ve Sikkeleri, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Eser, E. (2017). Sivas I. İzzeddin Keykavus Şifaiyesi Hakkında Bazı Yeni Görüşler, Hayat Ağacı Sivas Şehir Kültürü Dergisi, (33), 56-62.
• Gabriel, A. (2008). Bir Türk Başkenti Bursa, (N. Er, Çev.) Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları.
• Grabar, O. (2006). The Dome of the Rock, Londra: Harvard University Press.
• Gregor Abu’l-Farac (1999). Abu’l-Farac Tarihi, (Ö. R. Doğrul, Çev.) II, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Gürbüz, O. (2004). Erzurum Çifte Minareli Medrese’nin Yapım Tarihi ve Banisi Hakkında Yeni Bir Yaklaşım, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (25), 145-160.
• Hacıgökmen, M. A. (2010). Türkiye Selçuklu Devlet Adamlarından Esededdin Ayaz, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (27), 471-488.
• Hamzakadı, M. (1965). Aksaray’ın Tarihi ve Turistik Durumları; Devrim Dergisi, (4), 2-7.
• Huart, C. (1895). Epigraphie Arabe d’Asia Mineure, Paris: Paul Lemaire.
• Hüseyin Hilmi (1923). Sinob Kitabeleri, Sinop: Sinop Matbaası.
• İbn Battuta (2004). İbn Battuta Seyahatnamesi, (A. S. Aykut, Çev.) 1, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İbn Bibi (2020). El-Evamirü’l-Ala’iyye fi’l-Umuri’l-Ala’iyye Selçukname, (M. Öztürk, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• İbn-i Haldûn (2004). Mukaddime, I, (H. Kendir, Çev.) Ankara: Yeni Şafak Yayınları.
• İbni Vasıl (1972). Müferricu’l-Kurub fi Ahbar Beni Eyyub, (C. eş-Şeyyal, Çev.) Kahire
• İnan, A. (1987). Eski Mısır Tarihi ve Medeniyeti, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Karpuz, H. (1996). Fotoğraflarla Geçmişte Konya, İstanbul: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Müdürlüğü Yayınları.
• Karpuz, H. (2009). Türk Kültür Varlıkları Envanteri Konya 42, 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Kaymaz, N. (1970). Pervâne Muînü’d-dîn Süleyman, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Kerimüddin Mahmud-i Aksarayi (2000). Müsameretü’l-Ahbar, (M. Öztürk, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Kesik, M. (2006). Muinüddin Süleyman Pervane, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (C. 31, 91-93) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kleiner, F. S. (2010). A History of Roman Art, Boston: Cengage Learning.
• Koca, S. (1996). Tuğrul Beyden Sonra Selçuklu Devletinde Yaşanan Otorite Bunalımı Alp Arslan Tarafından Nasıl Giderildi?, Bilig, (3), 80-85.
• Koca, S. (2002). Türkiye Selçuklu Sultanı I. İzzeddin Keykavus’un Şahsiyeti ve Tarihi Rolü, Türkler Ansiklopedisi, (C. 6, 580-589) Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Koca, S. (1997). Sultan I. İzzeddin Keykavus (1211-1220), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Konyalı, İ. H. (1974). Abideleri ve Kitabeleri ile Aksaray Tarihi, 1, İstanbul: Fatih Yayınevi.
• Konyalı, İ. H. (1964). Abideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi, Konya: Yeni Kitap Basımevi.
• Köprülü, M. F. (1942). Vakfa Ait Tarihî Istılâhlar Ribât, Vakıflar Dergisi, (2), 267-278.
• Kuban, D. (2008). Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kubisch, N. (2000), Almoravids and Almohads Architecture, Islam Art and Architecture, 254-267, Königswinter: Könemann.
• Kunduracı, O. (2002). Kubadabad-Alanya Arasındaki Selçuklu Kervanyolu Üzerine Yeni Araştırmalar-II, VI. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Sempozyumu Bildiriler, 537-550, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Matbaası.
• Kunt, İ. ve Soy, N. B. (2020). Konya Kitabeleri, I, Konya: Selçuklu Belediyesi.
• Lloyd, S. ve Rice, D. S. (1989). Alanya (Ala’ıyya), (N. Sinemoğlu, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Löytved, J. H. (1907). Konia Inschriften der Seldschukischen Bauten, Berlin: Julius Springer.
• Mez, A. (2023). Onuncu Yüzyılda İslam Medeniyeti İslam’ın Rönesansı, (S. Şaban Çev.) İstanbul: İnsan Yayınları.
• Niğdeli Kadı Ahmed (2015). Niğdeli Kadı Ahmed’in El-Veledü’ş-Şefık Ve’l-Hafidü’l-Halık’ı (Anadolu Selçuklularına Dair Bir Kaynak), I, (A. Ertuğrul, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Nizamülmülk (2016). Siyasetname, (N. Bayburtlugil, Çev.) İstanbul: Dergah Yayınları.
• Nylander, C. (1980) Earless in Nineveh: Who Mutilated “Sargon’s” Head?, American Journal of Archaeology, (84), 329-333.
• Omissi, A. (2016). Damnatio Memoriae or Creatio Memoriae? Memory Sanctions as Creatıve Processes in the Fourth Century AD, The Cambridge Classical Journal, (62), 170-199.
• Oral, M. Z. (1957). Konya’da Ala üd-din Camii ve Türbeleri, Yıllık Araştırmaları Dergisi, (I), 45-74.
• Ögel, S. (1994). Anadolu’nun Selçuklu Çehresi, İstanbul: Akbank Yayınları.
• Ökten, S. (2014). Ulucami Medeniyetimiz ve Bursa Ulucami, Bursa Ulu Cami, 11-15, Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Önder, M. (1971). Mevlana Şehri Konya, Ankara: Güven Matbaası.
• Önkal, H. (2015). Anadolu Selçuklu Türbeleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Özkarcı, M. (2001). Niğde’de Türk Mimarisi, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Parla, C. ve Altınsapan, E. (2008). Atabek Ayaz ve Figürlü Bezemeleriyle Denizli Çardak Han, Erdem, (51), 195-216.
• Redford, S. (2013). Paper, Stone, Scissors: Ala’al-Din Kayqubad, Ismat al-Dunya wa’l-Din, and the Writing of Seljuk History, The Seljuks of Anatolia Court and Society in the Medieval Middle East, 151-170, New York: I. B.Tauris.
• Redford, S. (1991). The Alaeddin Mosque in Konya Reconsidered Artibus Asiae, (51), 54-74.
• Redford, S. (2014). İktidar İmgesi Sinop İçkalesindeki 1215 Tarihli Selçuklu Yazıtları, (B. Cezar, Çev.) İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Sarre, F. (1967). Konya Köşkü, (Ş. Uzluk, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Schilling, R. (2000). Augustus Dinsel Siyaseti, Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü, 1, (L. Arslan, Çev.) 85-90, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Güven Yayınevi. (1972). Mufassal Osmanlı Tarihi, 6, İstanbul: Güven Yayınevi
• Sönmez, Z. (2000). Anadolu Selçuklularında Atabeylik, Atabey Esededdin Ayaz ve 13. Yüzyıl Mimarisine Katkıları, Emin Bilgiç Hatıra Kitabı, 169-177, İstanbul: İSAR Vakfı Yayınları.
• Sönmez, Z. (1995). Başlangıçtan 16. Yüzyıla Kadar Anadolu Türk-İslam Mimarisinde Sanatçılar, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Steawert, P. (1999). The Destruction of Statues in Late Antiquity, Constructing Identity in Late Antiquity, 159-189, London: Routledge.
• Sümer, F. (1985). Yabanlu Pazarı Selçuklular Devrinde Milletlerarası Büyük Bir Fuar, Ankara: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Şahin, M. K. (2007). Pervane Muineddin Süleyman ve Oğullarının Yaptırdığı Yapılar Üzerine Bazı Gözlemler, Yeni İpek Yolu Konya Ticaret Odası Dergisi Özel Sayı-Konya Kitabı (C. X, 543-578) Konya: Konya Ticaret Odası.
• Şaman Doğan, N., (2019). Anadolu Selçuklu Medreseleri ve Darüşşifalarında Türbe, Belleten, (83/297), 519-553
• Şimşirgil, A. (1992). XVI. Yüzyılda Tokat Medreseleri, Tarih İncelemeleri Dergisi, (7/1), 227-242.
• Tekin, O. (2005). Devletler, Hükümdarlar ve Sikkeleri, Altının İktidarı, İktidarın Altınları, 167-278, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Temir, A. (1989). Kırşehir Emiri Caca oğlu Nur El’din’in 1272 Tarihli Arapça-Moğolca Vakfiyesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Tuncer, O. C. (1986). Anadolu Kümbetleri 1 Selçuklu Dönemi, Ankara: Güven Matbaası.
• Turan, O. (1951). Selçuklular Zamanında Sivas Şehri, Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, (9/4), 447-457.
• Turan, O. (1971). Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul: Turan Neşriyat.
• Türkmen, K. (2019). Karamanoğulları Devri Kitabeleri, Kayseri: Kimlik Yayınları.
• Tütüncü, M. (2012). Sultanü’l-Bahreyn İki Denizin Hakimi Selçuklular Zamanında Sinop ve Sinop-Alanya Ticaret Yolu, Kuzey Anadolu’da Beylikler Dönemi Sempozyumu Bildiriler Çobanoğulları, Candaroğulları, Pervaneoğulları, 99-120, Çankırı: Çankırı Karatekin Üniversitesi Yayınları.
• Ulus, İ. (2014). Açıklamalı Sinop Kitabeleri, İstanbul: Sinop Belediyesi Kültür Yayınları.
• Umar, B. (1981). Eski Eserler Hukuku, İzmir: Ege Üniversitesi Matbaası.
• Uyumaz, E. (2003). Sultan I. Alaeddin Keykubat Devri Selçuklu Devleti Siyasi Tarihi (1220-1237), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2014). Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal Büyük Selçukiler, Anadolu Selçukileri, Anadolu Beylikleri, İlhaniler, Karakoyunlu ve Akkoyunlularla Memluklerdeki Devlet Teşkilatına Bir Bakış, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ülken, H. Z. (1948). İslam Sanatı, İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Ülkütaşır, M. Ş. (1949). Sinop’ta Selçukiler Zamanına Ait Tarihi Eserler, Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi, (5), 112-151.
• Ünal, S. (2001). Kâbe, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (C. 24, 14-21) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ünver, A. S. (2014). Selçuk Tababeti, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Varner, E. R. (2001). Portraits, Plots, and Politics: Damnatio Memoriae and the Images of Imperial Women, Memoirs of the American Academy in Rome, (46), 41-93.
• Varner, E. R., (2004). Mutilation and Transformation, Leiden: Brill
• Yardım, A. (2002). Alanya Kitabeleri (Tesbit, Tescil, Tasnif ve Değerlendirme), İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.
• Yinanç, R. (1984). Kayseri ve Sivas Darüşşifalarının Vakıfları, Belleten, (XLVIII/189-190), 299-307.
• Yinanç, R. (1991). Sivas Abideleri ve Vakıfları, Vakıflar Dergisi, (22), 15-44.
• Zaim, S. (1992). Vakıflarımızın İktisadi ve Sosyal Açıdan Değerlendirilmesi, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, (37-38), 1-18.
• https://en.wikipedia.org/wiki/Damnatio_memoriae#/media/File:Portrait_of_family_of_Septimius_Severus_-_Altes_Museum_-_Berlin_-_Germany_2017.jpg
• https://en.wikipedia.org/wiki/Damnatio_memoriae#/media/File:Portrait_of_family_of_Septimius_Severus_-_Altes_Museum_-_Berlin_-_Germany_2017.jpg