The Explanation of the Traditional Turkish Room in Vernacular Architecture with Examples from Konya-Çavuş Village

Yıl 2023, Cilt: 32 Sayı: 2, 977 - 999, 31.12.2023

Ayşenur Dağ Gürcan Fatma Nur Bacak

https://doi.org/10.29135/std.1302571

Öz

The room, which has an important place in the formation of the Anatolian house built with traditional methods, called the Turkish House or the Ottoman House constitutes the repeating basic unit around the sofa. However, the room, which is interpreted as a reflection of the tent culture carried from Central Asia to Anatolia, has the characteristics of a house that meets the basic requirements. Although the structures in Anatolia differ in many ways, it is seen that the foundation principle of the room setup has not changed despite the regional differences. This simple, pragmatist, modular approach bearing the traces of nomadic life extends from the tent to the townhouse room and even to the mansion and palace rooms. In this process, rural houses did not receive enough attention in the literature. Therefore, the aim of this study is to examine the spatial setup and equipment components of the rooms of traditional houses located in Çavuş Village of Hüyük District of Konya, which is a local example of a room in an Anatolian rural house. In the research, firstly, the settlement texture of the study area was examined and the houses specific to the region were analyzed. As a result of the building condition analysis of Forty-six houses, four unique examples were documented and identified with surveys and photographs. As a research method, first of all, the settlement pattern in the study area was examined and the residences, specific to the region were analyzed. In addition to the fixed accessories such as “yüklük”, “çiçeklik”, “gusulhane”, fireplace, “sergen”, cupboard/niche that make up the fixed equipment of the Turkish room, there is a seating area with felt series on the bench on the floor of the room, which has not been encountered before in the literature. A wooden horizontal element called “mesnet” in the region, which divides it into two groups, has been identified. It has been determined that the “mesnet” serves seating areas and is used in different functions. Çavuş houses have regional characteristic values in terms of materials, construction techniques, plan typology (outer sofa plan type, partially open inner sofa plan type and inner sofa plan type), ornamentation elements and interior organization, while contributing to the terms of folk architecture with definitions such as “sala, mesnet, çardak” in local terminology. With reference to the “mesnet” element in this study, it can be said that the Traditional Turkish room has an interior space tradition enriched with regional differences. It is important in the context of cultural continuity to document these structures, which show the plain examples of the elements that express the rural manifestation of the Traditional Turkish Room and shape the room, and to bring the interior organization and fixed equipment into the Anatolian folk building art inventory.

Anahtar Kelimeler

Rural architecture, Çavuş Village, Hüyük, Konya, traditional residential architecture, vernacular architecture, room

Konya-Çavuş Köyü Örnekleri Üzerinden Türk Evinde Oda Kavramının Halk Mimarisindeki Yorumu

Öz

Geleneksel yöntemlerle inşa edilmiş Anadolu konutunun biçimlenmesinde önemli bir yere sahip olan oda; sofa etrafında yinelenen temel birimi teşkil etmektedir. Bununla birlikte Orta Asya’dan Anadolu’ya taşınan göçebe yaşamın getirisi olan çadır kültürünün yansıması olarak yorumlanan oda, temel gereksinimleri karşılayan bir ev vasfı taşımaktadır. Anadolu’daki geleneksel konutlar yapım sistemi, malzeme, biçim dili, ve plan anlamda farklılıklar gösterse de oda kurgusunun temel kuruluş prensibinin değişmediği görülmektedir. Bu kurgunun değişmediği örneklerden biri olan ancak donatı farklılığı ile diğer yapılardan ayrılan ve Anadolu kırsal konutunda odanın yöreye özgü bir örneğini teşkil eden Konya ili Hüyük İlçesi Çavuş köyünde yer alan geleneksel konutlara ait odaların mekânsal kurgusunun ve donatı bileşenlerinin incelenmesi bu çalışmada amaçlanmıştır. Araştırmada öncelikle çalışma sahasının yerleşim dokusu incelenerek yöreye özgü konutlar analiz edilmiştir. 46 konutun yapı durum analizleri sonucunda özgün 4 örnek belirlenerek ölçümlerle ve fotoğraflarla belgelenmiş ve tanımlanmıştır. Bu geleneksel konutlara ait odalarda “yüklük”, “çiçeklik”, “gusülhane”, ocak, “sergen”, dolap gibi sabit donatılar bulunmaktadır. Bunun yanında literatürde daha önce karşılaşılmamış olan, oda zemininde yer alan ve yaşam alanını ortadan ikiye ayıran, yörede “mesnet” olarak adlandırılan, ahşap bir yatay eleman da görülmüştür. Mesnetin oturma alanlarına hizmet ettiği ve farklı işlevlerde kullanıldığı tespit edilmiştir. Çavuş evleri, malzeme, yapım tekniği, plan tipolojisi (dış sofalı, kısmi açık iç sofalı ve iç sofalı), süsleme unsurları ve iç mekân kurgusu bakımından bölgesel karakteristik değerler taşırken yerel terminolojide “sala, mesnet, çardak” gibi tanımlamalarla halk mimarisi terimlerine katkı sağlamaktadır. Bu çalışmada yer alan “mesnet” elemanına referans verilerek Geleneksel Türk odasının yöresel farklılıklarla zenginleşen bir iç mekân geleneğine sahip olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Kırsal mimari, Çavuş Köyü, Hüyük, Konya, geleneksel konut mimarisi, halk mimarisi, oda

Kaynakça

• Aksoy, E. (1963). Orta Mekân: Türk Sivil Mimarisinde Temel Kuruluş Prensibi. Mimarlık ve Sanat (7&8), 39-92.
• Alexander, C. (1976). The Timeless Way of Building. New York: Oxford University Press.
• Aran, K. (2000). Barınaktan Öte: Anadolu Kır Yapıları. Ankara: Tepe Mimarlık Kültürü Merkezi.
• Arat, Y. (2012). İç Mekân Donatılarının Geleneksel Türk Evi Üzerinden Okunması: Konya Evleri Örneği. Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 7(13), 125-138.
• Arel, A. (1982). Osmanlı Konut Geleneğinde Tarihsel Sorunlar. İzmir: Ege Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları.
• Arel, A. (1999). Türk Evi’ Dedikleri… Cogito 18, 188-212.
• Asatekin, G. (2005). Understanding Tradational Residental Architecture in Anatolia. The Journal of Architecture 10(4), 389-414.
• Aydın, D. ve Çınar, K. (2009). An Analysis of Cultural and Geographical Lasting Characteristics Through the Use of Local Materials in Anatolia: Dwellings in the Konya Plain, Turkey, Global Built Environment Review (GBER), International Centre for Development and Environmental Studies. 7(1), 31-49.
• Bacak F. N., Dağ Gürcan A. ve Tereci A. (2021). Residential Typology Research on Rural Architecture Heritage: Çavuş Village (Konya, Beyşehir). Ö. Aydın, A. Özyavuz, K. Sancar Özyavuz ve G. Topaloğlu (Ed.), LivenARCH VII Livable Environments & Architecture 7th International Congress, 689-604, Trabzon: KTU Printing Center.
• Bacak F. N., Dağ Gürcan A. ve Tereci A. (2022). Kırsal Mimari Miras Üzerine Konut Tipolojisi Araştırması: Çavuş Köyü. M, Uysal, U. Tuztaşı içinde, Prof. Dr. Kerim Çınar’a Armağan (s.119-137). Konya: KTO Karatay Üniversitesi Yayınları.
• Bakır, İ. (1991). Toroslarda Göçebe Mimarisi, Türk Halk Mimarisi Sempozyumu Bildirileri (5-7 Mart 1990) (s. 17-30). Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yayınları.
• Davulcu, M. (2020). Halk Mimarisi Yapı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Pegem Akademi.
• Djokić, V. (2009). Morphology and Typology as a Unique Discourse of Research. SAJ: Serbian architectural journal 1(2), 107-130.
• Eldem, S. (1954). Türk Evi Plan Tipleri. İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Erdoğru, M. (2003). Çavuş: Göller Bölgesinde Bir Kasaba. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Goodwin, G. (2012). Osmanlı Mimarlığı Tarihi. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Günay, R. (1999). Türk Ev Geleneği ve Safranbolu Evleri. 2. Baskı, İstanbul: YEM.
• Karakul, Ö. (2019). Kerpiç Mimaride Bezeme. Yapı 447, 64-71.
• Karpuz, H. (2002). Konya’da Halk Mimarisi. Erdem 38, 223-255.
• Karpuz, H. (2013). Kadınhanı’nda Halk Mimarisi. Prof. Dr. Hakkı Önkal’a Armağan (s. 131-147), ed. Şenay Özgür Yıldız, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları.
• Karpuz, H. ve Bozkurt, T. (2013). Ilgın- Beykonak (Tekke) Köyü’nde Halk Mimarisi. M. Tekocak içinde, K. Levent Zoroğlu’na Armağan / Studies in Honour of K. Levent Zoroğlu (s. 345-360). İstanbul: Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü.
• Kavas, K. R. (2012). Türk Konut Mimarisinde Tarihsel Süreklilikler: Orta Asya ve Anadolu. Belleten 76(276), 503-538.
• Konyalı, İ. H. (1991). Âbideleri ve Kitâbeleriyle Beyşehir Târihi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Kuban, D. (1982). Türk ve İslam Sanatı Üzerine Denemeler. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Kuban, D. (1995). Türk Hayatlı Evi. İstanbul: Ziraat Bankası.
• Kunduracı, O. (2005). Konya Karapınar Evlerinden Örnekler. Sanat Tarihi Dergisi 14(2), 75-102.
• Küçükerman, Ö. (1973). Anadolu’daki Geleneksel Türk Evinde Mekân Organizasyonu Açısından Odalar, İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu.
• Küçükerman, Ö. (1985). Kendi Mekânının Arayışı İçinde Türk Evi. İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu.
• Oliver, P. (1997). Encyclopedia of Vernacular Architecture of the World. Cambridge and New York: Cambridge University Press.
• Ögel, B. (1978). Türk Kültür Tarihine Giriş 3. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ögel, S. (1994). Anadolu’nun Selçuklu Çehresi. İstanbul: Akbank Sanat Yayınları.
• Petruccioli, A. (2016). Vernacular Architecture and Typology. A|Z ITU Journal of the Faculty of Architecture, 13(1), 5-13.
• Rudofsky, B. (1987). Architecture Without Architects: A Short Introduction to Non-Pedigreed Architecture. Albuquerque, NM: University of New Mexico Press.
• Şahin, M. (1994). Çavuş Köyü, Tarihini Soluyan Kasaba. İzmir: Mega Basım.
• Tanyeli, U. (1996) Anadolu’da Bizans, Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Dönemlerinde Yerleşme ve Barınma Düzeni. Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme (s. 405-472), ed. Yıldız Sey, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tuztaşı, U. ve Aşkun, İ.Y. (2013). ‘‘Türk Evi’’ İdealleştirilmesinde ‘‘Osmanlı Evi’’ ve ‘‘Anadolu Evi’’ Kavramlarının Ortaklılarına İlişkin İşlevsel Açıklamalar”. Bilig 66, 273-296.
• Yürekli, H. ve Yürekli, F. (2005). Türk Evi Gözlemler Yorumlar, İstanbul: YEM.