Halal Ways of Property Acquisition in the Qur'an

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 4, 679 - 704, 31.12.2023

M. Sami Çöllüoğlu

https://doi.org/10.32711/tiad.1341041

Öz

Property, which is seen in the Qur'an as a means of human survival and maintenance, is an important component of life. Although the word " property" is used in different contexts in the Qur'an, the focal point of each of them is the human being. Because one of the most prominent desires and orientations that the material structure of man leads him to is the desire to acquire property. In the Qur'an, while illegitimate ways of fulfilling this desire are condemned and prohibited, various directions are given to legitimate ways. The messages of the Qur'an are in accordance with the human being's nature and aim to make him happy and peaceful both in this world and in the hereafter. Therefore, as long as humanity continues to exist, it has the opportunity to choose the right and good by following the divine maxims that guide it. On the contrary, it seems to be an important issue to consider to what extent the things acquired by acting only with the sense of possession lead to the ultimate happiness of human beings. In this study, what are the halal ways of acquiring property will be discussed from the perspective of the Qur'an.

Anahtar Kelimeler

Exegesis, Qur, Property, Halal, Acquisition.

Kur’an’da Helal Mal Edinim Yolları

Öz

Kur’an’da insanın yaşamını sürdürebilmesi ve ayakta kalabilmesinin aracı olarak görülen mal, hayatın önemli bir bileşenidir. Mal kelimesi Kur’an’da farklı bağlamlarda kullanılmakla beraber esasen bunların her birinin odak noktası insandır. Çünkü insanın maddi yapısının onu sevk ettiği arzu ve yönelimlerinin en başta gelenlerinden biri mal edinme isteğidir. Kur’an’da bu isteğin karşılanmasında gayri meşru yollar yerilip yasaklanırken meşru yollara çeşitli yönlendirmelerde bulunulmuştur. Kur’an’ın mesajları, insanın fıtrî yapısına uygun bir şekilde olup onun hem dünyada hem de ahirette mutlu ve huzurlu olmasına yöneliktir. Dolayısıyla insanlık varlığını sürdürdüğü müddetçe kendisi için yol gösterici olan ilahi düsturlara kulak vererek doğru ve iyi olanı seçme imkanına sahiptir. Tersi durumda sadece sahip olma duygusuyla hareket edilerek edinilen şeylerin insanın nihâi anlamda mutlu olmasını ne derecede sağladığı, üzerinde düşünülmesi gereken önemli bir husus olarak görünmektedir. Bu çalışmada ise helal mal edinim yollarının neler olduğu Kur’an perspektifinden ele alınmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’an, Mal, Helal, Edinim

Kaynakça

• Abdulâlî, Bây Zekkûb - Tarşânî, Yasir Muhammed Abdurrahman. “Mustalahu’l-mâl fi’l-Kur’ani’l-Kerim ve vesâili’l-hifâzi aleyhi fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye”. Mecelletü’l-ulûmi’l-İslâmiyye ed-Devliyye 1/1 (2017), 32-56.
• Abdu’l-Bâkî, Muhammed Fuâd. el-Mu‘cemu’l-müfehres li elfâzı’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Matb'atu Dâr'il-Kutubi'l- Mısrıyye, 1264/1945.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh eş-Şeybânî. Müsnedu’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaûd vd. b.y.: Müessesetü’r-Risâle,1421/ 2001.
• Ahmet Cevdet. Mecelle-i Ahkâm-i 'Adlîye. İstanbul: Matba‘a-ı Osmaniye, 1300/1883.
• Aktan, Hamza. “Miras”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/143-145. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Algül, Ayşe Betül - Habergetiren, Ömer Faruk. “Hz. Peygamber Dönemi Mehir Miktarları ve Günümüzdeki Karşılıkları”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/12 (30 Aralık 2019), 209-232.
• Alsaç, Hatice. “İslam Hukukunda Muhâlea ve TMK Anlaşmalı Boşanma ile Mukayesesi”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/2 (Eylül 2022), 1166-1196.
• Arı, Abdüsselam. “Vasiyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/552-555. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Atar, Fahrettin. “Muhâlea”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/397-401. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Aydın, Mehmet Âkif. “Mehir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/389-391. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Bardakoğlu, Ali. “Bey’”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/13-19. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Bardakoğlu, Ali. “Diyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9/473-479. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994.
• Bardakoğlu, Ali. “Hibe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/421-426. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Buhârî, Ebû ʿAbdillah Muhammed b. İsmâîl Sahîhu’l-Buhârî, thk. Mustafa Dîb el-Buğâ. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 1414/1993.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Sâdık Kamhâvî. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabî, 1412/1992.
• Demir, Şehmus. "Kur’an’da Zekat Kavramının Etimolojik Ve Semantik Analizi". Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (Aralık 2007), 9-30.
• Demirel, Cumhur. "Kur’ân’ın Özel Tarihine Işık Tutan Bir İlim: Mekkî - Medenî". Diyanet İlmi Dergi 53/4 (Aralık 2017), 35-54 .
• Duman, Ali. “Sadaka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/383-384. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as el-Sicistânî. Sünen-ü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnaûd vd. b.y.: Dâru’l- Risâleti’l-‘Âlemiyye, 1430/ 2009.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Endelûsî. el-Bahru’l-Muhît. thk. Sıdki Muhammed Cemil - Ali Muhammed Muavvaz. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1420/1999.
• Erbay, Celal. “Nafaka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/282-285. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Erkal, Mehmet. “Ganimet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/351-354. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Erkal, Mehmet. “Zekât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/197-207. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Fayda, Mustafa. “Fey”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/511-513. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-ʿAyn. thk. Mehdî el-Mazûmî-İbrahim es-Semirrâî. b.y.: Dârû’l-mektebeti’l-hilâl, ts.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Ebû Tâhir Muhammed b. Ya‘kûb. Besâiru zevi’t-temyîz fî letâifi’lkitâbi’l-Azîz. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. Kâhire: el-Meclisü’l-a‘lâ li’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 1412/1992.
• Habergetiren, Ömer Faruk. İslam Hukuku’nda Sermaye ve Sermaye Hareketleri. İstanbul: Kitabi Yayınları, 2015.
• Hacak, Hasan. “Mal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27/461-465. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2003.
• Hanbel, Ahmed b. Müsnedu’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaûd vd. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1421/ 2001.
• Husayn, Süleyman b. İbrahim b. Muhammed. el-Mâl fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Riyad: Dârü’l-Mi‘rac ed-Devliyye, 1995.
• Isfahânî, Ebu’l-Kâsım el-Hüseyn b. Muḥammed er-Râġıb. el-Müfredât fî Ġarîbi’l-Ḳurʾân. thk. Safvân ʿAdnan ed-Dâvûdî. Dımaşk-Beyrut: Daru’l-Kalem-Daru’ş-Şâmiyye, 1412/1991.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tunusiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdu’l-Hakk. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. thk. Abdüsselam Abdüşşâfiî Muhammed. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1422/2001.
• İbn Fâris, Ahmed b. Faris b. Zekeriyyâ. Mu’cemu Makâyısı’l-Luga. thk. Abdusselâm Muhammed Hârun. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid. Sünen-ü İbn Mâce. thk. Şuayb el-Arnaûd vd. b.y.: Dâru’r-Risâleti’l- ʿAlemiyye, 1430/2009.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414/1993.
• İbnü’l-Cevzî, Cemâluddîn Ebû’l-Ferec. Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr. thk. Abdurrezzak el-Mehdî. Beyrut: Dâru’l- Kitâbi’l-‘Arabî, 1422/2001.
• İmam Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî. el-Muvaṭṭaʾ. tsh. M. Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi't-
• Turâsi'l-Arabî, 1406/1985.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Karaman, Hayrettin. Mukayeseli İslam Hukuku. İstanbul: Nesil Yayınları, 1991.
• Koçak, Zeynep Canan. “Arap Yarımadası’ndaki Ekonomik Şartların Hz. Peygamber’in (S.A.S) Hayatına ve Hadislere Yansıması”. Bartın Üniversitesi İslâmi İlimler Fakültesi Dergisi 4/8 (Güz 2017), 72-94.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Camî li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî-Ahmed el- İtfıyyîş. Kahire: Dâru’l Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• Kutub, Seyyid. Fî Zılâli’l-Kur’ân. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 1423/2003.
• Maden, Şükrü. Kur’an-ı Kerim’e Göre Mal ve Evlat Sevgisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009.
• Mukâtil b. Süleyman, Ebu’l-Hasen. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmud b. Şehâte. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1423/2002.
• Mustafâvî, Allâme Hasen. et-Tahkîk fî Kelimâti’l-Kur’âni’l-Kerîm. Tahran: Merkezü Neşri Âsâri Allâme el- Mustafâvî, 1393/1973.
• Müslim, Ebu'l-Hüseyn Müslim b. Haccâc, Sahîhu Müslim. thk. M. Fuâd Abdulbâkî. Kahire: Matbaatu Îsâ el-Bâbî el-Halebî, 1374/1955.
• Özervarlı, M. Sait. “Hârikulâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/181-183. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Öztürk, Mustafa. " “Sadaka” Kavramının Kur’an’daki Anlam Çerçevesi -Semantik Bir Tahlil Denemesi-". Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/12-13 (Nisan 2001), 457-487.
• Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. el-Hüseyn Fahrüddîn. Mefâtîhu'l-gayb: et-Tefsîru’l-Kebîr. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabî, 1420/1999.
• Semîn el-Halebî, Ebu’l-ʿAbbâs Şihâbuddīn Ahmed b. Yûsuf. ‘Umdetu’l-Huffâz fî Tefsiri Eşrefi’l-Elfâz. thk. Muhammed Bâsil ‘Uyûn es-Sûd. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 1417/1996.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullâh b. Abdilmuhsin et- Türkî. Kahire: Dâru Hecr, 1422/2001.
• Temel, Nihat. "Kur'an Bütünlüğü İçinde Mal ve İnsan İlişkisi". Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/2 (Aralık 2007), 197-216
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir vd. Mısır: Şeriketu Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1395/1975.
• Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı Hukuk Sözlüğü. Erişim 7 Temmuz 2022. https://sozluk.adalet.gov.tr
• Uyanık, M. Zeki. “İslâm Aile Hukukunda Evlilik ve Boşanma Nafakası Bağlamında Süresiz Nafaka Yasası”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47/47 (Kasım 2019), 57-87.
• Vâhidî, İmam Ebû Hasan Ali b. Ahmed. Esbâbu nüzûli’l-Kur’ân. thk. Kemal Besyûnî Zağlûl. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1407/1991.
• Yaran, Rahmi. “Kefâret”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/179-182. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed Murtaza. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. thk. Abdussettâr Ahmed Ferâc. b.y.: Matbaʿatu hukûmeti’l-Kuveyt, 1385/1965.
• Zemahşerî, Cârullâh Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavvaz. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1418/1998.