Haccın Şartları Bağlamında Hac Kotasının Değerlendirilmesi

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 4, 705 - 726, 31.12.2023

Ahmet Hamdi Yıldırım

https://doi.org/10.32711/tiad.1348888

Öz

Allah, insanları dünya hayatında çeşitli sorumluluklarla yükümlü kılmıştır. Bu sorumluluklar, insanların imtihan edilmesi ve ahirette hesap vermesi için önemlidir. Hac ibadeti de bu yükümlülüklerden biridir. Hac, İslam'ın beş temel esasından biri olarak kabul edilir ve Müslümanlar, maddi imkanları elverdiği durumda bu ibadeti yerine getirmekle sorumludurlar.
Ancak zaman içerisinde, seyahat imkanlarının gelişmesi ve ulaşımın kolaylaşmasıyla birlikte hac yapma fırsatı artmıştır. Bu durum, her yıl Mekke'ye hacca gitmek isteyenlerin sayısında büyük artışlara yol açmıştır. Yoğun talep ve sınırlı altyapı imkanları nedeniyle Mekke'de yığılmalar oluşmuş ve bu da ibadetin düzenini ve güvenliğini tehlikeye atmıştır.
Bu zorlukları aşmak ve hac ibadetini düzenli ve güvenli bir şekilde gerçekleştirebilmek için bir çözüm olarak "kota uygulaması" devreye alınmıştır. Hac kotası, her ülkenin Müslümanlarından belirli bir kontenjanın seçilmesi ve bu kontenjan çerçevesinde hac ibadetini gerçekleştirmelerine izin verilmesi anlamına gelir. Bu yöntem, hac ibadetini daha sürdürülebilir ve güvenli hale getirmek amacıyla geliştirilmiştir.
Kota uygulaması, hac ibadetinin düzenini sağlamak, hacıların ihtiyaçlarını karşılamak ve ibadet sırasında güvenliği sağlamak amacıyla önemlidir. Bu uygulama, hac ibadetinin her yıl düzenli ve etkili bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlamak için alınmış bir önlemdir.
Bütün bu gerekçelerin yanında hac ibadetini yerine getirmek için kota beklerken ölen bir kişinin durumu tartışma konusu olmuştur. Bu kimse İslam hukukuna göre hac ibadeti ile sorumlu kabul edilir mi edilmez mi?
Tartışmanın temelindeki mesele, kişinin hac vizesine sahip olmasının hac ibadetinin vücub şartı mı, yoksa eda şartı mı olduğu konusundaki görüş ayrılığıdır. Vücub şartı, bir ibadetin farz olabilmesi için gerekli olan şartları ifade ederken, eda şartı ise ibadetin sahih bir şekilde yerine getirilmesi için gereken şartları ifade eder. Hac vizesi durumu da bu açıdan ele alınabilir.
Bu makale, hac vizesinin hukuki boyutunu araştırmayı ve vücub şartı mı, yoksa eda şartı mı olduğu konusunda aydınlatıcı bilgiler sunmayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda, hac vizesi beklerken hayatını kaybeden bir Müslümanın, hac ibadetiyle sorumluluk taşıyıp taşımadığı meselesi de ele alınacaktır. Ayrıca, böyle bir durumda Müslüman'ın yerine getiremediği hac ibadetini telafi etmek amacıyla bedel hac vasiyeti yapması gerekip gerekmediği de detaylarıyla ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hac, hac vizesi, vücub şartı, eda şartı.

Evaluation of Hajj Quotas in the Context of the Conditions of Hajj

Öz

Allah has endowed individuals with various responsibilities in the realm of worldly life. These responsibilities serve as a means of testing individuals and holding them accountable in the hereafter. Among these responsibilities is the obligation of performing the Hajj pilgrimage. Hajj is considered one of the five fundamental pillars of Islam, and Muslims are obligated to undertake this pilgrimage when their financial means allow.
Over time, advancements in travel facilities and transportation have facilitated the opportunity for more people to perform Hajj. Consequently, the number of individuals aspiring to undertake the pilgrimage to Mecca has significantly increased each year. Due to the high demand and limited infrastructure, congestion issues have arisen in Mecca, thereby endangering the organization and safety of the pilgrimage.
To address these challenges and ensure the orderly and safe conduct of the Hajj pilgrimage, a solution known as the "quota system" has been implemented. The quota system involves allocating a specific quota to each country's Muslims, allowing them to perform Hajj within the designated quota. This approach has been developed to enhance the sustainability and safety of the Hajj pilgrimage.
The quota system plays a crucial role in regulating the organization of Hajj, addressing the needs of pilgrims, and maintaining security during the pilgrimage. This practice serves as a precautionary measure to ensure the regular and effective execution of the Hajj pilgrimage each year.
In addition to these reasons, the situation of an individual who passes away while waiting for a Hajj visa has sparked debates. The central issue revolves around whether such an individual is considered responsible for performing the Hajj pilgrimage in Islamic law or not.
At the heart of this debate lies the question of whether possessing a Hajj visa is a prerequisite for the obligation (vücub) of performing Hajj or for the proper fulfillment (eda) of the pilgrimage. The distinction between these terms is critical, as vücub refers to the necessary conditions for an obligation to be incumbent, whereas eda pertains to the requirements for the valid execution of an obligation.
This article aims to explore the legal dimensions of the Hajj visa and shed light on whether it constitutes a prerequisite for the obligation or the fulfillment of Hajj. In this context, the matter of whether a Muslim who passes away while waiting for a Hajj visa is responsible for the pilgrimage will be addressed. Furthermore, the question of whether such an individual should leave behind a testament for someone else to perform a "bedel Hajj" (pilgrimage by proxy) as a means of compensation will also be thoroughly examined.

Anahtar Kelimeler

Hajj, Hajj visa, obligation, fulfillment.

Kaynakça

• Abdülazîz el-Buhârî, Alaüddin b. Ahmed. Keşfü’l-esrâr fi şerhi Usûli’l-Pezdevî. 2 Cilt Dersaâdet: Şirket-i Sahafiye-i Osmaniye, 1890/1307.
• Adevî, Ali b. Ahmed b. Mükerremillah es-Saîdî. Hâşiyetü'l-Adevî ala kifâyeti’t-tâlibi’r-rabbani. thk. Yusuf eş-Şeyh Muhammed el-Bikâʽî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1414-1994.
• Aliyyü’l-Kârî, Ebü'l-Hasan Nureddin Ali b. Sultan Muhammed. el-Meslekü’l-mütekassıt fi’l-menseki’l-mütevassıt ala Lübâbü’l-menâsik. Kahire: el-Matbaatü’l-Behiyye, 1885.
• Bardakoğlu, Ali. “Edâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/389-392. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Bayanunı, Muhammad Abu Al-Fath. “Hüküm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/466-468. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük İslam İlmihali. İstanbul: Bilmen Yayınları, 1985.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
• Boynukalın, Mehmet. “Şart”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/364-365. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Buhûtî, Mansur b. Yunus b. Selâhuddin. Keşşafü'l-kına' an metni'l-İkna'. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1982.
• Burhâneddin el-Buhârî, Mahmûd b. Ahmed b. Abdilaziz. el-Muhîtü’l-burhânî fî’l-fıkhi’n-Nu’mânî. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî fi’l-fıkhi’l-Hanefi. thk. İsmetullah İnayetullah Muhammed. Beyrut/Medine: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye/Dârü’s-Sirac, 2010/1431).
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Kitâbu’t-Ta‘rifât. thk. Abdurrahman Mar’aşlî. Beyrut: 2007.
• Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Eşʿas b. İsḥâḳ. Sünen. thk. Şuʿayb el-Arnaûd - Muḥammed Kâmil Karabelli. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Emir Padişah, Muhammed Emin b. Mahmûd, Teysîrü't-tahrîr şerh ‘alâ kitâbi’t-tahrîr. Kahire: Mustafa el-Babi’l- Halebi, 1931.
• Hattâb, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Muhammed. Mevâhibü’l-celil li-şerhi Muhtasarı Halil. Beyrut, Dâru’l-Fikr, 1992.
• Heyet, el-Mevsûatü’l-fıkhiyye. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkaf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1992.
• Hizmetli, Sabri. “Karmatîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/510-514. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. 6 Cilt. Kahire: Matbaatu Mustafa el-Babi’l-Halebi, 1966.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer. Minḥatü’l-ḫâliḳ ʿale’l-Baḥri’r-râʾiḳ. 8 Cilt. Kahire: el-Matbaatü'l-İlmiyye, 1311.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed. el-Kitâbü'l-Musannef fi'l-ehâdîs ve'l-asâr. Haz. Kemâl Yûsuf el-Hût. 25 Cilt. Beyrut: Dârü't-Tâc, 1989.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Muhammed. el-Muğnî. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türki-Abdulfettah Muhammed el-Hulv. 15 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 3. Basım, 1999.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l Arab. 15 Cilt. Beyrut, Dâru Sadır, 3. Basım, 1414.
• İbn Nüceym, Zeynuddîn Zeyn b. İbrâhim. el-Bahrü'r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. 8 Cilt. Kahire: el-Matbaatü'l- İlmiyye, 1311.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin. Şerḥu’l-ʿUmde fi’l-fıḳh. thk. Heyet. 5 Cilt. Riyad: Dâru’l-Ataâti’l-İlm, 2019.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvahid. Şerhu Fethü’l-kadîr. 10 Cilt. Kahire: Mustafa el-Babi’l- Halebi, 1970.
• İbnü'n-Nedim. el-Fihrist. Beyrut: Dârü'l-Ma'rife, 1977.
• Karâfî, Şehâbeddin Ahmed b. İdris. ez-Zahîre. thk. Muhammed Bu Hubze. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi'l-İslâmî, 1994.
• Kâsânî, Alâeddin Ebû Bekr b. Mes’ûd. Bedaiʽü’s-sanâi' fî tertîbi’ş-şerâi'. 7 Cilt. Kahire: Matbaatü'l-Cemâliyyeti’l- Âmire, 1910.
• Koçak, Zeki. “İddet Bekleyen ve Yanında Mahremi Olmayan Kadınların Sefere Çıkması ve Hacca Gitmesi”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 0 / 39 (Temmuz 2013): 77-132.
• Merğînânî, Ebü'l-Hasan Burhaneddin Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye şerhu bidâyeti’l-mübtedî. Thk. Talal Yusuf. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, t.y.
• Mevsılî, Ebü'l-Fazl Mecdüddin Abdullah b. Mahmûd. el-İhtiyar li-ta’lîli’l-Muhtar. Thk. Abdullatif Muhammed Abdurrahman. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. 5 Cilt. Kahire: y.y., 1374-75/1955-56.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref. el-Mecmu’ şerhu'l-Mühezzeb li’ş-Şirâzî. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Fikr, t.y.
• Öğüt, Salim. “Hac”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/389-397. İstanbul: TDV Yayınları, 1996. Remli, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Hamza. 8 Cilt. Nihâyetü’l-muhtâc ila şerhi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1984.
• Sânu, Muhammed Kutub. Muʽcemu mustalâhâti usuli’l-fıkh. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 2000.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Kahire: Matbaatü’s-Saade, 1324 - 1331.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed. Usûl. 2 Cilt. Beyrut, Daru’l-Kütübi’l-Arabî, 1993.
• Sindî, Rahmetullah b. Abdullah. Menseki’l-mütevassıt (Lübâbü’l-menâsik). Nşr. Abdürrahim b. Muhammed Ebû Bekr. Beyrut: Dâru Kurtuba, 1421.
• Şirbinî, Şemseddin Hatib Muhammed b. Ahmed. Muğni’l-muhtâc ila ma'rifeti meani elfâzi'l-Minhâc. thk. Ali Muhammed Muavvaz - Adil Ahmed Abdülmevcud. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006/1427.
• Şürünbülâlî, Ebü’l-İhlâs Hasen b. Ammâr b. Alî. Gunyetü zevi’l-ahkâm fî buğyeti Düreri’l-hükkâm (Düreru’l- hükkâm hamişinde). Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye (Karaçi baskısından ofset basımdır), t.y.
• Tahtavî, Ahmed b. Muhammed b. İsmail. Hâşiye ala merâkı’l-felâh şerhu Nurü’l-izâh. Kahire: Mustafa’l-Babi’l- Halebi, 1970.
• Teftâzânî, Sa'deddîn Mesud b. Ömer. Şerhü't-Telvîh ale't-Tavdîh. 2 Cilt. Kahire: Matbaatu Muhammed Ali Subeyh, 1377.
• Tehânevî, Muhammed b. A'la b. Ali. Keşşâfu ıstılahâti'l-fünûn. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetu Lübnan, 1996.
• Tirmizî, Ebû ‘Îsâ Muhammed b. ‘Îsâ. el-Câmi‘u’l-Kebîr (Sünen-i Tirmizî). 5 Cilt. Mısır: Mustafa Bâbi’l-Halebî, 1975.
• Yüksel, Mukadder Ârif. Siyer, Hadis ve Tefsir Bağlamında Haccın Ahkâmı ve Menâsiki. Çorum: Hitit Üniversitesi SBE, Doktora Tezi, 2017.
• Zeylaʽî, Fahreddin Osman b. Ali b. Mihcen. Tebyînü'l-hakâik fî şerhi Kenzi'd-dekâik ve hâşiyetü’ş-Şelebî. 6 Cilt. Bulak: el-Matbaatü'l-Kübra'l-Emîriyye, 1313.
• Zühaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslamiyyu ve edilletuhu. 10 Cilt. Dımaşk: Daru’l-Fikr, 1985.
• Zühaylî, Vehbe. Usûlu’l-Fıkhi’l-İslâmî. Dımaşk: Daru’l-Fikr, 1986.