MOĞOL İSTİLÂSINDA ERMENİLER

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 181 - 196, 31.03.2024

Nebil Karaduman

Öz

XIII. yüzyılın başında Uzak Doğu ve Orta Asya’da büyük bir işgal faaliyeti başlatan Moğollar, bilhassa Ögedey döneminden itibaren batı yönünde ilerleme politikası izlemeye başlamışlardır. Ögedey ve Güyük Han tarafından batıya sevk edilen Curmagun ve Elcigidey Noyanlar idaresindeki Moğol birlikleri Kafkasya bölgesine yerleşmişlerdir. Bu dönemde Türkiye Selçuklu hâkimiyeti altında bulunan Ermeniler, bölgedeki diğer birçok topluluk gibi Moğol istilasının yarattığı kaos ortamından korkuya kapılsalar da çok geçmeden bu istilayı kendileri açısından tarihi bir fırsata çevirmek üzere ciddi girişimlerde bulunmuşlardır. Ancak Moğol hareketinin Ön Asya’yı tesiri altına almaya başladığı ilk dönemden itibaren Hristiyan dünyasında Moğollar hakkında olumsuz bir imaj oluşmuştur. Oluşan bu izlenim çok geçmeden özellikle Kilikya Ermeni kralı I.Hetum’un siyasi gayretleriyle değişmiştir. Haçlı seferleri ile istediğini elde edemeyen Batı Hristiyan dünyası özellikle Ermenilerin Moğollar hakkında yazdıkları rapor ve mektuplar aracılığıyla Moğol istilasının aslında İslam dünyasına ağır bir darbe vurmak için bekledikleri fırsat olarak algılanmasına yardımcı olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Moğollar, Ermeniler, Kafkasya, Selçuklular, Hristiyanlar

ARMENIANS DURING THE MONGOL INVASION

Öz

The Mongols, who started a major invasion of the Far East and Central Asia at the beginning of the XIIIth century, started to pursue a policy of advancing westward, especially from the period of Ogedei. The Mongol troops led by Curmagun and Eljigidey Noyans, who were sent westward by Ogedei Khan and Güyük Khan, settled in the Caucasus region. Although the Armenians, who were under the Anadolian Seljuk State during this period, were frightened by the chaos created by the Mongol invasion like many other communities in the region, they soon made serious attempts to turn this invasion into a historical opportunity for themselves. The negative perception of the Mongols in the Christian world underwent a significant change during the reign of Hetum I, the Armenian king of Cilicia. This change led to an alliance against the Turkish-Islamic states. The Western Christian world, which had failed to achieve its objectives through the Crusades, was convinced by reports and letters written by Armenians that explained how the Mongol invasion presented a crucial opportunity to weaken the Islamic world, despite initial fears.

Anahtar Kelimeler

Mongols, Armenians, Caucasia, Seljuks, Christians

Kaynakça

• Aknerli Grigor, Moğol Tarihi, çev. Hrand D. Andreasyan, İstanbul 1954.
• Aknerli Grigor, Moğol Tarihi, çev. Hrand D. Andreasyan, İstanbul 1954.
• Alaaddin Ata Melik Cüveyni, Tarih-i Cihangüşa, çev. Mürsel Öztürk, T.C. Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1998.
• Alaaddin Ata Melik Cüveyni, Tarih-i Cihangüşa, çev. Mürsel Öztürk, T.C. Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1998.
• Andreasyan, Hrant D., “Türk Tarihine Aid Ermeni Kaynakları”, Tarih Dergisi, C. 1, S. 1 (1950), s. 401–38.
• Andreasyan, Hrant D., “Türk Tarihine Aid Ermeni Kaynakları”, Tarih Dergisi, C. 1, S. 1 (1950), s. 401–38.
• Bedrosian, Robert, “Armenia During the Seljuk and Mongol Periods”, The Armenian People From Ancient to Modern Times, ed. Richard G.Hovannisian, St. Martin’s Press, New York 1997, C. 1 , ss. 241–73.
• Bedrosian, Robert, “Armenia During the Seljuk and Mongol Periods”, The Armenian People From Ancient to Modern Times, ed. Richard G.Hovannisian, St. Martin’s Press, New York 1997, C. 1 , ss. 241–73.
• Bournoutian, A. Atamian, “Cilician Armenia”, The Armenian People From Ancient to Modern Times Vol. I, ed. Richard G.Hovannisian, St. Martin’s Press, New York 1997, s. 273–93.
• Bournoutian, A. Atamian, “Cilician Armenia”, The Armenian People From Ancient to Modern Times Vol. I, ed. Richard G.Hovannisian, St. Martin’s Press, New York 1997, s. 273–93.
• Cahen, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu, çev. Erol Üyepazarcı, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 2000. D’ohsson, A. Konstantin, Moğol Tarihi, çev. Bahadır Apaydın, Nesnel Yay., İstanbul 2008.
• Cahen, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu, çev. Erol Üyepazarcı, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 2000. D’ohsson, A. Konstantin, Moğol Tarihi, çev. Bahadır Apaydın, Nesnel Yay., İstanbul 2008.
• Dashdondog, Bayarsaikan, The Mongols and Armenians (1220-1335), Brill, Leiden 2011.
• Dashdondog, Bayarsaikan, The Mongols and Armenians (1220-1335), Brill, Leiden 2011.
• Ebü`l-Ferec İbnü`l-İbrî, Tarihu Muhtasari`d-Düvel, çev. Şerafeddin Yaltkaya, TTK Yay., Ankara 2011.
• Ebü`l-Ferec İbnü`l-İbrî, Tarihu Muhtasari`d-Düvel, çev. Şerafeddin Yaltkaya, TTK Yay., Ankara 2011.
• Ersan, Mehmet, “Ermenilerin Nazarında Haçlılar”, Tarihte Türkler ve Ermeniler, ed. M. Metin Hülagü, Ankara 2014, C. II , ss. 203–10.
• Ersan, Mehmet, “Ermenilerin Nazarında Haçlılar”, Tarihte Türkler ve Ermeniler, ed. M. Metin Hülagü, Ankara 2014, C. II , ss. 203–10.
• ———, Selçuklular Zamanında Anadolu’da Ermeniler, TTK Yay., Ankara 2007.
• ———, Selçuklular Zamanında Anadolu’da Ermeniler, TTK Yay., Ankara 2007.
• Göksu, Erkan, Türkiye Selçuklularında Ordu, Gazi Üniversitesi 2008.
• Göksu, Erkan, Türkiye Selçuklularında Ordu, Gazi Üniversitesi 2008.
• Gregory Abû’l Farac, Chronicon Syriacum, Abû’l Farac Tarihi, çev. Ömer Rıza Doğrul, TTK Yay., Ankara 1999.
• Gregory Abû’l Farac, Chronicon Syriacum, Abû’l Farac Tarihi, çev. Ömer Rıza Doğrul, TTK Yay., Ankara 1999.
• Grousset, René, Stepler İmparatorluğu, çev. Halil İnalcık, TTK Yay., Ankara 2011.
• Grousset, René, Stepler İmparatorluğu, çev. Halil İnalcık, TTK Yay., Ankara 2011.
• Heyd, Wilhelm, Yakındoğu Ticaret Tarihi, çev. Enver Ziya Karal, TTK Yay., İstanbul 2000.
• Heyd, Wilhelm, Yakındoğu Ticaret Tarihi, çev. Enver Ziya Karal, TTK Yay., İstanbul 2000.
• İbn Bibi, el-Evamiru’l-Alaiyye fi’l-Umuri’l-Alaiyye, çev. Mürsel Öztürk, Ankara 1996.
• İbn Bibi, el-Evamiru’l-Alaiyye fi’l-Umuri’l-Alaiyye, çev. Mürsel Öztürk, Ankara 1996.
• İbnü’l Esir, El-Kâmil Fi’t-Tarih, çev. Abdülkerim Özaydın, Ahmet Ağırakça, Bahar Yay., İstanbul 1987.
• İbnü’l Esir, El-Kâmil Fi’t-Tarih, çev. Abdülkerim Özaydın, Ahmet Ağırakça, Bahar Yay., İstanbul 1987.
• İnan, Zeynep, “I. ve II. Haçlı Seferleri Sürecinde Ermeni-Latin İlişkileri”, Tarihte Türkler ve Ermeniler-Ortaçağ, 2014, C. II , ss. 211–307.
• İnan, Zeynep, “I. ve II. Haçlı Seferleri Sürecinde Ermeni-Latin İlişkileri”, Tarihte Türkler ve Ermeniler-Ortaçağ, 2014, C. II , ss. 211–307.
• Johann De Plano Carpini, Moğol Tarihi ve Seyahatname, çev. Ergin Ayan, Derya Kitabevi, Trabzon 2001.
• Johann De Plano Carpini, Moğol Tarihi ve Seyahatname, çev. Ergin Ayan, Derya Kitabevi, Trabzon 2001.
• Kafalı, Mustafa, “Deşt-i Kıpçak ve Cuci Ulusu”, Tarih Dergisi, S. 25 (1971), s. 179–88.
• Kafalı, Mustafa, “Deşt-i Kıpçak ve Cuci Ulusu”, Tarih Dergisi, S. 25 (1971), s. 179–88.
• Kaşgarlı, Mehlika, Kilikya Ermeni Baronluğu Tarihi, Kök Yay., Ankara 1990.
• Kaşgarlı, Mehlika, Kilikya Ermeni Baronluğu Tarihi, Kök Yay., Ankara 1990.
• May, Timothy, Chormaqan Noyan: the first Mongol military governor in the Middle East, Indiana University, Master of Arts in the Department of Central Eurasian Studies 1996.
• May, Timothy, Chormaqan Noyan: the first Mongol military governor in the Middle East, Indiana University, Master of Arts in the Department of Central Eurasian Studies 1996.
• ———, Moğol İmparatorluğu, çev. Ülke Evrim Uysal, Kronik Kitap, İstanbul 2021.
• ———, Moğol İmparatorluğu, çev. Ülke Evrim Uysal, Kronik Kitap, İstanbul 2021.
• Minorsky, Vladimir, “Tiflis”, MEB İslam Ansiklopedisi, y.y.
• Minorsky, Vladimir, “Tiflis”, MEB İslam Ansiklopedisi, y.y.
• Müverrih Vardan, Türk Fütuhatı Tarihi (889-1269), çev. Hrand D. Andreasyan, İstanbul Üniversitesi Yay., İstanbul 1937.
• Müverrih Vardan, Türk Fütuhatı Tarihi (889-1269), çev. Hrand D. Andreasyan, İstanbul Üniversitesi Yay., İstanbul 1937.
• Oktay, Hasan, Ermeni Kaynaklarında Türkler ve Moğollar, Selenge Yay., İstanbul 2007.
• Oktay, Hasan, Ermeni Kaynaklarında Türkler ve Moğollar, Selenge Yay., İstanbul 2007.
• Ostrogorsky, George, Bizans Devleti Tarihi, çev. Fikret Işıltan, TTK Yay., Ankara 2011.
• Ostrogorsky, George, Bizans Devleti Tarihi, çev. Fikret Işıltan, TTK Yay., Ankara 2011.
• Prezbindowski, Lauren, The Ilkhanid Mongols, the Christian Armenians, and the Islamic Mamluks : a study of their relations, 1220-1335, Louisville University, Master of Arts in Department of History 2012.
• Prezbindowski, Lauren, The Ilkhanid Mongols, the Christian Armenians, and the Islamic Mamluks : a study of their relations, 1220-1335, Louisville University, Master of Arts in Department of History 2012.
• Roux, Jean Paul, Moğol İmparatorluğu Tarihi, çev. Aykut Kazancıgil, Ayşe Bereket, Kabalcı Yay., İstanbul 2001.
• Roux, Jean Paul, Moğol İmparatorluğu Tarihi, çev. Aykut Kazancıgil, Ayşe Bereket, Kabalcı Yay., İstanbul 2001.
• Sertel, S., XI. ve XIII. Yüzyıllarda Türk-Ermeni ilişkileri, Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2006.
• Sertel, S., XI. ve XIII. Yüzyıllarda Türk-Ermeni ilişkileri, Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2006.
• Sevim, Ali, Genel Çizgileriyle Selçuklu-Ermeni İlişkileri, TTK Yay., Ankara 2002.
• Sevim, Ali, Genel Çizgileriyle Selçuklu-Ermeni İlişkileri, TTK Yay., Ankara 2002.
• Simbat, Gundstabl, Başkumandan Simbat Vekayinamesi, çev. Hrant D. Andreasyan, İstanbul 1946.
• Simbat, Gundstabl, Başkumandan Simbat Vekayinamesi, çev. Hrant D. Andreasyan, İstanbul 1946.
• Sinor, Denis, “The Kitan and the Kara Khitay”, History of Civilizations of Central Asia, Vol.IV, ed. M. S. Asimov, C. E. Bosworth, Paris 1998, s. 227–42.
• Sinor, Denis, “The Kitan and the Kara Khitay”, History of Civilizations of Central Asia, Vol.IV, ed. M. S. Asimov, C. E. Bosworth, Paris 1998, s. 227–42.
• Spuler, Berthold, İran Moğolları, çev. Cemal Köprülü, TTK Yay., Ankara 1957.
• Spuler, Berthold, İran Moğolları, çev. Cemal Köprülü, TTK Yay., Ankara 1957.
• Stewart, Angus, “The Assassination of King Het’um II: The Conversion of The Ilkhans and the Armenians”, Journal of the Royal Asiatic Society, C. XV, S. I (2005), s. 45–61.
• Stewart, Angus, “The Assassination of King Het’um II: The Conversion of The Ilkhans and the Armenians”, Journal of the Royal Asiatic Society, C. XV, S. I (2005), s. 45–61.
• Sümer, Faruk, “İğdiş”, TDVİA, 2000, C. 21, ss. 524–25.
• Sümer, Faruk, “İğdiş”, TDVİA, 2000, C. 21, ss. 524–25.
• Tacitus, The Histories: Books IV-V, The Annals: Books I-III, çev. Clifford H. Moore, John Jackson, Harvard University Press, London 1962.
• Tacitus, The Histories: Books IV-V, The Annals: Books I-III, çev. Clifford H. Moore, John Jackson, Harvard University Press, London 1962.
• Taneri, Aydın, Harezmşahlar, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 1993.
• Taneri, Aydın, Harezmşahlar, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 1993.
• Temir Ahmet, (çev.), Manghol-un Niuça Tobça’an, Moğolların Gizli Tarihi, TTK Yay., Ankara 1986.
• Temir Ahmet, (çev.), Manghol-un Niuça Tobça’an, Moğolların Gizli Tarihi, TTK Yay., Ankara 1986.
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2005.
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2005.
• Uzluk Feridun Nâfiz, (çev.), Anonim Selçuknâme, Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi III, Örnek Matbaası, Ankara 1952.
• Uzluk Feridun Nâfiz, (çev.), Anonim Selçuknâme, Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi III, Örnek Matbaası, Ankara 1952.
• Vahram, Chronicle of The Armenian Kingdom in Cilicia, çev. Charles F. Neumann, London 1831.
• Vahram, Chronicle of The Armenian Kingdom in Cilicia, çev. Charles F. Neumann, London 1831.
• Yule, Hanry, Cathay and the Way Thither, Vol I, ed. H.Cordier, The Hakluyt Society 1915.
• Yule, Hanry, Cathay and the Way Thither, Vol I, ed. H.Cordier, The Hakluyt Society 1915.
• Yuvalı, Abdulkadir, “İlhanlılar”, Genel Türk Tarihi Ansiklopedisi, Ankara 2002, C. V, ss. 67–74.
• Yuvalı, Abdulkadir, “İlhanlılar”, Genel Türk Tarihi Ansiklopedisi, Ankara 2002, C. V, ss. 67–74.
• ———, İlhanlılar Tarihi- I (Kuruluş Devri), Erciyes Üniversitesi Yay., Kayseri 1994.
• ———, İlhanlılar Tarihi- I (Kuruluş Devri), Erciyes Üniversitesi Yay., Kayseri 1994.