15. YÜZYIL MESNEVİLERİNİN HÂTİME BÖLÜMLERİ ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR İNCELEME

Yıl 2023, Sayı: 54, 29 - 47, 22.12.2023

Özlem Batğı Akman

Öz

Türk edebiyatına İran edebiyatından geçen ve yüzyıllar içerisinde gerek şekil gerek konu bakımından millî bir kimliğe bürünen mesnevi nazım şekli ile edebiyatımızda pek çok eser verilmiştir. Mesnevilerde çeşitli konular belirli bir düzen içerisinde işlenir. Mesnevilerin tertip hususiyetlerine bakıldığında genel olarak üç bölümden oluştukları görülür. Bunlar giriş, konunun işlendiği bölüm ve hâtime bölümleridir. Hikâyeyi mesnevinin asıl yani ikinci bölümünde anlatan şairler, giriş bölümünde yer alan sebeb-i telifte ve son söz olan hâtime bölümünde okuyucuya eserlerine, poetikalarına, şiire, yaşadıkları döneme dair hem edebiyat tarihine ışık tutacak hem de tarihî ve kronolojik niteliği olan bilgiler verirler. Bu çalışmada mesnevilerin hâtime bölümleri üzerine karşılaştırmalı bir inceleme yapılmıştır. Dönem olarak Türk mesnevi edebiyatında bir dönüm noktası kabul edilen 15. yüzyıl seçilmiştir. Bu yüzyılda sanat endişesiyle yazılan mesneviler üslup, dil, seçilen konularda özgünlük ve anlatım tekniği bakımından mükemmele yakındır. Çalışmada şairlerin hâtime bölümlerinde verdikleri bilgilerin edebiyat tarihine ne gibi katkılar sundukları ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mesnevi, Hâtime, 15.Yüzyıl, Karşılaştırmalı İnceleme, Edebiyat Tarihi

A Comparative Analysis on Epilogue of the Mesnevis of 15th Century

Öz

Many works have been given in Turkish literature in the form of mesnevi verse, which has been rooted from Iranian literature and has gained a national identity in terms of both form and subject over the centuries. Various subjects are handled in a certain order in mesnevis. When we look at the arrangement formats of mesnevi in general, they consist of three parts. These are prologue, section that handles the issue and epilogue. Poets describe the story in the second main part of the mesnevi. In prologue and epilogue, they give the reader historical and chronological information about their works, poetics, poetry and the period in which they lived both to shed light on the history of literature and to provide historical and chronological information. In this study a comparative assessment was made on epilogue of mesnevis. The 15th century was chosen as the period because it is accepted as the turning point of Turkish mesnevi literature. In this century Mesnevis written with the concern of art are close to perfection in terms of style, language, originality in selected subjects and narrative technique. In this study, it has been tried to reveal what kind of contributions the information given by the poets in the chapters of epilogue has made to the history of literature.

Kaynakça

• Alpay Tekin, Gönül. Çengnâme, Ahmed-i Dâ’î (Critical Edition and Textual Analysis). Sources of Oriental Languages and Literatures 16. Cambridge, Mass.: Harvard University, 1992.
• Altun, Mustafa. Sî-nâme-i Hümâmî. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55732,si-name-i-humamipdf.pdf?0 Erişim Tarihi: 01.11.2023.
• Ayan, Gönül. Tebrizli Ahmedî - Esrâr-nâme (İnceleme-Metin). AKM Yayınları, 1996.
• Çelebioğlu, Amil. Türk Edebiyatı’nda Mesnevî (XV. Yüzyıla Kadar). Kitabevi Yayınları, 1999.
• Dilben, Talha. “Eski Anadolu Türkçesi Eserlerinden Çengnâme’nin Yeni Bir Nüshası ve Nüsha Farkları.” OĞUZTAD Oğuz Türkçesi Araştırmaları Dergisi, no. 1, 2019, ss. 48-107.
• Dilçin, Cem. Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. TDK Yayınları, 2013.
• Doğan Averbek, Güler. Leylâ vü Mecnûn - Hamdullâh Hamdî. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2020.
• İnce, Adnan. Cem Sultan - Cemşîd ü Hurşîd. TDK Yayınları, 2000.
• Kartal, Ahmet. Doğu’nun Uzun Hikâyesi - Türk Edebiyatında Mesnevî. Doğu Kütüphanesi, 2018.
• Köksal, Mehmet Fatih. “Ahmed-i Dâî’nin Çeng-nâme’sinin (‘Uşşâk-nâme) Yeni Bir Nüshası ve Nüsha Farkları.” Prof. Dr. Vahit Türk Armağanı. Editörler Ali İhsan Öbek, Yüksel Topaloğlu, Nursel Dinler, Çağrı Özdarendeli, Seda Çetin. Kesit Yayınları, 2021, ss. 911-933.
• Kütük, Rıfat, ve Lokman Turan. “Mesnevilerin Sebeb-i Telif ve Hâtime Bölümlerini Türk Edebiyatı Tarihi Kaynağı Olarak Okumak.” Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VI Mesnevî: Hikâyenin Şiiri. Hazırlayanlar Hatice Aynur, Müjgan Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım. Turkuaz Yayınları, 2011, ss. 223-240.
• Pekolcay, Necla. Mevlid - Süleyman Çelebi. Dergâh Yayınları, 2013.
• Sungur, Necati. Tâcî-zâde Cafer Çelebi - Heves-nâme (İnceleme-Tenkitli Metin). TDK Yayınları, 2006.
• Şentürk, Ahmet Atilla, ve Ahmet Kartal. Eski Türk Edebiyatı Tarihi. Dergâh Yayınları, 2012.
• Şeylan, Ali. İbrahim İbn-i Bâli’nin Hikmet-nâme’si, (149b-300a) İnceleme-Dizin. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194369/ibrahim-ibn-i-bali-hikmet-name.html Erişim Tarihi: 16.05.2023.
• Ünver, İsmail. “Mesnevi.” Türk Dili Dergisi. Türk Şiiri Özel Sayısı II. TDK Ya-yınları, 1986, ss. 430-563.
• Yazar, Sadık. “Hikmet-Nâme (İbni Bâlî).” http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/hikmet-name-ibni-bali Erişim Tarihi: 16.05.2023.
• Yıldız, Ayşe. Çâkeri - Yûsuf u Züleyhâ. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56158,cakeri-yusuf-u-zuleyhapdf.pdf?0 Erişim Tarihi: 18.07.2023.