Orta Asya'da X-XIII. Yüzyıllarda "Türk" Adı Üzerine Bazı Kayıtlar

Yıl 2005, Sayı: 2, 5 - 12, 01.06.2005

Ömer Soner Hunkan

Öz

Orta Asya'da "Türk" adı üzerine X. ve XIII. yüzyıllar arasına ait nümizmatik veriler ile İslami metinlerde yer alan bazı kayıtlarda bu dönemde "Türk" adı ile ne kastedildiğini anlamaya yarayan bazı ip uçları yer almaktadır. Bu çerçevede, Türk hakanlığı devrinde X-Xl. yüzyıllar arasında Fergana ile Kuz Ordu (Balasagünj'da basılan paralarda ve XII. yüzyıl ortalarında Özkend'deki Hüseyn b. Hasan türbesi kitabesinde yer alan "Türk" adı kayıtları, Utbi, Gerdizi. Beyhaki, Kaşgari, İbnü't- Esir, Şebankarei V.S. müelliflerin eserlerinde kaydedilen "Türk" adı ile karşılaştırılarak, bu dönemde Türk adının ne anlamda kullanıldığı tespitedilmeye çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Orta Asya, Karahanlılar, Türk adı, Türkler

Kaynakça

• BARTHOLD, V. V. (1975), Orta Asya Türk Tarihi hakkında Dersler, (Hzr. K. Y. Kopraman ve A. i. Aka), Ankara: KB Yayınları.
• BEYHAKI, Ebu'l-fazl Muhammed. (1977), Tarih-i Beyhaki. (Nşr. A. E. Feyyaz), Meşhed, lntişarat-ı Danişgalı-ı Firdevsi.
• CURFADEKANI, Ebu'ş-Şeref Nasıh, (1374), Tercüme-i Tarih-i Yemini. (Nşr. C. Şiar), Tahran. İntişarat-ı İlmi ve Ferhengi.
• COZCANI, Minhac Sirac. (1363), Tabakat-ı Nôsıri, (Nşr. Abdü'l-Hay Habibl), I-IL, Tahran, Dünya-yı Kitab.
• GERDIZi, Ebü Said Abdü'f-Hay. (1363), Tarih-i Gerdizi. (Nşr. Abdü'I-Hay Habibi), Tahran, Dünya-yı Kitab.
• HARİZMI, Ebı Abdullah el-Katıb. (1895), Kiuibü Mefôtihi'l-Ulüm, (Ed. G. Van Vloterı), Leiden.
• İBNÜ'L-AOIM, Kemalü'd-Din. (1976), Bugyetü 'I-Taleb fi Tarihi Haleb, (Nşr. A. Sevim), Ankara, TTK Yayınları.
• İBNÜ'L-ESIR, (1995), El-Kiimilfi 't-Tarih, (Nşr. A. el-Kadı), l-X, Beyrut.
• İŞANHANOV, C. ve B. KOÇNEV. (1979), "Drevneyşie Karahanidskie Morıety", iMK U, Vıpusk 15, Taşkent: 142-152.
• KAFESOGLU, İbrahim. (1966), 'Tarihte 'Türk' Adı". Reşit Rahmeti Arat için, Ankara: 306-319.
• ---, (1997), "Türkler", u. X1I/2: 142-143.
• KARŞI, CemaL. (1898), Mülhakiitü's-Surdh, (Nşr. V. Barthold). Turkesıan, I, Petersburg.
• KAŞGARI, Mahmud. (1992), Divdnü Lügati 'ı-Türk, (Tre. B. Atalay), I-IV, Ankara, [DK Yayınları.
• KOÇNEV, B. O. (1997), "Svod Nadpisey na Karahanidskih Monetah: Antroponimyi Titulatura (Çast 2)" vostoçnoe İstoriçeskoe lstoriçnikovedenne i Speısialnie Distsipliny Vıpusk 5, Moskova: 245-314.
• KOÇNEV. B. D. (1996), "The Origins of the Karakhanids: A reconsideratiorı", Der İslam Bd. 73. Wolter de Gruyter: 352-357.
• MENINI. Şeyh. (1286), eş-Şerh ii '1-Yemini el-Müsemmti bd-Fethi '1-Vehbi altı Tôrihi Ebi Nasr el-Utbi, J -II, Kahire.
• MESÜOI, Ebu'l-Hasan Ali. Mürücü'z-Zeheb ve Meadinü'l-Cevher, (Nşr. M. M. Kumeyhe), I-IV, Beyrut: Darü'l-Kütübil-İlmiyye.
• NAsIR HÜSREV Mervezi, (1375), Sefemôme, (Nşr. M. Debir Siyaki), Tahran, İntişarat-ı Zevvar.
• NİzAMI ARÜZI, Semerkandi, (1982), Çehôr Makale (Erbaa Makalat), (Frs. Nşr. ve Arp. Tre.Muhammed b. Tavit), Rabat, Külliyeıü'l-Adab ve'I-Ulümu'Jİnsaniyye bi'r-Rabat.
• NİzAMÜ'L-MÜLK, (1982), Siyaset-Name, (Hzr. M. A. Köymen), Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• ORKUN, H. N. (1994), Eski Türk Yazıtlan, I-III, Ankara, TDK Yayınları.
• ÖGEL, Bahaeddin. (2001), Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbuL.
• Pendnôme. (1975), (Nşr. ve Tre. E. Merçil), İTED, V, cüz: 1-2, İstanbul: 203-232.
• PRİTSAK, Orneljan. (1997), "Karahanlılar" u, VI: 251-273.
• REŞIDÜ'D-DIN, Fazlullah Hemedani, (1999), Cômiü 't-Tevôrih, (Nşr. A. Ateş), Selçuklular Tarihi, LI/ 5, Ankara, TTK Yayınları.
• SEM'ANİ, Ebi Sa'd Abdü'l-Kerim, (1898), Kitdbü 'l-Ensôb, (Nşr. V. Barthold), Turkestan. I, Petersburg.
• ŞEBANKAREı' Muhammed b. Ali. (1376), Mecmau 'l-Ensôb, (Nşr. M. H. Muhaddis), Tahran, İntişarat-ı Emir-i Kebir.
• TANERi, Aydın. (1993), Türk Kavramının Gelişmesi, Ankara.
• TOGAN, Z. V. (I 98 i), Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbuL.