“Sevgili Şâhbâzıyla Gönül/Can Kuşu Avlamak” Hayali Üzerine

Yıl 2019, Sayı: 14, 87 - 98, 25.12.2019

Selim Gök

Öz

Kadim zamanlarda kullanılan avlanma usulleri,
edebî eserlerde sanat gayesiyle yer bulmuştur. Özellikle alıcı bir kuş olarak
bilinen şahbazla yapılan avlar ve bu av sahnelerindeki usuller, şairlerin
şiirlerinde kullandıkları albenisi yüksek birer sanat malzemesi haline
gelmiştir. Bu nedenle şairler; “şahbaz ile kuş avlama usulü”nün klasik
edebiyattaki yansımasını genellikle âşık-sevgili müşterekinde işlemişlerdir. Dolayısıyla
aşk sergüzeşti içerisinde sevgili; silahlarla donanmış, pençeleri ve kan dökücü
unsurları olan bir silahşör gibi tasavvur edilmiştir. Aynı zamanda sevgili, bir
saraya hâkim, kolundaki şahbazla üstünlük alametleri olan ve kullarına iltifat
sunma tasarrufunu da elinde tutan yüce bir sultandır. Bu tasavvur sebebiyle
alan, kapan ve yaralayan özellikleriyle şahbaz; sevgilinin saçı, gözü, bakışı
gibi birçok unsuruna benzetilmiştir. Geleneğin âşığa çizdiği aciz ruh hali de bahsedilen
bu sultan/sevgili karşısındaki teslimiyetin bir ifadesi olarak kurgulanmıştır.
Bu kurgu, “âşığın gönül kuşunun avlanması” ekseninde bir terkibe uğramıştır. Nihai
olarak bu çalışmada, temsili olarak “kendisi veya güzellik unsurları şahbaza
benzetilen sevgiliyle şahbaza av olan âşığın gönlü” hayali üzerine bir
değerlendirme yapılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

şâh/bâz, avlanma, klasik şiir, âşık, gönül kuşu

On the Dream of “Huntıng a Heart Bird With a Beloved Eagle” in Classical Poetry

Öz

The hunting methods that used in ancient times took
place in literary works for the purpose of art. Especially hunting that is make
with the shahbaz, known as a catching bird, and the methods in these hunting
scenes have become an art material which poets used in their poetry with its
high attraction. For this reason, poets are treated “The reflection of the
method of bird hunting with the shahbaz in classical literature generally in
love-dear joint. Therefore, beloved, within love escapade, was envision such as
musketeer that equipped with weapons and that is claws and bloodshed elements.
At the same time, the beloved is a supreme sultan who command a palace, who is
signs of superiority with the shahbaz on his arm, and withholder savings to
offer a compliment to his servants. Thereby this imagination, shahbaz with
features that take, the trapper and wounding, is liken to many elements such as
lover's hair, eyes, look. The mood which tradition drawn to lover, is designed
as an expression of the surrender this sultan / lover. This fiction has been
subjected to a composition on the axis of hunting the birds of prey and
representing the lover. Finally in this study, an evaluation is made on
imagination with beloved who is likened herself or beautiful elements to
shahbaz, the heart of lover that is prey to shahbaz.

Anahtar Kelimeler

hawk, hunting, classical poetry, lover, heart bird

Kaynakça

• Ahmet Paşa. Tarlan, Ali Nihat (1992). Ahmet Paşa Divanı, Ankara, Akçağ Yay.
• Aksoyak, İ. Hakkı (2009). “Divan Şiirinin Dili İmparatorluk Dilidir”, Turkish Studies- International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/5 Summer, s. 14.
• Akün, Ö. Faruk (1994). “Divan Edebiyatı”, TDVİA, C.9, TDV. Yay., İstanbul, s. 389-427. https://islamansiklopedisi.org.tr/divan-edebiyati
• Amrî. Çavuşoğlu, Mehmet (1979). Amrî Divan, İstanbul, İstanbul Üniv.Edb. F. Yay.
• And, Metin (1993) 16. Yüzyılda İstanbul-Kent-Saray-Günlük Yaşam, İstanbul, Akbank Yay.
• Ayan, Hüseyin; Burmaoğlu, H. Bilen; Ayan, Gönül; Bakırcıoğlu, N. Ziya (1987). “17. Yüzyıl Divan Nazım ve Nesri”, Büyük Türk Klasikleri, C.5, İstanbul, Ötüken-Söğüt Yay.
• Belîğ. Demirel, H. Gamze (2005). 18. yüzyıl Şairlerinden Belîğ Mehmed Emîn Dîvânı: İnceleme-Tenkitli Metin-Tahlili, Doktora Tezi. Fırat Üniversitesi. Elazığ.
• Cenabî. Kesik, Beyhan (2018). Cenâbî Divanı (e-kitap) , Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Çoruhlu, Yaşar (1993). Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi, İstanbul, Seyran Kitap.
• Çoruhlu, Yaşar (1997). “Türk Sanatında Av Sembolizmi”, Arkeoloji ve Sanat, S. 76, İstanbul.
• Devellioğlu, Ferit (2005). Osmanlıca-Türkçe Lügât, Ankara, Aydın Kitabevi.
• Erdem, Sargon (1991). “Anka”, TDVİA, C.3, İstanbul, TDV Yay. https://islamansiklopedisi.org.tr/anka#1
• Gök, Selim (2017). Hayretî Divanı Sözlüğü (Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, Gazi Üniv Sosyal Bilimler Enst.
• Güngör, Ahmet (2014). “Kırgızlarda Kartalla Avcılık Geleneği”, Atatürk Üniv. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, [TAED] 51, Erzurum.
• Hayalî. Tarlan, Ali Nihad (1992). Hayâlî Bey Divanı, Ankara, Akçağ Yayınevi.
• Hayretî. Çavuşoğlu, Mehmet; Tanyeri, M. Ali (1981). Hayretî, Divan Tenkitli Basım, İstanbul, İstanbul Üniv. Edb. F. Yay.
• Hüdâyî (Salâ Muslısı). Kaçalin, Mustafa S. (2017). Hüdâyi (Salâ Muslısı) Divan, Ankara, TDK. Yay.
• Hünername (1969). Hünernâme Minyatürleri ve Sanatçıları, İstanbul, Yapı ve Kredi Bankası adına Doğan Kardeş Matbaacılık Sanayii A. Ş. Basımevi.
• İpekten, Haluk; İsen, Mustafa; Karabey, Turgut; Akkuş, Metin (1986). “Hayalî” Büyük Türk Klasikleri, C. 3, İstanbul, Ötüken-Söğüt Yay.
• M. Hasan Ziyâ’î. Gürgendereli, Müberra (2017). Mostarlı Hasan Ziyâ’î Divanı (e-kitap), Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Mantıku’t-tayr. Yavuz Kemal (e-kitap). Gülşehrî’nin Mantıku’t-Tayrı (Gülşen-nâme) -Metin ve Aktarma, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Mecmû‘atü’n-nezâir. Canpolat, Mustafa (1987). Mecmû‘atü’n-nezâ'ir, Metin Dizin Tıpkıbasım, Ankara, TDK Yay.
• Mesnevî. Karaismailoğlu, Adnan (2007). Mesnevî-Mevlana (Tam Metin), Ankara, Akçağ Yay.
• Muhibbî. Kemal Yavuz, Orhan Yavuz (2016). Muhibbî Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin), İstanbul, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.
• Mülayim, Selçuk (1991). “Arma”, TDVİA, C. 3, İstanbul, TDV Yay.
• Mütercim Âsım (2000). Burhân-ı Kâtı‘ Tercümesi, 1. Baskı (Haz. Mürsel Öztürk; Derya Örs), Ankara, TDK. Yay.
• Nâbî . Bilkan, A. Fuat (1997). Nâbî Divanı, Ankara, MEB Yay.
• Nef ‘î. Akkuş, Metin (2018). Nef ‘î Divanı (e-kitap), Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Nev’i. Tulum, Mertol-Tanyeri, M. Ali (1977). Nev’i Divanı, İstanbul, İstanbul Üniv. Edb. F. Yay.
• Öney, Gönül (1972). “Anadolu Selçuklu Mimarisinde Avcı Kuşlar, Tek ve Çift Başlı Kartal”, Malazgirt Armağanı, Ankara.
• Pala, İskender (2004). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ankara, Kapı Yay.
• Revânî. Avşar, Ziya (2017). Revânî Divanı (e-kitap), Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Redhouse, J. William (2009). Müntehebât-I Lügât-i Osmâniye (Haz. Recep Toparlı, Betül Eyövge Yılmaz, Yaşar Yılmaz), TDK. Yay.
• Ross, E. Denison (1994). Kuş İsimlerinin Doğu Türkçesi, Mançuca ve Çince Sözlüğü, (Çev: Emine Gürsoy Naskali), Ankara, TDK Yay.
• Ş. Yahya. Kavruk, Hasan (2001). Şeyhülislam Yahya Divanı, Ankara, MEB Yay.
• Tanpınar, A. Hamdi (2001). 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, 9. Baskı, İstanbul, Çağlayan Kitabevi.
• TDEA. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1977). C. 1, İstanbul, Dergâh Yay.
• TDK, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, (Online), https://sozluk.gov.tr/ (E. Tarihi: 25. 09.2019)
• TDK, Güncel Türkçe Sözlük, (Online), https://sozluk.gov.tr/ (E. Tarihi: 25. 09.2019)
• TDK, Tarama Sözlüğü, (Online), https://sozluk.gov.tr/ (E. Tarihi: 25.09.2019)
• Türkmen, Nalan (2009). “Avcı Kuş İkonografisi ve Hünernâme’deki Betimlemeleri”, Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, S. 1, Ocak , “Türk Kültüründe Av”.
• Ünver, Süheyl (1957). Levnî, İstanbul, Maarif Basımevi.
• Üsküplü İshak Çelebi. Çavuşoğlu, Mehmed; M. Ali Tanyeri (1989). Üsküplü İshak Çelebi. Divan, İstanbul, Mimar Sinan Üniversitesi Yay.
• Vusûlî. Taş, Hakan (2010). Vusûlî Dîvân İnceleme Metin Çeviri Açıklamalar Dizin, (e-kitap), Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Yunus Emre Divanı, Tatcı, Mustafa (e-kitap). Yunus Emre Divanı, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10663,metinpdf.pdf?0
• Zâtî. Tarlan, Ali Nihat (1970). Zâtî Divanı, (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon, Gazeller Kısmı), C.2, İstanbul, İstanbul Üniv. Edb. F. Yay.