Türk Dünyası Masallarında İyi Huylu Devler ve Fonksiyonları

Yıl 2019, Sayı: 14, 121 - 134, 25.12.2019

Yeliz Bahadur , Yeliz Bahadur

Öz

Masallar, Türk kültürünün en eski devirlerine
kadar uzanan, kültürel kodlarımızı ve millȋ değerlerimizi dünden bugüne taşıyan
bir geleneğin mahsulüdür. Toplumun yaşam biçimi, gelenek ve görenekleri,
töresi, ahlak algısı, inanç sistemi,  söz
varlığı, hayal dünyası, mizah anlayışı gibi birçok konuda ipucu verir. Çocukluk
döneminden itibaren ahlaki ve toplumsal değerlerin kazandırılması suretiyle bireyin
eğitimi, bireyin eğitilmesi dolayısıyla da toplumun eğitimine hizmet eden bir
fonksiyona sahiptir. Bütün bu işlevlere katkıda bulunurken bir yandan da
dinleyenleri düş ile gerçek arasındaki fantastik bir ȃlemde yolculuğa çıkaran
masallar, gerek çocukların gerekse yetişkinlerin dünyasında büyük bir kıymete
haizdir. Masal atmosferini fantastik bir boyuta taşıyan unsurların başında
gelen devler, mitik düşüncenin masallarda hayat bulmuş şekilleridir. Türk
dünyası halk anlatmalarından daha çok masallarda ve destanlarda yer alan “dev
tipi”, kahramanın erginlenme sürecinde çoğunlukla düşman bir tip olarak
kahramanın mücadele ettiği olağanüstü bir güçtür. Ancak dev tipi bütünüyle
olumsuz bir özellik göstermez. Bu çalışmada öncelikle dev tipinin kökeni,
devlerin görüntüsü, anlatılardaki fonksiyonuyla ilgili bilgi verilecek,
ardından bugüne dek pek değinilmemiş olan “iyi huylu devler”, Türk dünyası
masallarından verilen örneklerle incelenecektir.

---

 

 

Anahtar Kelimeler

Masal, Mit, Olağanüstü, Dev, Motif

Kaynakça

• Alptekin, A. B. (2002). Taşeli Masalları. Ankara: Akçağ Yayınları. Arslan, M. (2008). Denizli Yöresinden Derlenmiş Masallar İnceleme-Metin. Denizli: Zirve Yay.Bahadur, Y. (2017). Uşak’tan Derlenen Masallar Üzerine Bir İnceleme. Yayımlanmamış Yükseklisans Tezi, Uşak Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü. Balkaya, A. “Kozmogoni Anlatılarında Dikotomik Algının Nedenselliği”. Turkish Studies. 7/4. s. 987-994.Bakırcı, N. (2010). Kırım Tatar Masalları. Konya: Kömen Yayınları.Bayat, F. (2007). Türk Mitolojik Sistemi II, Ankara: Ötüken Yay. Baydemir, H. (2004). Özbek Halk Masalları İnceleme-Metin. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü. Beydili, C. (2015). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Yurt Kitap-Yayın.Boratav, P.N. (1969). Az Gittik Uz Gittik. Ankara: Bilgi YayıneviDuranlı, M. (2010). Saha (Yakut) Büyü Masalları. Konya: Kömen YayınlarıDuymaz, A. (2008). “Türk Folklorunda Dış Ruh Tasarımı”. Bilig, (45), 1-22.Fedakȃr, S. (2011). Özbek Sözlü Geleneğinde Masallar. İzmir: Egetan Bas. Yay.Gültekin, M. (2013). Kazan Tatar Masalları (İnceleme-Metin). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. Gültekin, M. (2019). Masal Anası Kezban Karakoç ve Repertuvarı. Ankara: Grafiker Yayınları.Günay, U.T. (1983). “Türk Masallarında Geleneksel ve Efsanevi Yaratıklar”. Motif Akademi, (1), 21-47.Günay, U.T. (2011). Elazığ Masalları ve Propp Metodu. Ankara: Akçağ Yayınları.Gökçimen, A. (2000). Türkmen Masalları Üzerine Motif İncelemesi (Hayvan Masalları). Yayımlanmamış Yükseklisans Tezi. Atatürk Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü.İnayet, A. (2007). Epik Kahramanların Devlere Has Özellikleri Üzerine. Milli Folklor, 13 (52). 68-71.İnayet, A. (2010). Türk Dünyası Efsane ve Masallarında Bir Dev Tipi Yelmavuz/ Celmoğuz. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.Karagöz, E. (2016). Tatar-Başkurt Sihir Masalları Üzerine Karşılaştırmalı Motif Çalışması Aktarma-Motif Tespiti. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü. Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (1991). Ankara: Kültür Bakanlığı YayınlarıMehmet, A. (2010). Uygur Halk Destanları 3, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.Ögel, B. (2010). Türk Mitolojisi, 2. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.Özdemir, S. (2019). Türk Halk Anlatılarında Dev Motifi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sakaoğlu, S. (2002). Gümüşhane ve Bayburt Masalları. Ankara: Akçağ Yayınları. Sarpkaya, S. (2018). Türklerin Şeytani Masalları, Türk Masal ve Efsanelerinde Demonik Varlıklar. Ankara: Karakum Yayınları.Sarpkaya, S. (2019). Tebriz’den Masallar, İran Türklerinden Derlenen Masallar. Ankara: Karakum Yayınları.Şimşek, E. (2001). Yukarıçukurova Masallarında Motif ve Tip Araştırması (Cilt 1,Cilt 2). Ankara: Kültür Bakanlığı Yay. Tulu, S. (2009). Horasan Türklerinden Masallar ve Halk Hikayeleri. Konya: Kömen Yay.Türkmen, F. (2011). “Oğuzların İdari Yapı ve Teşkilatlarında Dikotomik Özellik”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 11/1, s. 11-14.Uçkun, R. (2003). Gagauz Masallarının Tip ve Motif Yapısı Bakımından İncelenmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü.Uysal, Y. (2014). Hakas Masalları İnceleme-Metin. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yalçınkaya, F. (2018). Uygur Sihir Masallarının Tip ve Motif Yapısı Bakımından İncelenmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yücel, A. (1998). Masallarda Dev ve Yaratılış Destanındaki Benzerleri. Milli Folklor 10 (39). 38-45.