Bədii Mətnlərdə Demonizm Ənənəsi və Bu Faktorun H. Cavid Yaradıcılığında Təzhürü (Yazılı Metinlerde Şeytan (Demon) Karakteri ve Bu Karakterin H. Cavit’in Edebi Yaratmalarına Yansıması)

Yıl 2019, Sayı: 14, 111 - 120, 25.12.2019

Şefeg Hesenova

Öz

İbtidai təfəkkürün ifadə forması kimi mövcud olan
xeyir və şər anlayışı mifoloji düşüncəni formalaşdıran əsas ünsürlərdən biri
olmuşdur. Bütün arxaik m ifologiyalarda müxtəlif adlarla tanınan bu mifoloji
varlıqlar daha çox esxotoloji xarakter daşıyır. 
İstər Şərq istərsə də Avropa mifoloji təsəvvüründə dünyanın düzənini təhdid
etməklə yanaşı insana da ziyan verən bu varlığın adı zamanla ümumilərək qəlib mətnlər
formalaşdırmışdır. Daha sonra isə b u qəlib mətnlər dini kitablara da
yansımışdır. Qərbdə Demon, Dyavol, Şərqdə İblis, Şeytan adı ilə tanınan bu
varlıq orta əsrlərdən etibarən bədii mətnlərin də mövzusuna çevrilir.  Azərbaycan ədəbiyyatınada Nizami, Fizuli, Nəsimi
kimi görkəmli şairlərin sufi-mistik dünya görüşündə şərin təmsilçisi kimi
ehtiva edilən iblis bəzən div kimi də təqdim olunur.

XX əsrdən romantizm ədəbiyyatında İblis obrazı H.
Cavid yaradıcılığında xüsusi yer alır. İblisin demonizmini insan ruhu ilə
müqayisə edən şair “İblis” dramında İblisi müharibənin səbəbkarı kimi dəyərləndirir.
Müharibələri isə nəfs və təkəbbürün nəticəsi kimi insanın ruhunu şeytana
satması ilə əlaqələndirir.  

Anahtar Kelimeler

Mifolojiya, Dini Mətnlər, Bədii Ədəbiyyat

Kaynakça

• 1. AXUNDOV, M.F. (2007). Secilmiş Əsərləri. Şərq-Qərb. 2. (2015). Qurani-Kərimin Azərbaycan Dilinə Tərcüməsi. Bakı: Nurlar, s. 632. 3. İBADOĞLU, Ə. (1969). Hüseyn Cavidin “İblis Faciəsi”. Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı, s. 163.4.Kramer Samuel Noah Kramer. (2002) Sümerler. Kabaıçı Yayınevi, s. 260.5. URAZ, M. (1967). Türk Mitolojisi. Ankara: s. 244.6. (2014). Müqəddəs Kitab (Tövrat, Zəbur, İncil). New York: Brooklyn, 1772.7. GƏNCƏVI, Nizami. (2002). Xəmsə. Bakı: Turan, s. 312 .8.CAVİD, Hüseyn. (2003a). Əsərləri. Üç ciddə, 2-ci cild. Bakı: Azərbaycan Mədəniyyət Fondu, s. 488. 9. CAVİD, Hüseyn. (2003b). Əsərləri. Üç ciddə. 3-cü cild. Bakı: Azərbaycan Mədəniyyət Fondu, s. 488. 10. CAVİD, Hüseyn. (2003c). Əsərləri. Üç cilddə. 1-ci cild. Bakı: Azərbaycan Mədəniyyət Fondu, s. 504. 11.HAQVERDIYEV, Ə. (1971). Seçilmiş Əsərləri. Birinci cild. Bakı: Dövlət Nəşriyyatı, s. 549. 12.HAQVERDIYEV, Ə. (1971). Seçilmiş Əsərləri. İkinci cild. (bədii nəsr və məqalələr). Bakı: Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, s. 490. 13.FÜZULİ. (1958). Seçilmiş Əsərləri. Bakı: s. 219.14.SABİR, M. Ə. (1962). Hophopnamə. I cild. Bakı: s. 719 .15.Мифы народов мира. (1987) Энциклопедия. В II томах, пред. ред. С.А.Токарев. М., Советская энциклопедия, 671 с., II том 1988, 719 с., Лит., тер. 1600 стб.16.МЛАДШАЯ, Эдда. (1970). Л., Наука, с.139. 17.GRIMM, J. (2007). Deutsche Mithologie Vollstandige Ausqabe. Band I+II Wiesbaden, s. 1385. İnternet KaynaklarıURL1: https://grimuar.ru/poltergeist/demonologiya/adam-lilit-pervaya-zhenshhina.html.URL2: http://www.artkaspi.az/az/nesimi-ve-mif-kamran-eliyev-yazir/#.XM2a6-gzbIU.