OSMANLI KAYNAKLARINDA GİRİT SEFERİ

Yıl 2019, Cilt: 9 Sayı: 17, 105 - 133, 20.01.2019

Hasan Ali Cengiz

https://doi.org/10.33207/trkede.517360

Cited By: 1

Öz

Akdeniz’in kontrolü ve güvenliği
açısından önemli bir konumda olan Girit’e, Osmanlı Devleti’nin 1645 yılında başlattığı sefer, adanın
tümüyle fethedildiği 1669 yılına kadar yaklaşık çeyrek asır sürmüştür. Osmanlı
tarihinde önemli bir yer tutan Girit’in fethi, 
Osmanlı Kroniklerinde geniş bir şekilde yer aldığı gibi, seferi anlatan
pek çok müstakil eser de kaleme alınmıştır. Bu eserlerin çoğu sefere bizzat
katılan kişilerin kaleme aldığı gazâvatnâme türü eserlerdir. Bunun yanı sıra
Osmanlı Arşivlerinde de Girit seferi ile ilgili pek çok belge yer almaktadır.

Girit seferi’nin yer aldığı kaynakların
başında dönemin Osmanlı Tarihi kroniklerinden olan Târîh-i Naîmâ, Silahdar Târîhi, Fezleke, Târih-i Râşid ve Seyahatnâme gelmektedir. Bunların yanında sadece
Girit Seferi’ni anlatan, Tevârih-i
Cezîre-i Girid, Hikâyet-i Azîmet-i
Sefer-i Kandiye, Girid Fethi Tarihi, Ravzatü’l-Ebrar, Cevâhirü’t-Tevârih, Târîh-i
Fazıl Ahmed Paşa gibi monografik eserler de mühimdir. Bu kaynaklarda, Girit
seferi hakkında üzerinde durulan başlıca konular şunlardır: Sefer için yapılan
hazırlıklar, adanın tamamının fethedildiği 1669 yılına kadar olan kara ve deniz
savaşları, savaş sırasında yaşanan olaylar, fethedilen yerlerdeki kale ve
şehirlerin durumu, savaş sırasındaki yazışmalar, azil ve atamalar.

Bu çalışmada, Osmanlı tarihinde yaklaşık çeyrek asır süren Girit
Savaşı’nın, Osmanlı kaynakları ve arşiv belgelerine yansıyan anlatısı benzerlik
veya farklılık bağlamında karşılaştırmalı olarak ele alınmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Girit Seferi, Kandiye, Hanya, Deli Hüseyin Paşa, Fazıl Ahmed Paşa

Kaynakça

• BOA, A. DVNSMHM.d., 90/133, 15 Rebiʻü’l-evvel 1056 (1 Mayıs 1646).
• BOA, A. DVNSMHM.d., 90/134, 15 Rebiʻü’l-evvel 1056 (1 Mayıs 1646). BOA, A. DVNSMHM.d., 90/183, 11 Rebiʻü’l-ahir 1056 (27 Mayıs 1646). BOA, A. DVNSMHM.d., 90/202, 27 Rebiʻü’l-ahir 1056 (12 Haziran 1646).
• BOA, A. DVNSMHM.d., 90/205, 27 Ramazan 1056 (6 Kasım 1646).
• BOA, A. DVNSMHM.d., 90/260, 25 Cemâziye’l-evvel 1056 (9 Temmuz 1646).
• BOA, A. DVNSMHM.d., 90/285, 15 Cemâziye’l-âhir 1056 (29 Temmuz 1646).
• BOA, A. DVNSMHM.d., 90/423, 12 Şevval 1056 (21 Kasım 1646).
• BOA, A. DVNSMHM.d., 90/466, 9 Zilkaʻde 1056 (17 Aralık 1646).
• BOA, A. DVNSMHM.d., 90/467, 9 Zilkaʻde 1056 (17 Aralık 1646).
• BOA, A. DVNSMHM.d., 93/43, 27 Şevval 1069 (24 Temmuz 1659).
• BOA, A. DVNSMHM.d., 93/44, 29 Şevval 1069 (26 Temmuz 1659).
• BOA, AE.SMMD. IV 106/12346, 20 Safer 1080 (20 Temmuz 1669).
• BOA, AE.SMMD. IV 41/4662, 12 Cemâziye’l-evvel 1077 (10 Kasım 1666).
• BOA, AE.SMMD. IV 54/6296, 18 Za 1079 (16 Nisan 1669).
• BOA, AE.SMMD. IV 58/6755, 29 Zilhicce 1080 (20 Mayıs 1670).
• BOA, AE.SMMD. IV 94/11086, 8 Receb 1061 (27 Haziran 1651).
• BOA, C.ADL 9/570, 10 Ramazan 1073 (2 Temmuz 1656).
• BOA, C.AS, 501/20935, 29 Zilhicce 1055 (15 Şubat 1646).
• BOA, C.EV 151/7533, 29 Rebiʻü’l-ahir 1081 (13 Kasım 1670).
• BOA, C.EV 332/16899, 29 Ramazan 1081 (9 Şubat 1671).
• BOA, İE.AS 5/435, 6 Şevval 1076 (11 Nisan 1666).
• BOA, İE.ML 19/1813, 8 Cemâziye’l-evvel 1060 (9 Mayıs 1650).
• BOA, KK.d. 5642, Zilhicce 1057 (Aralık-Ocak 1647-1648).
• BOA, M.D., No: 91, Hk. 476, İstanbul 2015.
• ADIYEKE, Ayşe Nükhet, Osmanlı İmparatorluğu ve Girit Bunalımı, Ankara 2000.
• ADIYEKE, Nuri, “Girit Savaşları ve Birleşik Hristiyan Orduları”, Türkler, IX, Ankara 2002, s. 1352-1364.
• _____________, “Girit Seferine Konulan Nokta: Kandiye’nin Fethi ve Psikolojik Sonuçları”, XIII. Türk Tarih Kongresi, C. III, I. Kısım, s. 153-161.
• Anonim Bir Osmanlı Kaynağına Göre Girit’in Fethi, Yay Hzl. Ayşe Pul, Ankara 2017.
• AKPINAR, Mahmut, “Bir Osmanlıcılık Örneği Olarak Sava Paşa”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 6, S. 11, Ocak 2016, s. 147-184.
• CENGİZ, Hasan Ali, “Halepa Fermanı Sonrası Girit’te yapılan Düzenlemeler”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 8, S. 16, Temmuz 2018, s. 74-89.
• ERZURUMLU OSMAN DEDE, Târîh-i Fazıl Ahmed Paşa, Süleymaniye Kütüphanesi, Hamidiye Koleksiyonu.
• EVLİYA ÇELEBİ, Seyahatnâme, C. II, Yay. Hzl. Zekeriya Kurşun-Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, İstanbul 1998.
• _______________, Seyahatnâme, C. VIII, Yay. Hzl. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, İstanbul 2003.
• EICKHOFF, Ekkehard, “Denizcilik Tarihinde Kandiye Muharebesi”, Atatürk Konferansları II 1964-1968, Ankara 1991.
• GÜLSOY, Ersin, Girit’in Fethi ve Osmanlı İdaresinin Kurulması, İstanbul 2004.
• _____________, “Akdeniz’de Osmanlı-Venedik Savaşları”, CİEPO XIV. Sempozyomu Bildirileri, (18-22 Eylül 2000), s. 257-268. Hikâyet-i Azîmet-i Sefer-i Kandiye, İzmir Milli Kütüphanesi, 24/510.
• KARAÇAY TÜRKAL, Nazire, Silahdâr Fındıklılı Mehmed Ağa Zeyl-i Fezleke, M. Ü. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2012. KÂTİB ÇELEBİ, Fezleke, C. II, Yay. Hzl. Zeynep Aycibin, İstanbul 2016.
• _____________, Tuhfetü’l-Kibar Fi Esfari’l-Bihar, Yay. Hzl. İdris Bostan, Ankara 2007.
• LEVEND, Agah Sırrı, Gazavât-nâmeler, Ankara 2000.
• RÂŞİD MEHMED EFENDİ, Târih-i Râşid, Yay. Hzl. Abdulkadir Özcan vd., C. I, İstanbul 2013.
• MUSTAFA Bin MUSTAFA, Târîh-i Sefer ve Feth-i Kandiye, Yay. Hzl. Meltem Aydın, İstanbul 2016.
• NÂİMÂ MUSTAFA EFENDİ, Târîh-i Naîmâ, C. III-IV, Yay. Hzl. Mehmet İpşirli, Ankara 2007.
• ÖZGÜL, İbrahim, Karaçelebi-zâde Abdülaziz Efendi’nin Ravzatü’l Ebrâr Adlı Eseri (1299-1648) Tahlil ve Metin, Atatürk Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 2010.
• PUL, Ayşe, “Osmanlı- Fransız Diplomasisinin İki Mühim Evresi: Girit ve Mısır Seferleri”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, C. XXII, S. 22, 2007.
• _________, “Anonim Bir Osmanlı Kaynağı: Girid Fethi Tarihi”, Belleten, C. LXXII, S. 264, (Ağustos 2008), Ankara, s. 591-602.
• SİMON, Bruno, “Onaltıncı Yüzyıl Otalarında Osmanlı İmparatorluğu ve Girit İlişkileri Konusunda Birkaç Not”, X. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler, C. IV, Ankara 1993, s. 1815-1820.
• ŞAKİROĞLU, Mahmut, “Balyos”, DİA, C. V, İstanbul 1992.
• Târîh-i Mu’teber, İ. Ü. Nadir Eserler Kütüp., Ty. No: 6062.
• Tevârîh-i Cezîre-i Girid, St. Petersburg The Institu of Oriental Manucsripts the Rusian Akedemy of Sciensces’de 140.B. 1178.
• Tevârîh-i Ikrıtiş (Girid), İ. Ü. Nadir Eserler Kütüphanesi, Ty., No: 2536.
• Vecihi Tarihi, Yay. Hzl. Buğra Atsız, İstanbul 2016.
• YÜCEL, Abdulkadir Sıddık, Mühürdâr Hasan Ağa Cevâhirü’t-Tevârih, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kayseri 1996.