Türkiye Türkçesinde Gereklilik

Yıl 2005, Sayı: 17, 135 - 154, 01.09.2005

Yrd. Doç. Dr. Hikmet Koraş

Öz

Anahtar Kelimeler

-

TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE GEREKLİLİK

Öz

Şüphesiz, mevcut Türk Lehçeleri arasında en çok
işlenmiş olanı Türkiye Türkçesidir. Bu gün, kullanıldığı coğrafya
itibariyle, ilişkisi olduğu bütün kültürleri etkilemiş ve onlardan da
etkilenmiştir. Bu durum, hem diğer Türk lehçeleri hem de başka kültürler
için geçerlidir. Bunu, Türkçenin gereklilik çekimi için de söylemek
mümkündür.
Türkiye Türkçesi, gereklilik kipi ve gereklilik çekimi konusunda
bir taraftan eski kullanılan şekli, diğer taraftan da etkilendiği kültürlerden
aldığı kelimelerle eski kullanılan şekli geliştirerek devam ettirmiş, bu
arada –malı/-meli sıfat-fiil ekini gereklilik kipi eki olarak kullanmaya
başlanmıştır. Ancak yeni ortaya çıkan şekil eskiyi ortadan kaldırmamış,
bir taraftan eski şekil kullanılmaya devam etmiş, bir taraftan da kültür
münasebetinde bulunduğu dillerden aldığı lâzım, mecbur, şart, farz, zor
gibi kelimelerle, gerek kelimesi ile yapılan çekime benzer şekilde yeni
kullanışlar ortaya çıkmıştır. Benzer manaları ifade etmelerine karşılık
hepsinin kullanıldığı yerler farklıdır. Zaten hepsinin aynı zamanda
kullanılması aralarındaki nüanstan dolayıdır.
Günlük hayatta kullanılan bu şekiller edebi eserlerimizde de
kullanılmasına rağmen gramer kitaplarımıza geçmemiştir. Okuduğumuz
bütün yazılı eserlerde örneklerine sıkça rastladığımız bu şekiller disipline
edilmeli ve gramer kitaplarımıza geçmelidir.

Anahtar Kelimeler

gereklilik, gerek, lâzım, şart, zorunda kalmak

Kaynakça

• AHMET CEVDET PAŞA, (2000), Medhâl-i Kava’id (Hazırlayan Nevzat Özkan), TDK, Ankara.
• ATA, Aysu-ÖLMEZ Mehmet, (2003), “Gerek, Gerekmek ve Gereklilik Çekimi”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Sempozyumu 2003 Mustafa Canpolat Armağanı, s. 177-193, Ankara.
• BANGUOĞLU T., (2000), Türkçenin Grameri, TDK, Ankara.
• BİLGEGİL, M. Kaya, (1984), Türkçe Dilbilgisi, Dergah Yayınları, İstanbul.
• CAN, Kaya, (1986), Üniversite ve Yüksekokullar İçin Türk Dili, İstanbul.
• ÇATIKKAŞ, M. ATA, (1996), Türk Dili ve Kompozisyon Kılavuzu, Alfa Basım Yayım Dağıtım, İstanbul.
• (DENY, Jean), (1941),Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi), (Ter. Ali Ulvi Elöve), Maarif Matbaası, İstanbul.
• DEMİRAY, Kemal, (1967), Temel Dilbilgisi, İstanbul.
• ECKMANN, Janos, (1988), “Çağatayca” Tarihi Türk Şiveleri (Çev. M. Akalın), s. 211-245 Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara.
• EDİSKUN, Haydar, (1999), Türk Dilbilgisi, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• ERASLAN, Kemal, (1999), Mevlana Sekkaki Divanı, TDK, Ankara.
• ERCİLASUN, A. Bican, (1984), Kutadgu Bilig Grameri (Fiil), Ankara.
• ERGİN, Muharre, (1980), Türk Dil Bilgisi, Boğaziçi Yayınları, İstanbul
• ----------------------------(1987), Üniversiteler İçin Türk Dili, Bayrak Basım Yayım Tanıtım, İstanbul.
• GABAİN, A.Von, (1988), Eski Türkçenin Grameri (Çev. Mehmet Akalın), TDK, Ankara.
• GENCAN, Tahir Nejat, (1983), Dilbilgisi, Kanaat Yayınları, İstanbul.
• GÖKNEL, Yüksel, (Tarihsiz), Modern Türkçe Dilbilgisi, İzmir.
• GÜLENSOY, Tuncer, (1992), Türkçe Dersleri, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri.
• ------------------------------------(2000), Türkçe El Kitabı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• GÜLSEVİN, Gürer, (1997), Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, TDK, Ankara.
• HACIEMİNOĞLU, Necmettin, (1996), Karahanlı Türkçesi Grameri, TDK, Ankara.
• HATİBOĞLU, A. Necip, (2000), Üniversitede Türk Dili Dersleri Yazılı ve Sözlü Anlatım, Ankara.
• HENGİRMEN, Mehmet, (1998), Türkçe Temel Dilbilgisi, Engin Yayınevi, Ankara.
• --------------------------------- (1998), Türkçe Dilbilgisi, Engin Yayınevi, Ankara.
• KAÇAR, Burhan, (1992), Türkçe Dilbilgisi ve Kompozisyon, Samsun.
• KARAATLI, Recep, (1999), Leta’ifü’l-Kudsiyye (Giriş-Transkripsiyonlu Metin-Grammatikal Dizin), (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum.
• KOÇ, Nurettin, (1996), Yeni Dilbilgisi, İnkılap Kitabevi, İstanbul.
• KORKMAZ, Zeynep, (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), TDK, Ankara.
• KORKMAZ, Z.-ERCİLASUN, A.B.-ZÜLFİKAR, H.-AKALIN, M.- GÜLENSOY, T.-PARLATIR, İ.- BİRİNCİ, N., (1995), Türk Dili ve Kompozisyon Bilgileri, Yüksek Öğretim Kurulu Matbaası, Ankara.
• PAÇACIOĞLU, Burhan, (1987), Türk Dili Dersleri, Ankara.
• TİMURTAŞ, Faruk Kadri, (1981), Eski Türkiye Türkçesi XV. Yüzyıl Gramer-Metin-Sözlük, İstanbul.
• TOPARLI, Recep, (2000), Türk Dili ve Kompozisyon, Sivas.
• TOPARLI, R.-KARATAŞ, T.-VURAL, H., (1994), Türk Dili, Sivas.
• TÜRKYILMAZ, Fatma, (1999), Tasarlama Kiplerinin İşlevleri, TDK, Ankara.
• YAMAN, Ertuğrul-KÖSTEKÇİ, Mehmet, (2000), Üniversiteler İçin Örnekli Uygulamalı Türk Dili ve Kompozisyon, Gazi Kitabevi, Ankara.
• YAVUZ, Kemal-YETİŞ, Kazım-BİRİNCİ, Necat, (1996), Üniversite Türk Dili ve Kompozisyon Dersleri, İstanbul.
• YILDIRIM, Talip, (2002), Hüseyin Baykara Divanı (Metin-İnceleme-Dizin), (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora tezi), Ankara.
• YÜCEL, Bilal, (1995), Babür Divanı, TDK, Ankara.
• ZEYNALOV, Ferhat, (1993), Türk Lehçelerinin Karşılaştırmalı Dilbilgisi (Çev. Yusuf Gedikli), Cem/Kültür, İstanbul.
• ZÜLFİKAR, Hamza, (1980), Yabancılar İçin Türkçe Dilbilgisi, Ankara. TARANAN ESERLER
• BUĞRA, Tarık, (1979), Küçük Ağa, İstanbul.
• GÜNGÖR, Erol, (1984), Dünden Bu Günden, Ankara.
• -----------------------(1993), İslâmın Bugünkü Meseleleri, İstanbul.
• KAPLAN, Mehmet, (1992), Kültür ve Dil, İstanbul.
• NİYAZİ, Mehmed, (1999), Çanakkale Mahşeri, İstanbul.