BibTex RIS Kaynak Göster

-

Yıl 2014, Sayı: 36, 207 - 225, 01.06.2015

Dr. Hasan Kaplan

https://doi.org/10.17133/tba.31294

Öz

There are various ways of obtaining, creating harmony in poems. Among these ways, notably the repetitions that contribute to the musical quality of the poem by forming a harmony have become one of the most widely used sources used by the poets in every era. The poets have created harmony by repeating vowels and consonants in the smallest unit of sound repetitions. Nowadays, the terms assonance and alliteration are used for the sound repetitions within the analysis of harmony. Alliteration is the repetition of consonants to form harmony. The art of alliteration contributes to the poem in both audial and visual ways. Classical Ottoman poetry is based on a literary language which is called Ottoman Turkish. The source of this literary language is the Arabic alphabet. It is known that poets of the classical Ottoman poetry used the letters of this alphabet as several similitude elements. It is possible to say that the sound and plastic values of the letters were taken into consideration by poets when they were used as similitude elements. In this study the unity of sound-image-harmony provided by alliteration in the poetry of Bâkî, who has been one of the greatest poets of the classical Ottoman poetry, is elaborated. When making alliteration Bâkî provided harmony by sound repetition and added visuality to poem by images of letters which are the sources of sounds. Thus Bâkî provided his poems with a two-dimensional quality: visual and audial values. Repetition of sounds is not the only quality to be taken into account in examining alliterations. The visual contribution of the sounds repeated by the poet when making alliterations to the couplet, the cycle of these sounds and the effect of these sounds on meaning and harmony should also be considered

Anahtar Kelimeler

Sound letter harmony image visuality

Kaynakça

  • AKSAN, Doğan (1995), Şiir Dili ve Türk Şiir Dili, 2. bs., Engin Yay., Ankara.
  • AKTAŞ, Hasan (2002), Edebî Sanatlar, Çizgi Kitabevi, Konya.
  • ARSLAN, Mehmet (2000), “Zâtî’nin Şiirlerinde Mu’ammâ Benzeri Harf ve Kelime Oyunlarına Dair”, Osmanlı Edebiyat-Tarih-Kültür Makaleleri, Kitabevi Yay., İstanbul, s. 302-318.
  • COŞKUN, Volkan (2012), Türkçenin Ses Bilgisi, 2. bs., IQ Kültür Sanat Yay., İstanbul.
  • ÇAVUŞOĞLU, Mehmet (1977), Yahyâ Bey Dîvan Tenkidli Basım, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul.
  • ÇELEBİOĞLU, Âmil (1998), “Harflere Dair”, “Elif Harfiyle İlgili Bazı Hususiyetler”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, MEB Yay., İstanbul, s. 599-624.
  • ÇETİN, Nurullah (2009), Şiir Çözümleme Yöntemi, Öncü Kitap, Ankara.
  • ÇETİŞLİ, İsmail (2004), Metin Tahlillerine Giriş I, 3. bs., Akçağ Yay., Ankara.
  • DEMİRCİOĞLU, Tülay Gençtürk (2003), “Cemilî Divanı’nda Kelime ve Harf Oyunları”, Journal Of Turkish Studies Türklük Bilgisi Araştırmaları, Kaf Dağının Ötesine Varmak Günay Kut Anısına, Volume 27/II, s. 153-160.
  • DEMİREL, Mustafa (2008), “Eski Türk Edebiyatında Harfler”, Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve Şifreler, Ed.: Emine Gürsoy Naskali-Erdal Şahin, Picus Yay., İstanbul, s. 265-276.
  • ERGUN, Sadeddin Nüzhet (1935), Bakî Hayatı ve Şiirleri Cilt 1, Suhulet Kitabevi, İstanbul.
  • ERSOYLU, Halil (1989), Cem Sultan’ın Türkçe Divan’ı, TDK Yay., Ankara.
  • İPEKTEN, Halûk (2010), Bâkî Hayatı-Sanatı-Eserleri, 7. bs., Akçağ Yay., Ankara.
  • KALKIŞIM, Muhsin (1994), Şeyh Gâlib Divanı, Akçağ Yay., Ankara.
  • KAPLAN, Hasan (2013), Bâkî’nin Ses Dünyası, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara.
  • KAPLAN, Mehmet (2009), Tevfik Fikret Devir-Şahsiyet-Eser, 12. bs., Dergâh Yay., İstanbul.
  • KARAKÖSE, Saadet (2013), “Bir Elif Çekmek: Klâsik Edebiyatımızda Elif”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Eğitim Kültür Dergisi, Sayı 2/1, s. 199-228.
  • KAVRUK, Hasan (2001), Şeyhülislâm Yahyâ Divânı, MEB Yay., Ankara.
  • KAYA, Hasan (2013), “Divan Şiirinde Harf ve Kelime Oyunlarına Dair Bir Tasnif Denemesi”, İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Sayı 48, s. 71-114.
  • KIRAN, Ayşe, KORKUT, Ece (2003), Günümüz Dilbilim Çalışmaları, Multilingual, İstanbul.
  • KÖKSAL, M. Fatih (2004), “Divan Şiirinin Garibleri IV: Bir Görsel Şiir veya Şiir İçre Şiir”, Berceste, Sayı 27, s. 13-15.
  • KÖKSAL, M. Fatih (2005), “Eski Şiirimizin Kuş Dilli Şairleri”, Türk Edebiyatı, Sayı 375, s. 45-48.
  • KÖKSAL, M. Fatih (2010), “Deneysel Edebiyatın Zirvesi: Ses Âteş, Sûret Âteş, Anlam Âteş”, Berceste, Sayı 97, s. 2-8.
  • KÜÇÜK, Sabahattin (1994), Bâkî Dîvânı, TDK Yay., Ankara.
  • MACİT, Muhsin (2005), Divan Şiirinde Âhenk Unsurları, Kapı Yay., İstanbul.
  • ÖZGÜL, M. Kayahan (1997), Resmin Gölgesi Şiire Düştü, Yapı Kredi Yay., İstanbul.
  • SAVRAN, Ömer (2009), “Klasik Türk Şiirinde Bedenin Harflere Yansıması”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/2 Winter, s. 928-937.
  • SELÇUK, Bahir (2004), Ahenk Unsurları Bakımından Nef’î Dîvânı’nın Tahlili, Özserhat Matbaacılık, Malatya.
  • ŞENÖDEYİCİ, Özer (2008), “Osmanlı’nın Görsel Şiirleri II”, Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume 1/4, Summer 2008, s. 543-565.
  • ŞENÖDEYİCİ, Özer (2009/1), “Osmanlı’nın Görsel Şiirleri I”, Türklük Bilimi Araştırmaları (TÜBAR), Sayı 26, s. 217-227.
  • ENÖDEYİCİ, Özer (2009/2), “Osmanlı’nın Görsel Şiirleri III”, Uluslar arası
  • Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume 2/6, Winter 2009, s. 586-592.
  • ŞENÖDEYİCİ, Özer (2012), Osmanlı’nın Görsel Şiirleri, Kesit Yay., İstanbul.
  • TÖKEL, Dursun Ali (2003), Divan Şiirinde Harf Simgeciliği, Hece Yayınları, Ankara.
  • ÜÇOK, Necip (1951), “Fonemlerin Özellikleri Üzerine Bir Deneme”, Ankara Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. IX, S. 4, s. 363-380.
  • ÜSTÜNOVA, Kerime (1998), “Dede Korkut Destanlarında Aralıklı İkilemeler”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Ankara, TDK Yayınları, Mayıs 1998, C. 1998/I, S. 557, s. 464-470.
  • ÜSTÜNOVA, Kerime (2004), “İletişim Açısından Ters Tekrar”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II (20-26 Eylül 2004), Ankara, TDK Yay., 885/II, C. II, s. 3017-3027.
  • YENİTERZİ, Emine (2006), “Edebiyatımızda Hz. Peygamber’in İsimleri ve HarflereDair”, http://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20%20EDEBIYATI/ yeniterzi_harfler.pdf (10/04/2014)
  • ZÜLFE, Ömer (2008), “Emrî Dîvânı’nda Harf Oyunları”, Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve Şifreler, Ed.: Emine Gürsoy Naskali-Erdal Şahin, Picus Yay., İstanbul, s. 265-276.

HARFTEN SESE, HARFTEN GÖRÜNTÜYE BÂKÎ’DE SES-AHENK-GÖRÜNTÜ

Yıl 2014, Sayı: 36, 207 - 225, 01.06.2015

Dr. Hasan Kaplan

https://doi.org/10.17133/tba.31294

Öz

Şiirde ahengi sağlamanın çeşitli yolları vardır. Bunların başında gelen ve bir uyum oluşturarak şiire müzikal değer katan tekrarlar, her dönem şairlerin başvurduğu kaynaklardan biri olmuştur. Bunların en küçük birimi olan ses tekrarlarında, şairler ünlü veya ünsüz sesleri yineleyerek ahengi sağlamışlardır. Günümüzde armoni başlığında incelenen ses tekrarları için asonans ve aliterasyon terimleri kullanılmaktadır. Aliterasyon, ünsüz harflerin bir ahenk oluşturacak şekilde yinelenmesidir. Aliterasyon sanatı, hem sessel hem de görsel olarak şiire katkı sağlar. Divan edebiyatı Osmanlı Türkçesi diye isimlendirilen bir yazı diline dayanmaktadır. Bu yazı dilinin kaynağı da Arap alfabesidir. Divan şairlerinin bu alfabedeki harfleri çeşitli teşbih unsurları olarak kullandığı bilinmektedir. Harflerin teşbih unsuru olarak kullanılırken şairler tarafından taşıdığı ses ve plastik değerinin dikkate alındığını söyleyebiliriz. Bu çalışmada divan edebiyatının büyük şairlerinden biri olan Bâkî’nin şiirlerinde aliterasyon ile sağladığı ses-görüntü-ahenk birlikteliği üzerinde durulmuştur. Bâkî, aliterasyon yaparken ses tekrarıyla hem ahengi sağlamakta hem de sesin kaynağı olan harfin görüntüsüyle şiire bir görsellik katmaktadır. Bâkî böylece şiirine iki yönlü bir özellik sağlamaktadır: Görsel ve işitsel değer. Aliterasyon incelemelerinde sadece ses tekrarına dikkat edilmemelidir. Şairin aliterasyon yaparken tekrarladığı seslerin görsel olarak beyte olan katkısına, bu seslerin dizilimi ile anlam ve ahenge olan etkisine de bakılmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Ses harf ahenk görüntü görsellik

Kaynakça

  • AKSAN, Doğan (1995), Şiir Dili ve Türk Şiir Dili, 2. bs., Engin Yay., Ankara.
  • AKTAŞ, Hasan (2002), Edebî Sanatlar, Çizgi Kitabevi, Konya.
  • ARSLAN, Mehmet (2000), “Zâtî’nin Şiirlerinde Mu’ammâ Benzeri Harf ve Kelime Oyunlarına Dair”, Osmanlı Edebiyat-Tarih-Kültür Makaleleri, Kitabevi Yay., İstanbul, s. 302-318.
  • COŞKUN, Volkan (2012), Türkçenin Ses Bilgisi, 2. bs., IQ Kültür Sanat Yay., İstanbul.
  • ÇAVUŞOĞLU, Mehmet (1977), Yahyâ Bey Dîvan Tenkidli Basım, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul.
  • ÇELEBİOĞLU, Âmil (1998), “Harflere Dair”, “Elif Harfiyle İlgili Bazı Hususiyetler”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, MEB Yay., İstanbul, s. 599-624.
  • ÇETİN, Nurullah (2009), Şiir Çözümleme Yöntemi, Öncü Kitap, Ankara.
  • ÇETİŞLİ, İsmail (2004), Metin Tahlillerine Giriş I, 3. bs., Akçağ Yay., Ankara.
  • DEMİRCİOĞLU, Tülay Gençtürk (2003), “Cemilî Divanı’nda Kelime ve Harf Oyunları”, Journal Of Turkish Studies Türklük Bilgisi Araştırmaları, Kaf Dağının Ötesine Varmak Günay Kut Anısına, Volume 27/II, s. 153-160.
  • DEMİREL, Mustafa (2008), “Eski Türk Edebiyatında Harfler”, Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve Şifreler, Ed.: Emine Gürsoy Naskali-Erdal Şahin, Picus Yay., İstanbul, s. 265-276.
  • ERGUN, Sadeddin Nüzhet (1935), Bakî Hayatı ve Şiirleri Cilt 1, Suhulet Kitabevi, İstanbul.
  • ERSOYLU, Halil (1989), Cem Sultan’ın Türkçe Divan’ı, TDK Yay., Ankara.
  • İPEKTEN, Halûk (2010), Bâkî Hayatı-Sanatı-Eserleri, 7. bs., Akçağ Yay., Ankara.
  • KALKIŞIM, Muhsin (1994), Şeyh Gâlib Divanı, Akçağ Yay., Ankara.
  • KAPLAN, Hasan (2013), Bâkî’nin Ses Dünyası, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara.
  • KAPLAN, Mehmet (2009), Tevfik Fikret Devir-Şahsiyet-Eser, 12. bs., Dergâh Yay., İstanbul.
  • KARAKÖSE, Saadet (2013), “Bir Elif Çekmek: Klâsik Edebiyatımızda Elif”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Eğitim Kültür Dergisi, Sayı 2/1, s. 199-228.
  • KAVRUK, Hasan (2001), Şeyhülislâm Yahyâ Divânı, MEB Yay., Ankara.
  • KAYA, Hasan (2013), “Divan Şiirinde Harf ve Kelime Oyunlarına Dair Bir Tasnif Denemesi”, İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Sayı 48, s. 71-114.
  • KIRAN, Ayşe, KORKUT, Ece (2003), Günümüz Dilbilim Çalışmaları, Multilingual, İstanbul.
  • KÖKSAL, M. Fatih (2004), “Divan Şiirinin Garibleri IV: Bir Görsel Şiir veya Şiir İçre Şiir”, Berceste, Sayı 27, s. 13-15.
  • KÖKSAL, M. Fatih (2005), “Eski Şiirimizin Kuş Dilli Şairleri”, Türk Edebiyatı, Sayı 375, s. 45-48.
  • KÖKSAL, M. Fatih (2010), “Deneysel Edebiyatın Zirvesi: Ses Âteş, Sûret Âteş, Anlam Âteş”, Berceste, Sayı 97, s. 2-8.
  • KÜÇÜK, Sabahattin (1994), Bâkî Dîvânı, TDK Yay., Ankara.
  • MACİT, Muhsin (2005), Divan Şiirinde Âhenk Unsurları, Kapı Yay., İstanbul.
  • ÖZGÜL, M. Kayahan (1997), Resmin Gölgesi Şiire Düştü, Yapı Kredi Yay., İstanbul.
  • SAVRAN, Ömer (2009), “Klasik Türk Şiirinde Bedenin Harflere Yansıması”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/2 Winter, s. 928-937.
  • SELÇUK, Bahir (2004), Ahenk Unsurları Bakımından Nef’î Dîvânı’nın Tahlili, Özserhat Matbaacılık, Malatya.
  • ŞENÖDEYİCİ, Özer (2008), “Osmanlı’nın Görsel Şiirleri II”, Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume 1/4, Summer 2008, s. 543-565.
  • ŞENÖDEYİCİ, Özer (2009/1), “Osmanlı’nın Görsel Şiirleri I”, Türklük Bilimi Araştırmaları (TÜBAR), Sayı 26, s. 217-227.
  • ENÖDEYİCİ, Özer (2009/2), “Osmanlı’nın Görsel Şiirleri III”, Uluslar arası
  • Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume 2/6, Winter 2009, s. 586-592.
  • ŞENÖDEYİCİ, Özer (2012), Osmanlı’nın Görsel Şiirleri, Kesit Yay., İstanbul.
  • TÖKEL, Dursun Ali (2003), Divan Şiirinde Harf Simgeciliği, Hece Yayınları, Ankara.
  • ÜÇOK, Necip (1951), “Fonemlerin Özellikleri Üzerine Bir Deneme”, Ankara Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. IX, S. 4, s. 363-380.
  • ÜSTÜNOVA, Kerime (1998), “Dede Korkut Destanlarında Aralıklı İkilemeler”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Ankara, TDK Yayınları, Mayıs 1998, C. 1998/I, S. 557, s. 464-470.
  • ÜSTÜNOVA, Kerime (2004), “İletişim Açısından Ters Tekrar”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II (20-26 Eylül 2004), Ankara, TDK Yay., 885/II, C. II, s. 3017-3027.
  • YENİTERZİ, Emine (2006), “Edebiyatımızda Hz. Peygamber’in İsimleri ve HarflereDair”, http://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20%20EDEBIYATI/ yeniterzi_harfler.pdf (10/04/2014)
  • ZÜLFE, Ömer (2008), “Emrî Dîvânı’nda Harf Oyunları”, Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve Şifreler, Ed.: Emine Gürsoy Naskali-Erdal Şahin, Picus Yay., İstanbul, s. 265-276.
Toplam 39 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Dr. Hasan Kaplan Bu kişi benim

Yayımlanma Tarihi 1 Haziran 2015
Gönderilme Tarihi 1 Haziran 2015
Yayımlandığı Sayı Yıl 2014 Sayı: 36

Kaynak Göster

MLA Kaplan, Dr. Hasan. “HARFTEN SESE, HARFTEN GÖRÜNTÜYE BÂKÎ’DE SES-AHENK-GÖRÜNTÜ”. Türklük Bilimi Araştırmaları, sy. 36, 2015, ss. 207-25, doi:10.17133/tba.31294.