BibTex RIS Kaynak Göster

-

Yıl 2015, Sayı: 37, 97 - 119, 14.06.2015
https://doi.org/10.17133/tba.17784

Öz

While –DIyDI and –mIştI suffixes are handled in Turkish grammar books in pluperfect category, they are referred in some studies as suffixes that state past perfect. Although there are studies which indicate both suffixes are used for the same function, there are also some other researchers who state they have some functional differences. Besides, the differences in the frequency of occurence of these suffixes in Turkish literary language and local dialects draw the attention. Moreover, while two predicative could be handled in perfect category in terms of tense and aspect, their differences could be seen with regards to perfect focality degree. Languages are classified from the point of perfect aspect and differences about them can also occur in Turkish. In this study, frequency of occurence of -mIştI ve –DıydI units in literary language and local dialects and the functional differences between them will be presented, also these two suffixes will be handled in terms of expressing past perfect and experiential perfect in Turkish

Kaynakça

  • AKAR, Ali (2013), Muğla ve Yöresi Ağızları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
  • ARSLAN-Kechriotis, Z. Ceyda (2006), “‘Perfect’ in Turkish”, Turkic Languages, 10: 246-270.
  • ASLAN, Sema (2012), “Türkiye Türkçesinde Ol- Yardımcı Fiilli Yapıların Görünüş-Zaman Bildirimindeki İşlevleri”, Bilig, 63: 11- 30.
  • AYDEMİR, İ. Ahmet (2010), Türkçede Zaman ve Görünüş Sistemleri, Grafiker Yayınları, Ankara.
  • BACANLI, Eyüp (2008), “Türkiye Türkçesindeki –miş Ekinin Dolaylılık ve Dolaylılık-Dışı Kullanımlarında Zamansal Atıf” Bilig, 44: 1-24.
  • BANGUOĞLU, Tahsin (2000), Türkçenin Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
  • BENZER, Ahmet (2008), Fiilde Zaman Görünüş Kip ve Kiplik, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
  • COMRIE, Bernard (1976), Aspect, Cambridge University Press, Cambridge.
  • __________ (1985), Tense, Cambridge University Press, Cambridge.
  • CSATÓ, Éva Ágnes (2000), “Turkish –miş and imiş-items. Dimensions of a functional analysis”, Evidentials –Turkic, İranian and Neighboring Languages, (Eds. Bo Utas & Lars Johanson), Mouton de Gruyter, Berlin and New York. s. 29-43.
  • DAHL, Östen (1985), Tense and Aspect Systems, Blackwell, Oxford.
  • DEMİR, İmdat (2012), Sarıgöl ve Yöresi Ağızları (İnceleme- Metinler- Sözlük), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kayseri. Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
  • DEMİR, Nurettin (2012), “Türkçede Evidensiyel”, Bilig, 62: 97-118.
  • DİLÂÇAR, A. (1971), “Gramer: Tanımı, Adı, Kapsamı, Türleri, Yöntemi, Eğitimdeki Yeri ve Tarihçesi”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1971, s. 83-146.
  • DOLUNAY, Salih Kürşat (2012), Türkiye Türkçesinde Zaman, Berikan Yayınları, Ankara.
  • ERGİN, Muharrem (1993), Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayınları, İstanbul.
  • GENCAN, Tahir Nejat (1979), Dilbilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
  • GÖKSEL, Aslı and Kerslake, Celia (2005), Turkish: A Comprenensive Grammar, London and New York, by Routledge.
  • GÜLSEVİN, Gürer (2002), Uşak İli Ağızları (Dil Ozellikleri-Metinler- Sözlük), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
  • IATRIDOU, Sabine & Elena Anagnostopoulo & Roumyana Izvorski (2001), “Some Observations About the Form and Meaning of the Perfect”, Anagnostopoulou &Izvorski(2001).pdf, s. 154-205. (02.09.2014)
  • http://www-rcf.usc.edu/~pancheva/Iatridou,
  • İLKER, Ayşe (2013), “Türkçede Zaman Adlandırmaları”, III. Ege Bölgesi Dilcileri Sürekli Çalıştayı (12-13 Nisan 2013), Muğla Üniversitesi, Muğla.
  • JOHANSON, Lars (1971), Aspet im Turkishen, Vorstudien zu einer Beschreibung des türkeitürkischen Aspectsystems, Studia Turcica Upsaliensia 1, Almqvist & Wiksell, Uppsala.
  • __________, (2000), “Viewpoint operators in European languages”, Tense and Aspect in the Languages of Europe, (ed. Östen Dahl), Mouton de Gruyter, Berlin and New York, s. 27-187.
  • __________, (2003), “Evidentiality in Turkic”, Studies in Evidentiality, (ed. Alexandra Aikhenvald), John Benjamins, Amsterdam end Philadeiphia, s. 273–290.
  • KANAÇ, Işılay (2010), Denizli’nin Babadağ İlçesi Ağzı, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Denizli.
  • KONONOV, A. N. (1956), Çağdaş Türk Edebi Dilinin Grameri (Tercüme: Sabit Saylı), Moskova-Leningrad.
  • KORKMAZ, Zeynep (1994), Güney-batı Anadolu Ağızları Ses Bilgisi (Fonetik), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
  • __________, (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
  • KORNFILT, Jaklin (1997), Turkish, by Routledge, London and New York.
  • LEWIS, Geoffrey (2000), Turkis Grammar, Oxford University Press, Oxford- New York. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI, 100 Temel Eser: http://www.meb.gov.tr/duyurular/duyurular/ 100TemelEser/100TemelEser.htm (02.10.2014).
  • SEZER, Ayhan (2001), “Finite inflection in Turkish”, The Verb in Turkish, (Ed. Eser Erguvanlı Taylan), John Benjamins Publishing Company, Amsterdam- Philadelphia, s. 1-46.
  • TOK, Turgut (2002), Denizli İli Güney ve Güneybatı Bölgesi Ağızları, Pamukkale (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Denizli. Sosyal Bilimler Enstitüsü UĞURLU, Mustafa (2003). “Türkiye Türkçesinde “Bakış” (“Aspektotempora”)”, Türkbilig, 5:124-133.
  • UNDERHILL, Robert (1976), Turkish Grammar, The MIT Press, Cambridge, Massahusetts and London.
  • WARDHAUGH, Ronald (2006), An Introduction to Sociolinguistics, Blackwell Publishing, Oxford.
  • YAPICI, Ali İhsan (2013), Aydın ve Yöresi Ağızları (İnceleme- Metin- Sözlük), Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Muğla.
  • YILDIZ, İslam; Yıldız, Funda Uzdu; Günay, V. Doğan (2013), Biçimbirimler Türetim ve İşletim Ardıllarının Sözlü Dildeki Kullanım Sıklığı, Papatya Yayınları, İstanbul.
  • Taranan Roman ve Hikâyeler:
  • ABASIYANIK, Faik Sait, (2012), Kayıp Aranıyor, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
  • ADIVAR, Halide Edip (2013), Sinekli Bakkal, Can Yayınları, İstanbul.
  • ALİ, Sabahattin (1997), Bütün Öyküleri II, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
  • __________, (1999), Kuyucaklı Yusuf, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
  • ATAY, Oğuz (2004), Bir Bilim Adamının Romanı, İletişim Yayınları, İstanbul.
  • AYVERDİ, Sâmiha (2010), İbrâhim Efendi Konağı, Kubbealtı Neşriyâtı, İstanbul.
  • BAYKURT, Fakir (1967), Kaplumbağalar, Remzi Kitabevi, İstanbul.
  • BİLBAŞAR, Kemal (2012), Cemo, Can Yayınları, İstanbul.
  • BUĞRA, Tarık (2008), Küçük Ağa, İletişim Yayınları, İstanbul.
  • DİKMEN, Ramazan (1996), Kıyıya İz Vuranlar, İz Yayıncılık, İstanbul.
  • ESENDAL, Memduh Şevket (2013), Ayaşlı ve Kiracıları, Bilgi Yayınları, Ankara.
  • HİSAR, Abdülhak Şinasi (1995), Boğaziçi Mehtapları, Sebil Yayınları, İstanbul.
  • KABAAĞAÇLI, Cevat Şakir (2009), Aganta Burina Burinata, Bilgi Yayınevi, Ankara.
  • KARAOSMANOĞLU, Yakup Kadri (2005), Kiralık Konak, İletişim Yayınları, İstanbul.
  • __________, Yakup Kadri (2007), Yaban, İletişim Yayınları, İstanbul.
  • KARAY, Refik Halid (2009), Memleket Hikâyeleri, İnkılap Yayınları, İstanbul.
  • KEMAL, Orhan (2005), Eskici ve Oğulları, Epsilon Yayınları, İstanbul.
  • KEMAL, Yaşar (2007), İnceMemed I, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
  • KOCAGÖZ, Samim (1962), Kalpaklılar, Literatür Yayınları, İstanbul.
  • MÜFTÜOĞLU, Ahmet Hikmet (1971), Çağlayanlar, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
  • SAFA, Peyami (1971), Yalnızız, Milli Eğitim Basım Evi, İstanbul.
  • __________, (2012), Matmazel Noraliya’nın Koltuğu, Ötüken Yayınları, İstanbul.
  • __________, (1996), Canan, Ötüken Yayınları, İstanbul.
  • __________, (1996), Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, Ötüken Yayınları, İstanbul.
  • __________, (1999), Şimşek, Ötüken Yayınları, İstanbul.
  • __________, (2000), Fatih-Harbiye, Ötüken Yayınları, İstanbul.
  • __________, (2000), Sözde Kızlar, Ötüken Yayınları, İstanbul.
  • __________, (2012), Bir Tereddüdün Romanı, Ötüken Yayınları, İstanbul.
  • SAYAR, Abbas (2013), Yılkı Atı, Ötüken Yayınları, İstanbul.
  • TAHİR, Kemal (2005), Esir Şehrin İnsanları, İthaki Yayınları, İstanbul.
  • UŞAKLIGİL, Halit Ziya (2010), Mai ve Siyah, Özgür Yayınları, İstanbul.
  • Alıntılanan Eserlerin Kısaltmaları: BÖ : Bütün Öyküleri II EO : Eskici ve Oğulları
  • EŞİ : Esir Şehrin İnsanları İM : İnce Memed KA : Küçük Ağa KK : Kiralık Konak
  • KV : Kıyıya İz Vuranlar
  • MH : Memleket Hikâyeleri
  • MNK : Matmazel Noraliya’nın Koltuğu SK : Sözde Kızlar Y : Yaban

TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE –dIydI VE –mIştI BİÇİM BİRİMLERİ ÜZERİNE

Yıl 2015, Sayı: 37, 97 - 119, 14.06.2015
https://doi.org/10.17133/tba.17784

Öz

–DIydI ve –mIştI ekleri Türkçe dil bilgisi kitaplarında hikâye kategorisinde değerlendirilirken bazı çalışmalarda geçmişte bitmişlik bildiren ekler olarak belirtilir. Her iki ekin aynı işlevde kullanıldığını belirten çalışmalar olduğu gibi aralarında işlev farkının olduğuna değinen araştırmacılar da vardır. Öte yandan bu eklerin Türkiye Türkçesi yazı diliyle ağızlarında kullanım sıklıkları bakımından farklılıkları göze çarpmaktadır. Ayrıca iki yüklemleştirici zaman ve görünüş açısından bitmişlik kategorisinde değerlendirilebilirken geçmişteki odaklılık derecesi bakımından da eklerin farklılıkları görülebilmektedir. Diller, bitmişlik görünüşü açısından çeşitli sınıflamaya tâbi tutulmakta, Türkçede de buna yönelik farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada, -mIştI ve –DIydI birimlerinin yazı dili ve ağızlardaki kullanım sıklıkları, aralarındaki işlev farkı ortaya konacak; bu iki ek, Türkçede bitmişlik veya deneyimli bitmişliği ifade etmesi yönüyle ele alınacaktır.

Kaynakça

  • AKAR, Ali (2013), Muğla ve Yöresi Ağızları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
  • ARSLAN-Kechriotis, Z. Ceyda (2006), “‘Perfect’ in Turkish”, Turkic Languages, 10: 246-270.
  • ASLAN, Sema (2012), “Türkiye Türkçesinde Ol- Yardımcı Fiilli Yapıların Görünüş-Zaman Bildirimindeki İşlevleri”, Bilig, 63: 11- 30.
  • AYDEMİR, İ. Ahmet (2010), Türkçede Zaman ve Görünüş Sistemleri, Grafiker Yayınları, Ankara.
  • BACANLI, Eyüp (2008), “Türkiye Türkçesindeki –miş Ekinin Dolaylılık ve Dolaylılık-Dışı Kullanımlarında Zamansal Atıf” Bilig, 44: 1-24.
  • BANGUOĞLU, Tahsin (2000), Türkçenin Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
  • BENZER, Ahmet (2008), Fiilde Zaman Görünüş Kip ve Kiplik, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
  • COMRIE, Bernard (1976), Aspect, Cambridge University Press, Cambridge.
  • __________ (1985), Tense, Cambridge University Press, Cambridge.
  • CSATÓ, Éva Ágnes (2000), “Turkish –miş and imiş-items. Dimensions of a functional analysis”, Evidentials –Turkic, İranian and Neighboring Languages, (Eds. Bo Utas & Lars Johanson), Mouton de Gruyter, Berlin and New York. s. 29-43.
  • DAHL, Östen (1985), Tense and Aspect Systems, Blackwell, Oxford.
  • DEMİR, İmdat (2012), Sarıgöl ve Yöresi Ağızları (İnceleme- Metinler- Sözlük), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kayseri. Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
  • DEMİR, Nurettin (2012), “Türkçede Evidensiyel”, Bilig, 62: 97-118.
  • DİLÂÇAR, A. (1971), “Gramer: Tanımı, Adı, Kapsamı, Türleri, Yöntemi, Eğitimdeki Yeri ve Tarihçesi”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1971, s. 83-146.
  • DOLUNAY, Salih Kürşat (2012), Türkiye Türkçesinde Zaman, Berikan Yayınları, Ankara.
  • ERGİN, Muharrem (1993), Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayınları, İstanbul.
  • GENCAN, Tahir Nejat (1979), Dilbilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
  • GÖKSEL, Aslı and Kerslake, Celia (2005), Turkish: A Comprenensive Grammar, London and New York, by Routledge.
  • GÜLSEVİN, Gürer (2002), Uşak İli Ağızları (Dil Ozellikleri-Metinler- Sözlük), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
  • IATRIDOU, Sabine & Elena Anagnostopoulo & Roumyana Izvorski (2001), “Some Observations About the Form and Meaning of the Perfect”, Anagnostopoulou &Izvorski(2001).pdf, s. 154-205. (02.09.2014)
  • http://www-rcf.usc.edu/~pancheva/Iatridou,
  • İLKER, Ayşe (2013), “Türkçede Zaman Adlandırmaları”, III. Ege Bölgesi Dilcileri Sürekli Çalıştayı (12-13 Nisan 2013), Muğla Üniversitesi, Muğla.
  • JOHANSON, Lars (1971), Aspet im Turkishen, Vorstudien zu einer Beschreibung des türkeitürkischen Aspectsystems, Studia Turcica Upsaliensia 1, Almqvist & Wiksell, Uppsala.
  • __________, (2000), “Viewpoint operators in European languages”, Tense and Aspect in the Languages of Europe, (ed. Östen Dahl), Mouton de Gruyter, Berlin and New York, s. 27-187.
  • __________, (2003), “Evidentiality in Turkic”, Studies in Evidentiality, (ed. Alexandra Aikhenvald), John Benjamins, Amsterdam end Philadeiphia, s. 273–290.
  • KANAÇ, Işılay (2010), Denizli’nin Babadağ İlçesi Ağzı, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Denizli.
  • KONONOV, A. N. (1956), Çağdaş Türk Edebi Dilinin Grameri (Tercüme: Sabit Saylı), Moskova-Leningrad.
  • KORKMAZ, Zeynep (1994), Güney-batı Anadolu Ağızları Ses Bilgisi (Fonetik), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
  • __________, (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
  • KORNFILT, Jaklin (1997), Turkish, by Routledge, London and New York.
  • LEWIS, Geoffrey (2000), Turkis Grammar, Oxford University Press, Oxford- New York. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI, 100 Temel Eser: http://www.meb.gov.tr/duyurular/duyurular/ 100TemelEser/100TemelEser.htm (02.10.2014).
  • SEZER, Ayhan (2001), “Finite inflection in Turkish”, The Verb in Turkish, (Ed. Eser Erguvanlı Taylan), John Benjamins Publishing Company, Amsterdam- Philadelphia, s. 1-46.
  • TOK, Turgut (2002), Denizli İli Güney ve Güneybatı Bölgesi Ağızları, Pamukkale (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Denizli. Sosyal Bilimler Enstitüsü UĞURLU, Mustafa (2003). “Türkiye Türkçesinde “Bakış” (“Aspektotempora”)”, Türkbilig, 5:124-133.
  • UNDERHILL, Robert (1976), Turkish Grammar, The MIT Press, Cambridge, Massahusetts and London.
  • WARDHAUGH, Ronald (2006), An Introduction to Sociolinguistics, Blackwell Publishing, Oxford.
  • YAPICI, Ali İhsan (2013), Aydın ve Yöresi Ağızları (İnceleme- Metin- Sözlük), Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Muğla.
  • YILDIZ, İslam; Yıldız, Funda Uzdu; Günay, V. Doğan (2013), Biçimbirimler Türetim ve İşletim Ardıllarının Sözlü Dildeki Kullanım Sıklığı, Papatya Yayınları, İstanbul.
  • Taranan Roman ve Hikâyeler:
  • ABASIYANIK, Faik Sait, (2012), Kayıp Aranıyor, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
  • ADIVAR, Halide Edip (2013), Sinekli Bakkal, Can Yayınları, İstanbul.
  • ALİ, Sabahattin (1997), Bütün Öyküleri II, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
  • __________, (1999), Kuyucaklı Yusuf, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
  • ATAY, Oğuz (2004), Bir Bilim Adamının Romanı, İletişim Yayınları, İstanbul.
  • AYVERDİ, Sâmiha (2010), İbrâhim Efendi Konağı, Kubbealtı Neşriyâtı, İstanbul.
  • BAYKURT, Fakir (1967), Kaplumbağalar, Remzi Kitabevi, İstanbul.
  • BİLBAŞAR, Kemal (2012), Cemo, Can Yayınları, İstanbul.
  • BUĞRA, Tarık (2008), Küçük Ağa, İletişim Yayınları, İstanbul.
  • DİKMEN, Ramazan (1996), Kıyıya İz Vuranlar, İz Yayıncılık, İstanbul.
  • ESENDAL, Memduh Şevket (2013), Ayaşlı ve Kiracıları, Bilgi Yayınları, Ankara.
  • HİSAR, Abdülhak Şinasi (1995), Boğaziçi Mehtapları, Sebil Yayınları, İstanbul.
  • KABAAĞAÇLI, Cevat Şakir (2009), Aganta Burina Burinata, Bilgi Yayınevi, Ankara.
  • KARAOSMANOĞLU, Yakup Kadri (2005), Kiralık Konak, İletişim Yayınları, İstanbul.
  • __________, Yakup Kadri (2007), Yaban, İletişim Yayınları, İstanbul.
  • KARAY, Refik Halid (2009), Memleket Hikâyeleri, İnkılap Yayınları, İstanbul.
  • KEMAL, Orhan (2005), Eskici ve Oğulları, Epsilon Yayınları, İstanbul.
  • KEMAL, Yaşar (2007), İnceMemed I, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
  • KOCAGÖZ, Samim (1962), Kalpaklılar, Literatür Yayınları, İstanbul.
  • MÜFTÜOĞLU, Ahmet Hikmet (1971), Çağlayanlar, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
  • SAFA, Peyami (1971), Yalnızız, Milli Eğitim Basım Evi, İstanbul.
  • __________, (2012), Matmazel Noraliya’nın Koltuğu, Ötüken Yayınları, İstanbul.
  • __________, (1996), Canan, Ötüken Yayınları, İstanbul.
  • __________, (1996), Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, Ötüken Yayınları, İstanbul.
  • __________, (1999), Şimşek, Ötüken Yayınları, İstanbul.
  • __________, (2000), Fatih-Harbiye, Ötüken Yayınları, İstanbul.
  • __________, (2000), Sözde Kızlar, Ötüken Yayınları, İstanbul.
  • __________, (2012), Bir Tereddüdün Romanı, Ötüken Yayınları, İstanbul.
  • SAYAR, Abbas (2013), Yılkı Atı, Ötüken Yayınları, İstanbul.
  • TAHİR, Kemal (2005), Esir Şehrin İnsanları, İthaki Yayınları, İstanbul.
  • UŞAKLIGİL, Halit Ziya (2010), Mai ve Siyah, Özgür Yayınları, İstanbul.
  • Alıntılanan Eserlerin Kısaltmaları: BÖ : Bütün Öyküleri II EO : Eskici ve Oğulları
  • EŞİ : Esir Şehrin İnsanları İM : İnce Memed KA : Küçük Ağa KK : Kiralık Konak
  • KV : Kıyıya İz Vuranlar
  • MH : Memleket Hikâyeleri
  • MNK : Matmazel Noraliya’nın Koltuğu SK : Sözde Kızlar Y : Yaban
Toplam 74 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Yrd. Doç. Dr. İmdat Demir

Yayımlanma Tarihi 14 Haziran 2015
Gönderilme Tarihi 14 Haziran 2015
Yayımlandığı Sayı Yıl 2015 Sayı: 37

Kaynak Göster

MLA Demir, Yrd. Doç. Dr. İmdat. “TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE –dIydI VE –mIştI BİÇİM BİRİMLERİ ÜZERİNE”. Türklük Bilimi Araştırmaları, sy. 37, 2015, ss. 97-119, doi:10.17133/tba.17784.