TÜRKMENİSTAN’DA HALKBİLİMİ ARAŞTIRMALARININ DÖNEMLERİ: PROBLEMLER, YÖNTEMLER VE EĞİLİMLER

Yıl 2015, Sayı: 38, 229 - 252, 09.12.2015

Doç. Dr. Halil İbrahim Şahin

https://doi.org/10.17133/tubar.97336

Öz

Bu makale, Türkmenistan'daki halkbilimi araştırmaları tarihindeki dönemlerini, dönemlerin kendine has özelliklerini, yöntem anlayışlarını, eğilimlerini ve problemlerini belirlemeyi hedeflemektedir. Yapılan tespit ve değerlendirmelerin sonucunda Türkmenistan'da halkbilimi araştırmalarının, öncelikle Çarlık Rusya’sının doğu halklarını araştırmak için kurduğu birimlerde çalışan Türkologlar tarafından yürütüldüğü görülmüştür. Çarlık Rusya’sı döneminde halkbilimi, Türkmen boylarının dil, edebiyat, inanış ve gelenekler açısından tanınmasına yardımcı unsur olarak kabul edilmiştir. Rusya'nın halkbilimi politikası, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği döneminde değişmiş ve hâkim ideolojinin etkisiyle halk kültürüne daha fazla önem verilmeye başlanmıştır. Derleme ve araştırma faaliyetlerinin, sosyalist/Marksist düşüncenin yönlendirdiği şekilde devam ettiği bu dönemde metin yayımlarının yanı sıra teorik yönü ağır basan çalışmalar da yapılmıştır. Ancak halkbilimi araştırmalarında rejimle uyumlu sonuçlar elde etme fikri hep canlı tutulmuştur. Türkmenistan’ın bağımsızlığıyla birlikte halkbilimi araştırmalarının temel gayesi, yeni bir Türkmen kimliğinin oluşturması olmuştur. Bu dönemde Oğuz Kağan Destanı’nda, Dede Korkut Kitabı’nda, Köroğlu Destanı’nda ve Türkmenistan’ın büyük şairi Mahtumkulu'nun şiirlerinde Türkmen tarihi, coğrafyası, gelenekleri, değerleri, kısacası kimliği araştırılmaya başlanmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Türkmenistan, Halkbilimi, araştırma tarihi, yöntem, problem

Kaynakça

• AÇA, Mehmet (2003), “Orta Asya’da Uluslaşma Süreci ve Türkiyat Araştırmalarında Rus İlminskiy ve Ardıllarının Rolü”, Orta As- ya’nın Sosyo-Kültürel Sorunları: Kimlik, İslam, Milliyet ve Etnisi- te, Gündoğan Yayınları, İstanbul, s. 23-68.
• ASAD, Talal (2008), Antropoloji ve Sömürgecilik, Çev.: Ayşe Karınca, Ütopya Yayınları, Ankara.
• AZADOVSKİ, Mark (1992), Sibirya’dan Bir Masal Anası, Çev.: İlhan Başgöz, Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştir- me Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• AZİMOV, P. ve Çarıyrov, B. (1973 ), “A. N. Samoyloviç Turkmenskoye Yazıkoznaniye”, Sovetskaya Turkologiya, 5, s. 71-75.
• BAKULİN, F. (1997), “The Turkmens’ Songs and Their Poet Makhtum- kuli”, Çev.: John Macleod, The Journal of Makhtumkuli Studies, 1, s. 9-11.
• BARTHOLD, V. V. (2004), Rusya ve Avrupa’da Oryantalizm, Çev.: Ka- ya Bayraktar-Ayşe Meral, Küre Yayınları, İstanbul.
• BAYMIRADOV, Bayrammırat (2004), Türkmen Gagalaları Hakında Rovayatlar, Türkmenistan’ın Milli Medeniyet Miras Merkezi, Aş- gabat.
• BRONNER, Simon J. (1986), American Folklore Studies: An Intellec- tual History, University Press of Kansas, Lawrance.
• COCCHIARA, Giuseppe (1981), The History of Folklore in Europe, Çev.: John N. McDaniel, Institute for the Study of Human Issues, Philadelphia.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (1999), Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yön- temleri Tarihine Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara.
• DE BLOCQUEVİLLE, Henri de Couliboeuf (1986), Türkmenler Arasın- da, Çev.: Rıza Akdemir, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• DORSON, M. Richard (1959), American Folklore, The University of Chicago Press, Chicago.
• DORSON, M. Richard (1968), History of British Folklore. The British Folklorists A History, The University of Chicago Press, Chicago.
• DURDIYEV, Hudayberdi (1967), Dutar Dillenende (Oçerkler), Türkme- nistan Neşiryatı, Aşgabat.
• DURDIYEV, Kakacan (1977), Gurbanalı-Magrupı Dövletyar (Dessan), Türkmenistan Neşiryatı, Aşgabat.
• DUYMAZ, Ali (2007), “Azerbaycan’da Kültürel Kimliğin Kaynağı Ola- rak Dede Korkut Araştırmalarının Sorunları”, I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı Bildiri Kitabı-II, Lazer Ofset, Ankara, s. 729-738.
• DUYMAZ, Ali (2010), “Türkmenistan’da Kültürel Kimliğin Kaynağı Olarak Dede Korkut Geleneği”, II. Uluslararası Türk Dünyası Kül- tür Kongresi, 19-25- Nisan, İzmir. (Yayımlanmamış Bildiri).
• EKİCİ, Metin (2004), Halkbilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yön- temleri, Geleneksel Yayınları, Ankara.
• GARRIYEV, Baymuhammet Ataliyeviç (1947), Türkmen Folklorından Usuli Gollanma, Aşgabat.
• GARRIYEV, Baymuhammet Ataliyeviç (2007), Türk Dünyasında Kö- roğlu Anlatmaları, Çev.: Fikret Türkmen, Muvaffak Duranlı, Fey- zullah Rahmankul, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• GELDİYEVA, Şiricemal (2006), Türkmen Halk Ertekileri (Cadılı Erteki- ler), Türkmenistan’ın Milli Medeniyet Miras Merkezi, Aşgabat.
• GÜNAY, Umay (1993), “Rusya’da Folklor Faaliyetleri”, Millî Folklor, 3, s. 3-13.
• KALENDEROĞLU, İhsan (2011), Sovyet Dönemi Türkmen Folkloru: Sovyetler Birliği Döneminde Türkmenistan’da Folklor Politikaları ve Çalışmaları (1917-1954), Kurgan-Edebiyat Yayınları, Ankara.
• KOMINEK, Slawomira Zeranska-Arnold Lebeuf (1997), The Tale of Crazy Harman The Musician and the Concept of Music in the Türkmen Epic Tale, Harman Däli, Academic Publications Dialog, Warsaw.
• KONONOV, A. N. (2004), “Bir Gramer Âlimi A. N. Samoyloviç”, Çev.: Venera Turatbek Kızı, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Türkoloji Özel Sayısı II. Kitap, 11, s. 23-28.
• KÖSEYEV, Mäti (1990), Gorkut Ata Gadımı Türkmen Eposı, Türkme- nistan Neşiryatı, Aşgabat.
• MAMMEDYAZOV, Babış (1990), “Razvitiye Turkmenskoy Folkloristi- ki”, Türkmenistan SSR Ilımlar Akademiyasınıñ Habarları Gumani- tar Ilımlarıñ Seriyası, 6, s. 3-7.
• NECEF, N. Ekber-Ahmet Annaberdiyev (2003), Hazar Ötesi Türkmenle- ri, Kaknüs Yayınları, İstanbul.
• NURALIYEV, D. (1971), Akademik A. N. Samoyloviç Türkmen Edebi- yatı Hakında, Ilım Neşiryatı, Aşgabat.
• NURALIYEV, D. (1973), “A. N. Samoyloviç-İssledovatel Turkmenskoy Literaturı i Folklora”, Sovetskaya Tyurkologiya, 5, s. 66-70.
• OĞUZ, Öcal (2010), “Araştırmaların Tarihi”, Türk Halk Edebiyatı El Ki- tabı, Grafiker Yayınları, Ankara, s. 1-56.
• ÖZKAN, İsa (1989), Yusuf Bey-Ahmet Bey (Bozoğlan) Destânı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• ÖZKAN, İsa (2002), “Sovyetler Birliği Döneminde Türkmenistan’da Folklor Çalışmaları”, VI. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kong- resi Son Elli Yılda Türkiye Dışındaki Türk Halk Kültürü Çalışma- ları Seksiyon Bildirileri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, s. 225-232.
• SAMOYLOVİÇ, A. N. (2005), Tyurkskoye Yazıkoznaniye Filologiya Runika. Yayına Hazırlayan: G. F. Blagova-D. M. Nasilov, Vostoç- naya Literatura RAN, Moskova.
• SARAY, Mehmet (2002), “Rusya’nın Türkistan’da Yayılması”, Türkler, cilt 18, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 561-576.
• SEYİDOV, Aşır (1969), Türkmen Halk Dörediciligi (Bibliografik Görke- zici), Türkmenistan Neşiryatı, Aşgabat.
• SEYİDOV, Nurı (2005), Türkmen Halk Matalları, Türkmenistan’ın Milli Medeniyet Miras Merkezi, Aşgabat.
• ŞAHİN, Halil İbrahim (2011/1), Türkmen Destanları ve Destancılık Ge- leneği, Kömen Yayınları, Konya.
• ŞAHİN, Halil İbrahim (2011/2), “A. N. Samoyloviç ve Hocalı Molla’nın Türkmen Folkloruyla İlgili Çalışmaları Üzerine Bir Değerlendir- me”, Türklük Bilimi Araştırmaları, 30, s. 319-337.
• ŞAHİN, Halil İbrahim (2012), “Kadı Abdısetdar Cenknâmesi Üzerine Bir İnceleme”, Hacettepe Üniversite Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları, 17, s. 219-238.
• TEMUR, Nezir (2010), “Folklor-İdeoloji Bağlamında Sovyetler Birliği Folklor Politikaları ve Bu Politikaların Kırgız Folkloruna Etkileri”, Bilig, 53, s. 219-232.
• TEMUR, Nezir (2011), Folklor ve İdeoloji: Sovyetler Birliği Döneminde Kırgızistan’da Folklor Politikaları ve Çalışmaları 1917-1958, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• USPENSKİY V.-V. Belyayev (1928), Turkmenskaya Muzıka, Gosu- darstvennoye İzdatelstvo Muzıkalnıy Sektor, Moskova.
• VELİYEV, Baba (1983), Türkmen Halk Poeziyası, Ilım, Aşgabat.
• YILDIRIM, Dursun (1998), “Türkiye’de Folklor Araştırmalarının Geliş- me Devreleri”, Türk Bitiği: Araştırma/İnceleme Yazıları, Akçağ Yayınları, Ankara, s. 43-60.