AFGANİSTAN ÖZBEK AĞIZLARINDA KULLANILAN ZARF-FİİL EKLERİ

Yıl 2016, Sayı: 39, 187 - 201, 15.06.2016

Savaş Şahin

Öz

Türkçenin ilk yazılı metinlerinde kullanılan zarf-fiil ekleri, Türkçenin
tarihi dönemlerinde süreç içerisinde fonetik, morfolojik veya semantik olarak
değişikliklere uğramış, bir kısmı günümüze kadar ulaşmış, bir kısmı kullanımdan
düşmüş, sonradan ihtiyaçlar doğrultusunda bunlara yenileri eklenmiştir.
Zarf-fiillerin yapılarının açıklanması, tarihi gelişim sürecindeki şekil
değişiklikleri veya ekin tanıklanması amacıyla zarf-fiil eklerinin ağızlardaki
durumunun tespit edilmesi oldukça önemlidir. Bu çalışmada Afganistan Özbek
ağızlarında yaşayan zarf-fiil ekleri tespit edilmeye çalışılmış, standart Özbek
Türkçesinde yer alan veya almayan zarf-fiil eklerinin varlığı ve anlam alanları
tespit edilmeye çalışılmıştır. Zarf-fiil ekleriyle ilgili derlemeler ise Afganistan
Özbek dili konuşurlarından yapılmıştır. Çalışmamızda ayrıca, standart Özbek
yazı dilinde kullanılmayan zarf-fiil ekleri tespit edilmeye çalışılmıştır.            

Anahtar Kelimeler

Afganistan Özbek Türkçesi, Afganistan Özbek ağızları, zarf-fiil eki, –AytUGän eki

Kaynakça

• ARGUNŞAH, Mustafa (2013), Çağatay Türkçesi, Kesit Yayınları, İstanbul.
• ATA, Aysu (2002), Harezm-Altın Ordu Türkçesi, Türk Dilleri Araştırmaları Di- zisi:36, Kitap Matbaası,İstanbul.
• ATAK H. Şule (2004), Özbek Türkçesinde Sıfat-Fiil ve Zarf–Fiiller, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir.
• BARLAS, K. (1994), “Afganistan Türklerinin Dünü ve Bugünü” Türk Kültürü (371), s.129-139, Ankara:TAKE.
• COŞKUN, Volkan (2000), Özbek Türkçesi Grameri, TDK Yayınları, Ankara.
• ÇENGEL, Hülya K. (2005), Kırgız Türkçesi Grameri, Akçağ Yayınları, Ankara.
• DENY, Jean (2012), Türk Dil Bilgisi, (Çev. Ali Ulvi Elöve) Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• DİLEK, Figen Güner (2007), Altay Türkçesi, Türk Lehçeleri Grameri (Ed. Ahmet Bican Ercilasun), Akçağ Yayınları, Ankara.
• ERCİLASUN, Ahmet B. (1984), Kutadgu Bilig Grameri-Fiil, Gazi Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• ERGİN, Muharrem (2002), Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayınları, İstanbul.
• GÜLSEVİN, Gürer (2001), “Türkiye Türkçesinde Birleşik Zarf– Fiiller”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. II, S. 2, Şubat, Afyon, s. 125–144.
• GÜLTEKİN, Mevlüt (2006), Asiyabad’dan Özbek Türkçesi Metinleri, Net-Pa Ya- yınları, Niğde.
• _____(2010), “Afgan Özbekçesinin Seripul Ağzında –GAn Eki”, (Çev. Esra Ya- vuz), Turkish Studies, Sayı:5-1, s.1438-1451.
• _____(2011), “Kırgız Türkçesinde Zarf-Filler ve Türkiye Türkçesi Karşılıkları Üzerine Bir Araştırma”, TÜBAR-XXX-/2011-Güz s.99-126.
• GÜNER, Galip (2013), Kıpçak Türkçesi Grameri, Kesit Yayınları, İstanbul.
• HÜNERLİ, Bülent (2012), “-(G)X(n)CA} Zarf-Fiilinin Farklı Bir İşlevi Üzerine Sistematik Olarak Karşıtlık, Kıyaslama Bildirme”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Sayı: ½, s. 1-14.
• JARRING, Günnar (1939), On The Distribution of Tribes İn Afghanistan, Lunds Universitets, Arsskrift N. F. Avd. 1. B. D. 35, Lund Printed.
• KARAAĞAÇ, Günay (2013), Türkçenin Dil Bilgisi, Akçağ Yayınları, Ankara.
• KARAHAN, Leylâ (2011), Anadolu Ağızlarını Sınıflandırmada Kullanılabilecek Bazı Ölçüler, Akçağ Yayınları, s. 341-344, Ankara.
• KORKMAZ, Zeynep (2005), “Türkiye Türkçesindeki –madan/-meden, <- mađın<međin Zarf-Fiil (Gerindium) Ekinin Yapısı Üzerine”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, s.151-159.
• _____(2007), Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, TDK Yayınları, Ankara.
• MENGES, DR. Karl (1933), Volksundlıchte Texte Aus Ost-Türkıstan, Berlın:Ver- lag Der Akademıe Der Wıssenschaften.
• MİRZAYEV, M., USMANOV S., RASULOV İ. (1966), Üzbek Tili, Ukituvçi Naşriyoti, Taşkent.
• ÖNER, Mustafa (2007), Tatar Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri, (Ed.Ahmet B. Ercilasun), Akçağ Yayınları, Ankara.
• ÖZTÜRK, Rıdvan (1997), Uygur ve Özbek Türkçelerinde Fiil, TDK Yayınları, Ankara.
• _____(2005), Özbek Türkçesi El Kitabı, Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya.
• RAHMATULLAYEV, Şavkat (2010), Hozirgi Adabiy Üzbek Tili, Mumtoz So’z, Toşkent.
• REŞETOV, B., B. (1961), Osnovı Fonetiki Morfologiy i Sintaksisa Uzbekskogo Yazıka, Gosudarstvennoye İzdatelstvo Sredniyaya i Vısşaya Şkola, Taş- kent.
• SEREBRENNİKOV, B. A., GADJİEVA, N.Z. (2013), Türk Yazı Dillerinin Kar- şılaştırmalı Tarihi Grameri (Çev. Tevfik Hacıyev, Mustafa Öner), TDK Yayınları, Ankara.
• TOPARLI, R., ARGUNŞAH, M. (2008), Mu’înü’l-Mür’îd, TDK Yayınları, An- kara.
• UÇAR, Erdem (2012) “Eski Türkçe –gInçA Zarf-Fiil Ekinin Kökeni Üzerine”, Gazi Türkiyat, Güz 2012/11, s.47-52.
• YAVUZ, Esra (2010), “Said Ahmad’ın Ufq Romanı Esasında Özbek Türkçesinde -GAn Ekiyle Yapılan Zarf-fiiller” Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 5/3 Yaz. S. 1970- s.1970-2001.
• YILDIRIM, Hüseyin (2012), Özbek Türkçesi, Gazi Kitabevi, Ankara.