TÜRK EDEBİYATINDA KELİMELERİN TOPLUMSAL CİNSİYETİ

Yıl 2018, Sayı: 43, 87 - 125, 04.06.2018

Gülcan Çolak

https://doi.org/10.17133/tubar.370508

Cited By: 2

Öz

Öz: Türkçede dilbilgisel cinsiyet bulunmaz,
fakat toplumun kadın ve erkeklere uygun gördüğü davranış biçimleriyle,
cinsiyetlere yüklediği rol ve sorumluluklarla oluşan; derin kültürel kodlara
dayanan toplumsal cinsiyetin yansımaları, Türkçe sözvarlığında görülebilmektedir.
Bu makalede, (1) davranış, tavır, alışkanlık, zihinsel ve bilişsel nitelikleri,
(2) fiziksel özellikleri, (3) meslekler ve uzmanlık alanlarını ifade eden 552
kelime; 1860-2015 yılları arasında yazılmış anlatmaya bağlı edebî eserlerde
taranmış, kelimelerin hangi cinsiyetteki karakterler için ne oranda kullanıldığı
sayısal verilerle ortaya konmuş ve Türk edebiyatında toplumsal cinsiyetin
görünümü tespit edilmeye çalışılmıştır.

Toplamda 8 milyon
kelimeden oluşan 163 eserin (roman ve hikâye) ayrı ayrı taranması, verilerin
SPSS 21 ve Minitab 15 programlarıyla analizi sonucunda, 402 kelimenin Türk
edebiyatında toplumsal cinsiyete sahip olduğu görülmüştür. Bu makalede içerik
analizi sonucu elde edilen veriler sunulacak ve tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türkçede toplumsal cinsiyet, Türk edebiyatında toplumsal cinsiyet

Kaynakça

• KAYNAKÇA ______ (2011), Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. Ahmet Midhat Efendi (2010), Müşahedat (4.Baskı), Akçağ Yay., Ankara. AKBALIK, Esra (2012), Anadolu Sahası Türk Halk Hikâyelerinde Toplumsal Cinsiyet Rolleri ile Kadınlar (Doktora Tezi), İstanbul Ü., SBE, İstanbul. AKTAŞ, Ayfer (2008), “ Karşılaştırmalı Dilbilim Açısından Türkçe ve Almanca Deyimlerde Kadın”, Bir Bilim Kategorisi Olarak Kadın Uluslararası Sempozyumu, Edebiyat, Dil ve Kültür Çalışmalarında Kadın, Anadolu Ü., Eskişehir, s.31-37. ARSOY, Naciye (2011), Türk Masallarında Ataerkillik, Toplumsal Cinsiyet Ayrımcılığı ve Kadın (Yüksek Lisans Tezi), Kafkas Ü., SBE, Kars. ASLAN, Şengül. A. (2000), Ders Kitaplarında Cinsiyetçilik, T.C. Başbakanlık KSGM Yay., Ankara. ATAMAN, Özlem E. (2002), Sinemada Toplumsal Cinsiyet Rolleri: 1980-1999 Yılları Arasında Türk Sinemasında Toplumsal Cinsiyet Rollerinin Sunumu (Doktora Tezi), Anadolu Ü., SBE, Eskişehir. ATAY, Oğuz (1984), Tehlikeli Oyunlar (2. Basım), İletişim Yay., İstanbul. BAUDRILLARD, Jean (1988), Metinler ve Söyleşiler (Çev. O. Adanır), Ajans Tümer Yay., İzmir. BAYYURT, Yasemin (2000), “Kim Daha Nazik? Erkekler mi, Kadınlar mı?”, XIII. Dilbilim Kurultay Bildirileri, Boğaziçi Ü.,Yay., İstanbul, s.155–167. de BEAUVOIR, Simone (1993), Kadın “İkinci Cins” / Evlilik Çağı (Çev. B. Onaran, 7. Basım), Payel Yay., İstanbul. BRAUN, Friederike (1997), “Covert Gender in Turkish”, VIII. Uluslararası Türk Dilbilimi Konferansı Bildirileri, 7–9 Ağustos, 1996, AÜ Yay., Ankara, s. 267- 274. BRAUN, Friederike (2000), Geschlecht im Türkischen: Untersuchungen zum sprachlichen Umgang mir einer sozialen Kategorie, Otto Harrassowitz, Weisbaden. BRAUN, Friederike (2001), “Turkish. The Communication of Gender in Turkish”, Gender Across Languages: The Linguistic Representation of Women and Men, Vol. 1, (Ed. M. Hellinger-H. Bußmann), s: 283- 310. BÜYÜKKANTARCIOĞLU, Nalân (2002), “Kadın ve Dil: Dilbilimde Farklı Yaklaşımlar”, Frankofoni, Hacettepe Ü., Fransız Dili ve Edebiyatı Ortak Kitabı, Ankara, s.289-304. CARLI, Linda L. (1990), “Gender, Language and Influence”, Journal of Personality and Social Psychology, Vol.59 (5), s. 941-951. COATES, Jennifer (2013), Women, Men and Language (3rd edition), Routledge, New York. CRAWFORD, Mary (1995), Talking Difference: On Gender and Language, Sage Publications, London. ÇANKAYA, Mine (2009), Linguistic and Semiotic Representation of Gender in Turkish TV Commercials (Doktora Tezi), Hacettepe Ü., SBE, Ankara. ÇINAR, Emine K. (2013), Ortaokul Türkçe Ders Kitaplarında Toplumsal Cinsiyet (Yüksek Lisans Tezi), Pamukkale Ü., EBE, Denizli. ÇOLAK, Gülcan (2017), “Yazar Cinsiyeti Değişkeninde Türkçede Toplumsal Cinsiyet”, 30. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri, 13-14 Mayıs 2016, Dilbilim Derneği Yay., Ankara, s. 297-305. ÇOLAK, Gülcan - YILMAZ, Emine - KISA, Oğuz (2017), “Türkçe Kelimelerde Toplumsal Cinsiyet Değişimi“, 18. Uluslararası Türk Dilbilim Kurultayı, 24-26 Şubat 2017, Çukurova Ü., Adana. DEMİR, Nesrin K. (2004), Televizyon Reklamlarında Yer Alan İdeolojiler ve Toplumsal Cinsiyetin İnşası (Doktora Tezi), Ege Ü., SBE, İzmir. DOĞAN, Enfel (2011), “Türkiye Türkçesinde Cinsiyet Kategorisinin İzleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4 (17), s. 89-98. DÖKMEN, Zehra (2006), Toplumsal Cinsiyet (2. Baskı), Sistem Yay., İstanbul. EDWARDS, John (2009), Language and Identity, Cambridge University Press, New York. ERDAL, Çiğdem (2010), Türkiye’de Ulusal Kanallarda Yayınlanan Prime-Time Televizyon Dizilerinde Toplumsal Cinsiyet Açısından Ailenin Sunumu (Yüksek Lisans Tezi), Anadolu Ü., SBE, Eskişehir. EREN, Şükriye (2012), Popüler Kültür ve Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Evlilik Programları: “Esra Erol’da Evlen Benimle” Örneği (Yüksek Lisans Tezi), Akdeniz Ü., SBE, Antalya. KILCI, Şule E. (2009), Tüketim Toplumunun Bir Formu Olarak Çizgi Filmlerde Çocukluk ve Toplumsal Cinsiyet: Barbie, Bratz ve Winx Club (Yüksek Lisans Tezi), Kocaeli Ü., SBE, Kocaeli. ERSÖZ, Aysel G. (2010), Türk Atasözleri ve Deyimlerinde Kadına Yönelik Toplumsal Cinsiyet Rolleri, Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 6, s. 168-181. ESTÉS, Clarissa P. (2003), Kurtlarla Koşan Kadınlar: Vahşi Kadın Arketipine Dair Mit ve Öyküler (Çev. H. Atalay), Ayrıntı Yay., İstanbul. GÜDEN, Menekşe P. (2006), Dilde Cinsiyet Ayrımcılığı: Türkçenin İçerdiği Eril ve Dişil İfadeler Bakımından İncelenmesi, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Ü., SBE, İstanbul. GÜRBİLEK, Nurdan (2016), Kör Ayna, Kayıp Şark: Edebiyat ve Endişe (5. Basım), Metis Yay., İstanbul. HELVACIOĞLU, Firdevs (1996), 1928’den 1994’e Ders Kitaplarında Cinsiyetçilik, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Ü., SBE, İstanbul. İÇKE, Seçil (2013), Representation of Gender in Contemporary Toy Design: An Analysis of Barbie Doll (Yüksek Lisans Tezi), İzmir Ekonomi Ü., İzmir. İMANÇER, Dilek (2000), Televizyonda Toplumsal Cinsiyet Sembollerinin Türk Aile Dizilerinde Sunumu (Doktora Tezi), Ege Ü., SBE, İzmir. KAN, Deniz (2011), Bilgisayar Oyunlarında Toplumsal Cinsiyetçi Kurgulama (Yüksek Lisans Tezi), Süleyman Demirel Ü., SBE, Isparta. KANDİYOTİ, Deniz (2015), Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar: Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler (5. Basım, Çev. A. Bora vd), Metis Yay., İstanbul. KERİMOĞLU, Caner - DOĞAN, Gökçe (2015), “Türkçede Cinsiyet Görünümleri ve Çağrışımsal Cinsiyet”, TÜBAR-XXXVIII, s. 143-179. KGSM (2017), Türkiye’de Kadın. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, https://kadininstatusu.aile.gov.tr/uygulamalar/turkiyede-kadin, (Erişim tarihi: 18.06.2017). KILIÇ, Latife K. - EYÜP, Bircan (2011), “İlköğretim Türkçe Ders Kitaplarında Ortaya Çıkan Toplumsal Cinsiyet Rolleri Üzerine Bir İnceleme”, ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 3, s. 129-148. KÖNIG, Güray (1992), “Dil ve Cins: Kadın ve Erkeklerin Dil Kullanımı”, Dilbilim Araştırmaları, Hitit Yay., Ankara, s. 25-36. KÖSELER, Feyza (2009), Okul Öncesi Öykü ve Masal Kitaplarında Toplumsal Cinsiyet Olgusu (Yüksek Lisans Tezi), Adnan Menderes Ü., SBE, Aydın. KÜKRER, Mustafa (2015), Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Yönüyle Ortaokul Türkçe Ders Kitaplarının İncelenmesi (Yüksek Lisans Tezi), Abant İzzet Baysal Ü., Bolu. LAKOFF, Robin (1975), Language and Woman’s Place. New York: Harper & Row Publishers. MALTZ, Daniel N. - BORKER, Ruth A. (1997), “A Cultural Approach to Male-Female Miscommunication”. Language and Social Identity (Ed. J. J. Gumperz), Cambridge University Press, USA, s.196–216 MORAN, Berna (1994), Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış-1 (4. Baskı), İletişim Yay., İstanbul. NEUMAN, Lawrence W. (2007), Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nitel ve Nicel Yaklaşımlar (Çev. S. Özge), Yayınodası, İstanbul. ÖLÇER, Evrim (2003), Türkiye Masallarında Toplumsal Cinsiyet ve Mekân İlişkisi (Yüksek Lisans Tezi), Bilkent Ü., Ankara. ÖZÇALIŞKAN, Şeyda (1994), “Kadın ve Erkeklerin Küfür Kullanımı Üzerine”, Dilbilim Araştırmaları, Ankara, Hitit Yayınevi, s. 274–287 ÖZGÜR, Özlem (2010), Televizyonda Yayınlanan Kadın Programlarında Toplumsal Cinsiyet Rollerinin Sunumu (Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Ü., SBE, Konya. ÖZSOY, Tufan (2006), Türk Dergi Reklamlarında Kadın İmgesi Kullanımı; 1971–2004 Döneminin Bir Değerlendirmesi (Yüksek Lisans Tezi), Çukurova Ü., Adana. PEASE, Allan & Barbara (2007), Erkekler Neden Dinlemez, Kadınlar Neden Harita Okuyamaz (Çev. D. Yılmaz), Picus Yay., İstanbul. PEHLİVAN, Pelin V. (2016), Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Türkiye’de Gündüz Kuşağı Programlarında Kadın Temsili (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Ticaret Ü., SBE, İstanbul. SABUNCUOĞLU, Ayda (2006), Televizyon Reklamlarında Toplumsal Cinsiyet (Yüksek Lisans Tezi), Ege Ü., SBE, İzmir. SANCAR, Serpil (2014), Türk Moderleşmesinin Cinsiyeti: Erkekler Devlet, Kadınlar Aile Kurar (3. Baskı), İletişim Yay., İstanbul. SARAÇGİL, Ayşe (2005), Bukalemun Erkek: Osmanlı İmparatorluğu’nda ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Ataerkil Yapılar ve Modern Edebiyat, İletişim Yay., İstanbul. SOFU, Hatice (2000), “Annenin Çocuğa Yönlendirdiği Dilde Cinsiyetçi Ögeler”. 13. Dilbilim Kurultayı Bildirileri, Boğaziçi Yay., İstanbul. ŞİMŞEK, Ayşe (2011), Toplumsal Cinsiyetin Sanal Ortamda Yeniden İnşası: İtiraf.Com (Doktora Tezi), Hacettepe Ü.,SBE, Ankara. TEKVAR, Sırma O. (2006), Dergi Reklamlarında Toplumsal Cinsiyet Göstergeleri: FHM ve Cosmopolitan Reklamlarının Karşılaştırmalı Göstergebilimsel Çözümlemesi (Yüksek Lisans Tezi), Ankara Ü., SBE, Ankara. TOPAL, Özlem (2012), Toplumsal Cinsiyetin İnşası: 7-12 Yaş Örneği (Yüksek Lisans Tezi), Karadeniz Teknik Ü., SBE, Trabzon. TÖRET, Aslı B. (2017), “Kadının Toplumsal Cinsiyet Rollerinin Türk Halk Ninnilerine Yansımaları”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi ( 81), s. 173-191 UZUNER, Buket (2000), Kumral Ada Mavi Tuna (29. Basım), Remzi Kitabevi, İstanbul. Van ZOONEN, Liesbet (1997), “Medyada Feminist Yaklaşımlar”, Medya, Kültür, Siyaset (Der. S. İrvan), Ark Kitapları, Ankara, s. 301–335. VENDRYES, Joseph (2001), Dil ve Düşünce (Çev. B. Vardar), Multilingual, İstanbul. WAREING, Shân (1999), “Language and Gender”, Language, Society and Power (Ed. L. Thomas and S. Wareing), Routledge, London, s. 65-81. WODAK, Ruth - GERTRAUD Benke (1998), "Gender as a Sociolinguistic Variable: New Perspectives on Variation Studies," The Handbook of Sociolinguistics (Ed. F. Coulmas), Blackwell Publishing, Oxford, s. 127-150. YORGANCI, Fatma (2008), İlköğretim Ders Kitaplarında Toplumsal Cinsiyet Rollerinin İnşası (Yüksek Lisans Tezi), Afyon Kocatepe Ü., SBE, Afyon. YUVAL-DAVIS, Nira (2014), Cinsiyet ve Millet (Çev. A. Bektaş, 4. Baskı) , İletişim Yay., İstanbul. ZENGİN, Filiz G. (2016), Karadeniz Fıkralarına Toplumsal Cinsiyet Açısından Yaklaşım (Yüksek Lisans Tezi), Ondokuz Mayıs Ü., SBE, Samsun.