TÜRK KÜLTÜRÜNDE MİTOLOJİK BİR KAHRAMAN OLARAK ÂŞIKLAR

Yıl 2018, Sayı: 43, 53 - 65, 04.06.2018

Erhan Çapraz

https://doi.org/10.17133/tubar.376738

Öz

Âşık tarzı şiir geleneği, Türkistan’da teşekküle
başlayan Türk sözel edebiyat geleneğinin en önemli yanıdır. Hiç şüphesiz
geleneğin bugünlere kadar ulaşmasında iletişim odaklarına bağlı “aktarıcı/anlatıcı/sanatkâr”
vasfına sahip âşıkların katkısı büyüktür. Ayrıca onlar, evren ve
yaratılışla ilgili algıların hatırlatılması bağlamında “kültürel belleğin uzman
taşıyıcıları” olarak da karşımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla âşıklar bu süreçte
‘mitik’ diyebileceğimiz bir varoluş süreci de yaşamışlardır. Bu süreci olası
kılan şey ise ‘kompleks rüya motifi’dir. Şamanlığa kabul merasiminden itibaren
bu motif kodlayıcı bir karakter kazanarak âşıkların mitolojik bir kahramana
dönüşmesini sağlamıştır. Âşıkların eserlerinde karşımıza çıkan mitolojik tasavvur
ve tasvirler varoluş sürecinde bu dönüşümün tezahürleri olarak da
düşünülebilir. Ayrıca bazı âşıkların kültleşmeye doğru gitmeleri de doğrudan bu
varoluş süreciyle ilintili olabilir. Bu açıdan yazıda Joseph Campbell’ın
‘kahraman’ kavramsallaştırması temelinde bir değerlendirmeye girişilerek
âşıkların mitolojik bir kahraman olarak da ele alınabileceği hususu ortaya
konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mitolojik kahraman, Şaman, Âşık, Kompleks rüya motifi, Joseph Campbell

Kaynakça

• AÇA, Mehmet (2017), “Türk Mitolojisinin Toprağı Yurt Kılan Simgeleri”, Motif Vakfı-Cumhuriyet Üniversitesi, Halk Kültüründe Toprak Uluslarası Sempozyumu (13-15 Ekim 2017, Sivas). ARSLAN, Mustafa (2015), “Kültürel Belleğin Uzman Taşıyıcıları Olarak Âşıklar”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, S. 15/1, s. 1-6. ASSMANN, Jann (2015), Kültürel Bellek, Çev.: Ayşe Tekin, Ayrıntı Yay., İstanbul. AYDOĞDU, Betül (2011), Türk Edebiyatında Seyrânî Olgusu: Develili Seyrânî ve Eserleri (İnceleme-Metin), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, Yayımlanmamış Doktora Tezi. BAŞGÖZ, İlhan (1986), “Hikâye Anlatan Âşık ve Dinleyicisi”, Folklor Yazıları, Adam Yay., İstanbul, s. 49-137. BAŞGÖZ, İlhan (1998), “Türk Halk Hikâyelerinin Yapısı”, Çev.: Serpil Cengiz, Folklor/Edebiyat, S. 14, s. 85-99. BAŞGÖZ, İlhan (2000), “Gosan’dan Ozana”, Folklor/Edebiyat, S. 24, s. 129-134. BAYAT, Fuzuli (2003), Köroğlu / Şamandan Âşıka, Alptan Erene, Akçağ Yay., Ankara. BAYAT, Fuzuli (2016), Mitten Tarihe, Sözden Yazıya Dede Korkut Oğuznameleri, Ötüken Neşriyat, İstanbul. CAMPBELL, Joseph (2013), Kahramanın Sonsuz Yolculuğu, Çev.: S. Gürses, Kabalcı Yayınevi, İstanbul. CONNERTON, Paul (1999), Toplumlar Nasıl Anımsar?, Çev.: Alâeddin Şenel, Ayrıntı Yay., İstanbul ÇOBANOĞLU, Özkul (2006), Eminönü Merkezli Âşık Edebiyatı, Eminönü Belediyesi Yay., İstanbul. ELİADE, Mircea (1994), Ebedi Dönüş Mitosu, Çev.: Ü. Altuğ, İmge Kitabevi Yay., Ankara. GORDLEWSKİ, V. A. (1930), “Proyhoshteneia Osmanskogo Clova ‘Uzan’”, Yicenye Zapiski İnstututa Naradov Vostoka. GÖRKEM, İsmail (2009), “Dünden Bugüne ‘Türk Sözel Edebiyatı’: Değişim ve Dönüşüm”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 39, s. 411-422. GÖRKEM, İsmail (2016), “Türk Sözel Kültür Geleneği ve Karacaoğlan”, ESEN, Ahmet Şükrü, Anadolu Âşıkları-I Karacaoğlan, Haz.: Prof. Dr. İsmail Görkem, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul, s. 21-43. GÜNAY, Umay (1999), Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi, Akçağ Yay., Ankara. İVGİN, Hayrettin-KOZ, Sabri (2017), Geredeli Âşık Figanî (Hayatı-Sanatı-Şiirleri), Bolu Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yay., Bolu. [KÖPRÜLÜ] Köprülüzâde M. F. (1914). “Saz Şâirleri 6- Âşık Teşkilatı ve Âşık Fasılları”, İkdam, 25 Nisan 1914. KÖPRÜLÜ, M. Fuad (2012/1), “Türk Edebiyatının Menşeʻi”. Edebiyat Araştırmaları I, Akçağ Yay., Ankara, s. 64-128. KÖPRÜLÜ, M. Fuad (2012/2). “Saz Şâirleri, Dün ve Bugün”. Edebiyat Araştırmaları I, Akçağ Yay., Ankara, s. 161-184. KÖPRÜLÜ, M. Fuad (2012c). “Türk Edebiyatı’nın Ermeni Edebiyatı Üzerinde Te’sirleri”. Edebiyat Araştırmaları I, Akçağ Yay., Ankara, s. 221-244. KÖPRÜLÜ, M. Fuad (2007), Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Akçağ Yay., Ankara. KÖSE, Serkan (2012), Tanzimat’tan Günümüze Âşık Tarzı Şiir Geleneğinde Mitolojik Unsurlar, Pamukkale ÜniversitesiSosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. OCAK, A.Yaşar (1997), Kültür Tarihi Kaynagı Olarak Menâkıbnâmeler (Metodolojik Bir Yaklaşım), Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara. OZANOĞLU, İhsan (1940), Âşık Edebiyatı, Şenkıral Matbaası, Kastamonu. ÖGEL, Bahaeddin (2010), Türk Mitolojisi, C. II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. SANDNER, Donald F. (1970), “Analitik Psikoloji ve Şamanlık”, Kutsal Miras / Yılanın Biri Beni Şaman Yoluna Çağırıyor, Çev.: Nur Yener, Okyanus Yay., İstanbul. ŞENEL, Süleyman (2007), Kastamonu’da Âşık Fasılları, C. I, Düzey Matbaacılık, İstanbul. YILDIRIM, Dursun (2000/1), “Türk Sözel Kültüründe Süreklilik <Osmanlı Hanedanlığı Döneminden Cumhuriyete>”, Türkbilig, S. 1, s. 32-45. YILDIRIM, Dursun (2000/2), “Tarihî Süreç İçinde İletişim Odakları, Ağları ve İşlevleri [XIII.-XX. Yüzyıllar Aralığı Türkiyesi]”, Türk Dünyası Dergisi, S. 10, s. 327-353.