ÖMER SEYFETTİN HİKÂYELERİNİN TÜRKÇENİN SÖZ VARLIĞI BAĞLAMINDA İNCELENMESİ

Yıl 2018, Sayı: 44, 215 - 251, 09.12.2018

Tuncay Türkben

https://doi.org/10.17133/tubar.387169

Öz

Söz varlığı, bir dile
ait sözlerin bütünüdür.  Söz varlığının
içinde, bir dilin kendi öğelerinden oluşmuş, bunun içine yabancı öğelerinde
girebildiği temel söz varlığı, terimler, kalıp sözler, deyimler, atasözleri,
ikilemeler vb. öğeler yer alır. Dilimiz söz varlığının içerdiği bu öğeler
açısından zengin olmasına rağmen yapılan çalışmalar kısıtlıdır. Bu nedenle söz
varlığını belirleme çalışmalarının önemi gün geçtikçe artmaktadır. Bilindiği gibi her şair
ve yazarın, kendine has bir söz hazinesi vardır. Şair ve yazarlar bu söz hazinelerindeki sözcükleri kendilerine özgü bir
üslûpla şekillendirir, düzeltir, yontar, onlara yeniden ve
sürekli hayat verirler. “Ömer Seyfettin Hikâyelerinin Türkçenin Söz Varlığı
Bağlamında İncelenmesi” adlı bu çalışmamla da yazarın hikâyelerindeki zengin
söz varlığını ortaya koymak ve bu doğrultuda yapılan çalışmalara katkıda
bulunmak amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda öncelikle “söz varlığı ve kapsamı”
ele alınmıştır. Söz varlığının içerdiği öğeler ayrıntılı bir şekilde ele
alınmıştır. İnceleme bölümünde hikâyelerdeki söz varlığı öğeleri (atasözleri,
deyimler, ikilemeler, terimler, kalıp sözler, lakaplar, argo ve kaba ifadeler)
saptanmıştır. Ayrıca, Ömer Seyfettin’in hikâyelerindeki söz varlığını ortaya
koyan bu çalışmayla, dönemin maddi ve manevi kültürü hakkında ipuçları
yakalamak ve Türkçenin söz varlığına katkıda bulunmak amaçlanmıştır. Sonuçta,
Türk hikâyeciliğinde önemli bir basamak olan Ömer Seyfettin’in hikâyeleri, dil
malzemesi bakımından zengin bir söz varlığına sahip olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Ömer Seyfettin, Söz Varlığı, Atasözleri, Terimler

Kaynakça

• AKSAN, Doğan 2009b; Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, TDK Yay., Ankara.
• AKSAN, Doğan 2009c; Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, TDK Yay., Ankara.
• AKSAN, Doğan 2010; Türkiye Türkçesinin Dünü, Bugünü, Yarını, Bilgi Yay., Ankara.
• AKSAN, Doğan 1961; “Anlam Alışverişi Olayları ve Türkçe”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, s.207–273.
• AKSOY, Ömer Asım 1988a; Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. Atasözleri Sözlüğü, İnkılâp Yay., İstanbul.
• AKSOY, Ömer Asım 1988b; Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. Deyimler Sözlüğü, İnkılâp Yay., İstanbul.
• AKSOY, Ömer Asım 2009; Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler, TDK Yay., Ankara.
• AKTUNÇ, Hulki 2002; Büyük Argo Sözlüğü, Yapı Kredi Yay., İstanbul.
• AKYALÇIN, Necmi 2007; Türkçe İkilemeler Sözlüğü, Anı Yay., Ankara.
• ARGUNŞAH, Hülya 2007a; Ömer Seyfettin Bütün Eserleri Hikâyeler 1, Dergâh Yay., İstanbul.
• KAYNAKÇAACAROĞLU, M. Türker; Dünya Atasözleri, Kaya Yay., İstanbul.
• ARGUNŞAH, Hülya 2007b; Ömer Seyfettin Bütün Eserleri Hikâyeler 2, Dergâh Yay., İstanbul. ARGUNŞAH, Hülya 2007c; Ömer Seyfettin Bütün Eserleri Hikâyeler 3, Dergâh Yay., İstanbul.
• ARGUNŞAH, Hülya 2007d; Ömer Seyfettin Bütün Eserleri Hikâyeler 4, Dergâh Yay., İstanbul.
• ARSLAN, Mehmet. 2004; Argo Kitabı, Kitabevi Yay., İstanbul.
• AYDIN, Erhan 1997; “Orhon Yazıtlarında Hendiadyoinler.” Türk Dili Dergisi, S.544, s. 417–421, TDK Yay., Ankara.
• AYVERDİ, İlhan 2008; Misalli Büyük Türkçe Sözlük(1. C, II. C, III. C.), Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul.
• BAŞ, Bayram; “Söz Varlığının Oluşumu ve Gelişiminde Çocuk Edebiyatının Rolü”, TÜBAR-XXVII-/2010-Bahar s.137–158.
• BAŞKAN, Özcan 2006; “Türkçede Dil İçi Dünya Görüsü”. Dilde Yaratıcılık, Multilingual. s.162–185, İstanbul.
• BAŞKAN, Özcan 1974; “Terimlerde Özleşme Sorunu” Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1973–74, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• BOLULU, Osman 1998; “Deyimler-Deyimleyemeyenler”, Türk Dili Dergisi, S.64, s.16–18.
• BORATAV, Pertev Naili 1969; 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, Gerçek Yay., İstanbul.
• AĞAKAY, Mehmet Ali 1954; “Türkçede Kelime Koşmaları”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, s.97–104.
• CEVİZCİ, Ahmet 2003; Felsefe Terimleri Sözlüğü, Paradigma Yay., İstanbul.
• CEVİZCİ, Ahmet 2002; Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yay., İstanbul.
• COŞAR, Mevhibe 2003; “Trabzon’da Derlenen Lâkaplar Üzerine Bir Derleme/Değerlendirme” Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1999, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ÇAĞATAY, Saadet 1978; “Uygurcuda Hendiadyoinler”. Türk Lehçeleri Üzerine Denemeler. Dil Tarih Coğrafya Fakültesi, No: 279. Ankara.
• ÇİFÇİ, Musa 2006; “Argonun Niteliği ve Argoya Bakış Açımız”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, Cilt VI, Sayı 2, s. 297-30I, İzmir.
• ÇOBANOĞLU, Özkul 2004; Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., Ankara.
• ÇOBANOĞLU, Özkul 2003; “Atasözleri”, Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, Atatürk Kültür Merkezi Yayını: 287, s. 151–201.
• ÇOTUKSÖKEN, Yusuf 1989; “Bir Dilin Sözvarlığı”, Varlık 987.s.11.
• ÇOTUKSÖKEN, Yusuf 2004; Türkçe Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, Toroslu Kitaplığı, İstanbul.
• DEVELLİOĞLU, Ferit 1990; Türk Argosu İnceleme- Sözlük, Ankara: Aydın Kitabevi Yay.
• AKARSU, Bedia 1998; Wilhelm von Humboltdt’da Dil-Kültür Bağlantısı, İnkılâp Yay., İstanbul.
• DEVELLİOĞLU, Ferit 2002; Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Ktabevi Yay., Ankara.
• DİLÂÇAR, Agop 1957; “Terim Nedir?”. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi C. VI. S. 64. s. 207–210.
• DİLÇİN, Cem 1983; “Türkiye Türkçesinin Sözvarlığı ve Tarihsel Sözlüğü.” Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1972, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• DİLÇİN, Cem 2009; Yeni Tarama Sözlüğü, TDK Yay., Ankara.
• DOĞAN, D. Ahmet 2005; Büyük Türkçe Sözlük, Pınar Yay., İstanbul.
• ERGİN, Muharrem 1993; Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım, İstanbul.
• EYÜBOĞLU, E.Kemal 1975; Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler, İstanbul.
• GÖKDAYI, Hürriyet 2008; “Türkçede Kalıp Sözler”. Bilig. Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelliği Heyet Başkanlığı, S.44, s.89–110.
• HATİBOĞLU, Vecihe 1981; Türk Dilinde İkileme. Ankara Ünv. Basımevi, Ankara.
• HATİBOĞLU, Vecihe; 1963–64. “Atasözleri ve Deyimler” Türk Dili. C. 13. S. 152. s. 469–471, TDK Yay., Ankara.
• AKAY, Hasan 2005; İslami Terimler Sözlüğü, İşaret Yay., İstanbul.
• HENGİRMEN, Mehmet 2007; Deyimler Sözlüğü, Engin Yay., Ankara.
• İMER, Kâmile 1998; Türkiye’de Dil Planlaması: Türk Dil Devrimi, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara.
• İMER, Kâmile 1991; “Türkçenin Sözvarlığındaki Yeni Öğeler”. Dilbilim Araştırmaları. İstanbul: Hitit Yay., s.18–28.
• KALAFAT, Yaşar; BAYATLI, Necdet Yaşar 2011; Türk Kültürlü Halklarda alkışlar- kargışlar, Berikan Yay., Ankara.
• KAPLAN, Mehmet 2003; Hikâye Tahlilleri, Dergâh Yay., İstanbul.
• KAPLAN, Mehmet 1993; Kültür ve Dil, Dergâh Yay., İstanbul.
• KIRIMLI, Sadi G. 1939; Atalar Sözü, Kanaat Kitabevi, İstanbul.
• KORKMAZ, Zeynep(Haz.) 1992; Gramer Terimleri Sözlüğü, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.
• KURT, İhsan 1991; Türk Atasözlerine Psikolojik Bir Yaklaşım, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
• OLGUN, İbrahim 1989; “Farsça ve Türkçe Atasözleri ve Deyimler Üzerine”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1972, Ankara Üniversitesi Basımevi, S.371, s.153–172.
• AKSAN, Doğan 2006a; Türkçenin Sözvarlığı, Engin Yay., Ankara.
• ÖZEZEN, Muna Yüceol 2001; “Türkçe Deyimler Üzerine Birkaç Söz” Türk Dili Dergisi, S.600, s. 869. 879.
• ÖZÖN, Mustafa Nihat 1943; Türkçe Tâbirler Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• PALA, İskender 2002; Atasözleri Sözlüğü, L&M Yay., İstanbul.
• PARLATIR, İsmail 2008; Atasözleri ve Deyimler Sözlügü, Yargı Yay., Ankara.
• PÜSKÜLLÜOĞLU, Ali 2006; Türkçe Deyimler Sözlüğü, Arkadaş Yay., Ankara.
• SAFA, Peyami 1952; “Terim Davamız”. Dil Davası, TDK Yay. Ankara.
• SAĞLAM, Musa Yasar 2004; Atasözleri-Kaybolan Kültür Mirasımız, Ürün Yay., Ankara.
• SEMİH, Mehmet 1993; Türk Edebiyatında Mahlaslar, Takma Adlar Tapşırmalar ve Lakaplar, Anahtar Kitaplar Yay., İstanbul.
• SÖZER, Vural 2005; Müzik Ansiklopedik Sözlük, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• TEKİN, Arslan 2010; Edebiyatımızda İsimler ve Terimler Sözlüğü, Bilgeoğuz Yay., İstanbul.
• AKSAN, Doğan 2006b; Anadilimizin Söz Denizinde, Bilgi Yay., Ankara.
• TİMURTAŞ, Faruk Kadri 1977; Türkçemiz ve Uydurmacılık, Boğaziçi Yay., İstanbul.
• TOPALOĞLU, Ahmet(Haz.) 1989; Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, Ötüken Yay., İstanbul.
• TUNA, Osman Nedim 1949; “Türkçede Tekrarlar”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. III. Kasım, S. 3–4, s.429–447.
• Türk Dil Kurumu 1998; Türkçe Sözlük, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.
• USLU, Mustafa 2007; Ansiklopedik Türk Dili ve Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Yağmur Yay., İstanbul.
• UZUN, Leyla Subası 1991; “Deyimleşme ve Türkçede Deyimleşme Dereceleri”. Dilbilim Araştırmaları, İstanbul, Hitit Yayınevi, s. 29–39.
• VARDAR, Berke(yönetiminde) 2002; Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Multilingual Yay., İstanbul.
• YURTBAŞI, Metin 1996; Örnekleriyle Deyimler Sözlüğü, Özdemir Yay., İstanbul.
• ZÜLFİKAR, Hamza 1991; Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları, TDK Yay., Ankara.
• ZÜLFİKAR, Hamza 1995; Türkçede Ses Yansımalı İkilemeler, TDK Yay., Ankara.
• AKSAN, Doğan 2006c; Türkçenin Zenginlikleri İncelikleri, Bilgi Yay., Ankara.
• AKSAN, Doğan 2009; Türkçenin Gücü, Bilgi Yay., Ankara.
• AKSAN, Doğan 2009a; Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, TDK Yay., Ankara.